تبیان، دستیار زندگی
قرآن کریم خداوند را به نام ها و اسمایی شناخته و معرفی می کند که بیانگر نقش پوزش پذیری است. به این معنا که اسما و نام هایی چون تواب و عفو و غفور و مانند آن در حوزه گسترده مفهوم پوزش خواهی قرار می گیرند.
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

نتیجه نپذیرفتن عذرخواهی دیگران!


قرآن کریم خداوند را به نام ها و اسمایی شناخته و معرفی می کند که بیانگر نقش پوزش پذیری است؛ به این معنا که اسماء و نام هایی چون توّاب و عفو و غفور و مانند آن در حوزه گسترده مفهوم پوزش خواهی قرار می‌گیرند.


بخشش

فکر می‌کنید عذرخواهی کردن دشوارتر است یا پذیرفتن عذرخواهی دیگران؟

با اینکه بسیاری روی سختی عذرخواهی کردن تأکید می‌کنند، اما مشکل بزرگ‌تر مربوط به پذیرش عذرخواهی دیگران است. ماجرا آنقدرها هم که به نظر می‌رسد ساده نیست ، چرا که برای آمادگی برای عذرخواهی کردن از دیگران کافی است متوجه باشیم اشتباه از جانب ما بوده و با پذیرش تقصیر، لب به پوزش باز کنیم ، اما پذیرش عذرخواهی دیگران مستلزم آن است که خوب موضوع را زیر و رو کرده، اشتباه صورت گرفته را در نظر داشته و قبول کنیم که فرد خاطی از آنچه کرده متأسف و پشیمان است.

هنگام شنیدن عذرخواهی ممکن است هنوز از آنچه انجام شده عصبانی باشید و این عصبانیت به شما اجازه نمی‌دهد عذرخواهی انجام شده را به درستی بپذیرید. البته که بیشتر مردم با شنیدن عذرخواهی دیگران در کلام و ظاهر آن را می‌پذیرند، اما این پذیرش تا هنگامی که از صمیم قلب اتفاق نیفتد ، کاربرد نخواهد داشت.

باید متوجه بود که پذیرش عذرخواهی دیگری به این معناست که دیگر بحث آن اشتباه به میان کشیده نخواهد شد و به این ترتیب یعنی شما حق هرگونه اشاره به موضوع تمام شده را در آینده از خود سلب کرده‌اید.

خداوند در جای جای قرآن کریم به موضوع مشابه اشاره فرموده و تأکید داشته است: هرگاه پشیمان و توبه کار به سوی من بازگردید، از گناهان و اشتباهات شما چشم‌پوشی خواهم کرد.

این سخن به این معنا است که خود را تنها الگو برای مسلمانان اعلام کرده و از بندگان می‌خواهد بخشندگی را از پروردگار خویش بیاموزند.

از امام حسن علیه السلام نیز نقل است: اگر کسی از یک سو حق مرا ضایع کند و از سوی دیگر از من بخشش بطلبد، من پوزش او را خواهم پذیرفت و وی را خواهم بخشید.

پیامبر اسلام نیز در این مورد فرموده‌اند: «هرگاه مسلمانی از شما پوزش خواست، آن را بپذیرید. مگر آنکه مطمئن باشید سخن آن شخص بر پایه صداقت و راستی نبوده است.»

امام حسین (علیه السلام) فرمود: چنانچه با گوش خود بشنوم كه شخصى مرا دشنام مى دهد و سپس معذرت خواهى او را بفهمم، از او مى پذیرم و گذشت مى نمایم، چون كه پدرم امیرالمۆمنین علىّ (علیه السلام) از جدّم رسول خدا (صلى الله علیه وآله وسلم) روایت نمود: كسى كه پوزش و عذرخواهى دیگران را نپذیرد، بر حوض كوثر وارد نخواهد شد

توبه در هنگام مرگ ، غیر قابل پذیرش است

خداوند خود را به غفوریت می ستاید تا بیان دارد که نسبت به هر خطا و اشتباه بلکه گناهی می گذرد و تنها مسأله ای که عذر و پوزش آن غیرقابل پذیرش است ، توبه در هنگام حضور فرشته مرگ و انتقال به عالم برزخ است.

به این معنا که هر عذر و پوزشی و بازگشت و توبه ای به سوی خداوند حتی درباره شرک و کفر تا پیش از مرگ پذیرفته می شود .

خداوند خود را به نام عفو نیز می ستاید که به معنای گذشت و نادیده گرفتن خطا و گناه است. تأکید بر استغفار و توبه از سوی مردم نیز به این معناست که پوزش خواهی و پذیرش آن در فرهنگ قرآنی اصالت داشته و به عنوان یک فضیلت و ارزش ستوده شده است.

