به یاد آبی‌ترین تقدس زندگی‌مان

در سیستم های آموزشی، افراد زیادی مشغول به کارند و فعالیت های آنها بطور مستقیم یا غیر مستقیم در تربیت دانش آموزان و یا دانشجویان مۆثر است اما در این میان، نقش معلمان و اساتید و دانشگاهها از دیگر افراد بسیار برجسته تر می نماید چنان که بیشتر اوقات را دانش آموزان در مدرسه و دانشجویان در دانشگاه زیر نظر آنها سپری می کنند

هنر و نقش معلمی

معلمی، تنها شغل و حرفه نیست؛ بلکه ذوق و هنری است که ریشه در اعماق روح بی تاب انسان هایی دل سوخته دارد و رسالتی است پیامبرگونه. از این رو، معلمی کاری است دشوار و مهم. از میان نقش های متفاوتی که معلم دارد، نقش الگویی او از اهمیت بسیاری برخوردار است.

معلم افزون بر تدریس، درس زندگی می دهد. نقش هایی که معلم بر عهده دارد عبارتند از: نقش آموزشی، پژوهشی، مشورتی، اصلاح گری، فرهنگی و... .

نقش های گوناگون معلمی در هم تنیده و به هم پیچیده اند. اگر معلمی تنها به صورت یک بُعدی، تنها به ایفای یک نقش بپردازد، این راه تکامل را بسیار دور دسترس می کند. از این رو، موفقیت یک معلم، در بهره مندی و به کارگیری همه نقش ها به اقتضای موقعیت های متفاوت است. برای مثال اگر هدف از علم آموزی، تنها افزایش محفوظات دانش آموز باشد، بدون آن که فرد فهمی از آن حاصل کند، چنین هدفی ارزنده نیست و محفوظاتی که مبتنی بر فهم و درایت نباشد، نمی تواند موجبات افزایش عقل انسان را فراهم کند. ضمن این که حفظ کردن، شرط لازمی در جریان تعلیم و تعلم است، ولی کافی نیست. (1)

تأثیر معلم بر فرد و جامعه

تأثیر معلم و شخصیت او بر دانش آموزان و جامعه قابل انکار نیست. به بیان دیگر، سعادت هر جامعه بستگی به وجود معلمان موفق، مقبول و با صلاحیت دارد.

به همان اندازه که دانش و تجربیات و مهارت های آموزشی معلم در یادگیری و افزایش معلومات دانش آموز مۆثر است، منش او بر رفتار دانش آموزان نیز تأثیر می گذارد. حتی برخی از مشخصه های ظاهری معلم مانند کیفیت و نحوه لباس پوشیدن و آراستگی او، تا حدودی بازتاب شخصیت و خلق و خوی اوست و مورد توجه دانش آموزان قرار می گیرد. هم چنین صدای شخص، حتی بیش از لباس او، ویژگی های شخصیتی اش را آشکار می کند. صدایِ زیر و گوش خراشی که همواره فرمان های کوتاه و خشن صادر می کند، مُعَرِّف فردی عصبی، هیجان زده و بی ثبات است. از این رو، نحوه بیان و صدا و کیفیت سخن گفتن، عامل مهمی در موفقیت معلم است و بر رفتار دانش آموزان و سرعت و کیفیت یادگیری آنان تأثیر می گذارد. (2)

یکی دیگر از جنبه های تأثیر گذار معلم بر دانش آموزان، تأکید بر جنبه ها مثبت آنان است. یکی از راه های تأکید برجنبه های مثبت و تقویت آن ها، ایجاد اعتماد به نفس در دانش آموزان است. هم چنین اعتماد معلم به درایت، خرد و توانایی دانش آموزان در اداره امور خود، حاکی از نگرش مثبت است. تأکید بر ویژگی های مثبت افراد، در هر سنی که باشند، آن ها را به بهتر بودن تشویق می کند. (3)

رابطه دانش آموز با معلّم یک رابطه باطنی و معنوی است دانش آموز و یا دانشجو معلّم را شخصیتی محترم و ممتاز می داند که او را در بزرگ شدن و به استقلال و آزادی رسیدن، و به عضویت رسمی جامعه در آمدن کمک و مساعدت می نماید معلّم با روح و جان دانش آموز و یا دانشجو سروکار دارد و به همین جهت بعنوان یک الگوی محبوب و مطاع پذیرفته می شود.

دانش آموزان از اخلاق و رفتار معلم، از طرز اداره کلاس، از رعایت عدل و انصاف در نمره دادن، از وقت شناسی و رعایت نظم، از دلسوزی و مهربانی، از خوشرویی و فروتنی، از دینداری و التزام به ضوابط شرعی، از اخلاق خوش و ادب او، از خیر خواهی و نوع دوستی معلّم درس ها می آموزند همچنین از اخلاق و رفتار و کردار او متأثر می شوند و خود را با او همسان می سازند بنابراین، معلّم فقط یک آموزگار نیست بلکه مهم تر از آن، یک مربی و یک الگوی با نفوذ است. یک معلّم خوب که با رفتار و گفتار پسندیده اش دانش آموزان را خوب پرورش می دهد، بزرگترین خدمت را نسبت به اجتماع خود انجام می دهد و به عکس یک معلّم بد اخلاق و بدرفتار و منحرف که با رفتار بدخود، دانش آموزان را به انحراف و تباهی می کشد بزرگترین خیانت ها را نسبت به اجتماع مرتکب می شود بنابراین شغل و حرفه معلمی و استادی از حساس ترین و مسئولیت دارترین شغل های اجتماع می باشد.

جان شاگرد بـه فدایت که سزاوار بوَد

پی نوشت ها:

1. محسن ایمانی، تربیت عقلانی، تهران، امیرکبیر، 1378، ص 144.

2. هارولد برنارد، «تأثیر برخی از عوامل شخصیتی معلم بر رفتار دانش آموزان»، ترجمه: میترا آل یاسین، تربیت، ش 16.

3. همان.

منابع:

مجله اشارات، شماره 120، نویسنده: سهیلا بهشتی، ص 88 – 90

مجله پاسدار اسلام ، مهر 1386، شماره 310