جدای همه ی این مسائل از این نکته نباید غافل بود که پذیرش عذر دارای شرایطی است که در ادامه مقاله به بعضی از این شرایط اشاره می شود .

شرایط پذیرش عذر

1- خلوص

خداوند پیرامون مهم ترین شروط پذیرش عذر، به مسئله خلوص توجه می دهد. به این معنا که شخص می بایست در عذرخواهی صادق باشد و از روی اخلاص و خلوص اقدام به عذرخواهی کند و آنچه واقعاً در دل خویش دارد بیان و ابراز نماید ، نه آن که در دل از عمل خویش پشیمان نباشد و تنها برای فریب و نیرنگ دیگری عذرخواهی کند.

زیرا هدف از عذرپذیری و عذرخواهی آن است که شخص از خطا و عمل خویش پشیمان بوده و در حقیقت کارهای خویش را نادرست، ضدهنجاری و ضداخلاقی و یا ضدقانونی و شرعی ارزیابی کرده است و می کوشد تا به نحوی آن راجبران کند.

بنابراین اگر از صداقت و خلوص برخوردار نباشد و آنچه در دل دارد با آنچه بیان می کند متفاوت باشد ، در حقیقت قصد فریب و نیرنگ دارد که در این صورت نه تنها روزی نیرنگ وی آشکار می شود ، بلکه همین عذر وی نیز پذیرفته نمی شود.

البته برای مردم عادی تشخیص نیات آدمی سخت و دشوار است ولی کسی که عذرتراشی می کند و یا از روی صداقت عذرخواهی نمی کند روزی رسوا می شود.

نیت

2- حسن نیت

در حقیقت می توان گفت که از شرایط پذیرش عذر، حسن نیت است. به این معنا که شخص در عذرخواهی خویش ، حسن نیت داشته باشد و قصد فریب و نیرنگ دیگری را نداشته باشد.

می توان گفت که خلوص و حسن نیت هر چند دو مفهوم می باشند ، ولی از نظر مصداقی یکی بوده و اهل خلوص دارای حسن نیت نیز می باشند.

3- عدم تکرار خطا

از دیگر شرایط پذیرش کامل عذر آن است که شخص ، دیگر به خطا و کاری که انجام داده است باز نگردد و با عمل خوب و به دور از خطا و اشتباهی که مرتکب شده است ، صداقت خویش را نشان دهد.

از این روست که خداوند در آیات 106 تا 110 سوره نحل پذیرش عذر در مقابل بر زبان راندن کلمات کفرآمیز در شرایط سخت و ناچاری را مشروط به نشان دادن صداقت خویش با شرکت در جهاد برمی شمارد :

مَن كَفَرَ بِاللّهِ مِن بَعْدِ إیمَانِهِ إِلاَّ مَنْ أُكْرِهَ وَقَلْبُهُ مُطْمَئِنٌّ بِالإِیمَانِ وَلَـكِن مَّن شَرَحَ بِالْكُفْرِ صَدْرًا فَعَلَیْهِمْ غَضَبٌ مِّنَ اللّهِ وَلَهُمْ عَذَابٌ عَظِیمٌ  ، ذَلِكَ بِأَنَّهُمُ اسْتَحَبُّواْ الْحَیَاةَ الْدُّنْیَا عَلَى الآخِرَةِ وَأَنَّ اللّهَ لاَ یَهْدِی الْقَوْمَ الْكَافِرِینَ

، أُولَـئِكَ الَّذِینَ طَبَعَ اللّهُ عَلَى قُلُوبِهِمْ وَسَمْعِهِمْ وَأَبْصَارِهِمْ وَأُولَـئِكَ هُمُ الْغَافِلُونَ ،لاَ جَرَمَ أَنَّهُمْ فِی الآخِرَةِ هُمُ الْخَاسِرونَ ،ثُمَّ إِنَّ رَبَّكَ لِلَّذِینَ هَاجَرُواْ مِن بَعْدِ مَا فُتِنُواْ ثُمَّ جَاهَدُواْ وَصَبَرُواْ إِنَّ رَبَّكَ مِن بَعْدِهَا لَغَفُورٌ رَّحِیمٌ

: كسانى كه پس از ایمانشان، به خدا كفر ورزند (نه هر كافر) بلكه آنان كه سینه خود به كفر خرسند و گسترده كنند بر آنها غضبى از سوى خداوند است و عذابى بزرگ دارند، مگر كسى كه (به گفتار كفر) مجبور شود در حالى كه قلبش مطمئن به ایمان باشد (كه مورد غضب خدا نیست) ، این (غضب) از آن روست كه آنان زندگى دنیا را بر آخرت برگزیدند و از آن روست كه خداوند گروه كافران را (پس از اتمام حجت) هدایت نمى‏كند ، آنهایند كسانى كه خداوند بر دل‏ها و گوش و چشمانشان مهر (نافهمى و شقاوت) نهاده و آنها همان غافلانند ، و بى‏تردید آنها در آخرت همان زیانكارانند ، آن گاه بى‏شك پروردگار تو نسبت به كسانى كه پس از آنكه (از كفار) شكنجه دیدند هجرت كردند، سپس جهاد نمودند و صبر كردند، پروردگار تو پس از آن (مصیبت‏ها، در حق آنان) بسیار آمرزنده و مهربان است .

داستانی قرآنی

داستان این آیات آنچنان که در روایات تفسیری گزارش می کنند این است که عمار یاسر به همراه پدر و مادرش یاسر و سمیه از سوی مشرکان شکنجه می شوند تا کلمات کفرآمیزی را بر زبان جاری سازند. سمیه و یاسر در زیر شکنجه ها جان می‌سپارند و به شهادت می رسند. در این میان یاسر تحت فشار شکنجه های سخت ، تسلیم می شود و ناخودآگاه کلمات کفرآمیز به زبان می آورد و به نوعی تقیه می کند.

این در حالی است که در درون بر خلاف منافقان ، مۆمن می باشد و به خدای یکتا و یگانه ایمان دارد. با این همه پس از آن که از شکنجه رهایی می یابد به نزد پیامبر(صلی الله علیه وآله) می رود و از مسئله خویش و بیان کلمات کفرآمیز عذرخواهی می کند.

در این جاست که مسئله روشن شدن صداقت مطرح می شود و خداوند پذیرش پوزش و عذر وی را منوط و مشروط به صداقت می کند و از وی می خواهد که با حضور در میادین جهاد صداقت خویش را نشان دهد.

در آیات 91 تا 93 سوره توبه پذیرش عذر را منوط و مشروط به خلوص و صداقت افراد می کند؛ زیرا هدف از عذرپذیری و عذرخواهی آن است که شخص از خطا و عمل خویش پشیمان بوده و در حقیقت کارهای خویش را نادرست، ضدهنجاری و ضداخلاقی و یا ضدقانونی و شرعی ارزیابی کرده است و می کوشد تا به نحوی آن راجبران کند

از این جا می توان گفت که صبر و تحمل مشکلات بعدی در راه توبه و بازگشت ، می تواند شرطی برای پوزش خواهی دانست؛ به این معنا که شخص اگر توبه واقعی کرد و در عمل نشان داد که در راه جدید خویش صادق است و می کوشد تا اشتباهات خویش را جبران کند و در این راه مشکلات آینده را نیز تحمل کند.

به سخن دیگر، عذرخواهی و عذرپذیری باید به گونه ای باشد که شخص واقعاً در مسیر درست قرار گیرد و از اشتباه و خطای خویش پند گیرد و دوباره به آن باز نگردد و حتی با کارهای درست در شرایط سخت و دشوار خود را بیازماید که دوباره به سوی خطا بازنگردد وگناه و اشتباهی را مرتکب نشود.

عذرخواهی نسبت به فقیران

عذرخواهی می تواند نسبت به فقیران و بینوایان نیز باشد ؛ به این معنا که اگر شخصی ناتوان از کمک و یاری مستمندان و تنگدستان باشد می بایست با بیان ملایم و نرم و عذرخواهی شایسته دلیل ناتوانی خویش را نشان دهد :

وَإِمَّا تُعْرِضَنَّ عَنْهُمُ ابْتِغَاء رَحْمَةٍ مِّن رَّبِّكَ تَرْجُوهَا فَقُل لَّهُمْ قَوْلاً مَّیْسُورًا  : و اگر از آنان به خاطر (تهیدستى و) طلب رحمت و وسعتى از پروردگارت كه امید دارى (به تو برسد و به آنها بدهى تا آنها را بى‏نیاز نماید) باید از آنان روى گردانى، پس به آنها سخنى نرم بگو .(اسراء آیه 28)

در آخر ، کلام را با سخنی از امام حسین علیه السلام به پایان می بریم :

امام حسین (علیه السلام) فرمود: چنانچه با گوش خود بشنوم كه شخصى مرا دشنام مى دهد و سپس معذرت خواهى او را بفهمم، از او مى پذیرم و گذشت مى نمایم، چون كه پدرم امیرالمۆمنین علىّ (علیه السلام) از جدّم رسول خدا (صلى الله علیه وآله وسلم) روایت نمود: كسى كه پوزش و عذرخواهى دیگران را نپذیرد، بر حوض كوثر وارد نخواهد شد. (إحقاق الحقّ: ج 11، ص 431)

فرآوری: زهرا اجلال

بخش قرآن تبیان   


منابع:

سایت حوزه

روزنامه کیهان ؛ مقاله حسین ابراهیمی