دولت بینظم، کشور بیبودجه!
بدون بودجه افزایش حقوق کارگران و کارمندان ابهام فراوانی دارد و هیچ ارگان و سازمانی نمیداند بدون بودجه مصوب برای طرحهای بلندمدت و کوتاهمدت چه کند. در این میان دولت نهم و دهم بیانضباطترین دولت در مورد تحویل لایحه بودجه بوده است. طبق آییننامه داخلی مجلس دولت باید تا 15 آذرماه موظف است لایحه بودجه سال بعد را تحویل دهد اما در دولت فعلی هیچگاه به این مورد از آییننامه توجهی نشد و حتی رکورد تاخیر در تحویل لایجه بودجه در همین دولت هم با تاخیر83 روزه شکسته شد. این اتفاق موجب شد کشور ما 40 روز پس از آغاز سال هم بودجه مصوب نداشته باشد با پول تنخواه کشور اداره شود. در این گزارش مروری خواهیم داشت به فرآیند تحویل لایحه بودجه در سالهای گذشته و مشکلاتی که در پی آن به وجود میآید.بودجه سال 90 آن قدر با تاخیر ارائه شد که دولت مجبور شد برای اولین بار در تاریخ سال 90 را بدون بودجه و با تنخواه اداره کند. مجلس شورای اسلامی برای 2 ماه اول سال گذشته 20 هزار میلیارد تومان به دولت تنخواه داد و مسوولان مشکلات فراوان برای اداره کشور بدون بودجه را احساس کردند. اما داستان بودجه سال 91 یکی از جالب ترین و تاسف انگیزترین رویدادهای اقتصادی دولت محسوب می شود. بودجه نویسان در هیچ یک از سال های به وجود آمدن دولتی که احمدی نژاد در راس آن بود موفق نشدند لایحه بودجه را به موقع تقدیم مجلس کنند تا بی نظمی مالی هر ساله از همان لایحه بودجه آغاز شود. قبل از روی کار آمدن دولت احمدی نژاد قانون نانوشته ای وجود داشت که طبق آن بودجه هر سال در آذر ماه سال قبل تقدیم مجلس شده و در بهمن یا اسفند همان سال به تصویب مجلس می رسید اما بی نظمی بودجه نویسان دولت احمدی نژاد موجب شد نمایندگان مجلس هشتم با اصلاح آیین نامه داخلی 15 آذر هر سال را مهلت قانونی ارائه بودجه سال بعد تعیین کنند. با این وجود گویا گوش شنوایی نبود و تاخیرهای دولت حتی در سال پایانی کار مجلس هشتم تمام نشد.
دولت ارز بودجه
کمترین تاخیر دولت 32 روز و بیشترین آن 83 روز تاخیر رکوردشکنانه دولت در ارائه لایحه بودجه سال 92 بوده است. مجلس ناچار شد برای اولین بار در تاریخ بودجهنویسی کشور، بودجه سنواتی برای دو ماه نخست سال 90 را به مبلغ 20 هزار میلیارد تومان به صورت تنخواه تصویب نماید. مجلس به خاطر اینکه این ماجرا مجددا سال 91 تکرار نگردد با وجود تصریح قانون در ارایه زمان ارسال لایحه رایزنیهایی را در این باره از یکی دو ماه پیش آغاز کردند. از این رو شهابالدین صدر، نائب رییس مجلس هشتم که از سوی هیات رییسه مکلف به رسیدگی به ارائه لایحه بودجه در موعد مقرر شده است دی ماه سال 90 در یکی از جلسات علنی مجلس، گفت تاکنون دو نامه به فاصله یک ماه برای آقای احمدینژاد فرستادهایم و یادآوری کردهایم که این لایحه را در موعد مقرر به مجلس بفرستند.
نمایندگان مجلس از زمان چاپ و توزیع لایحه بودجه سالانه کل کشور و پیوستها و سوابق آن تا مدت 10روز میتوانند پیشنهادهای خود را به کمیسیونهای تخصصی مجلس تقدیم کنند. کمیسیونهای تخصصی نیز موظفند حداکثر تا 15روز پس از چاپ و توزیع لایحه، گزارش خود را به کمیسیون تلفیق ارسال کنند و کمیسیون تلفیق موظف است حداکثر ظرف مدت 15 روز پس از پایان مهلت گزارش کمیسیون تخصصی، ضمن رسیدگی به گزارش کمیسیونهای تخصصی گزارش نهایی خود را تنظیم و به مجلس شورای اسلامی ارائه کند. مهلت رسیدگی کمیسیون تلفیق حداکثر تا 15 روز با موافقت هیأت رئیسه قابل تمدید است. هنگام طرح لایحه بودجه در مجلس، جلسات باید بلاانقطاع در کلیه ایام هفته غیر از جمعه و تعطیلات رسمی، حداقل روزی 4ساعت برگزار شود و تا موقعی که شور و مذاکره پایان نیافته و رأی مجلس اخذ نشده است، از دستور خارج نمیشود و هیچ لایحه یا طرح دیگر نمیتواند مطرح باشد. از طرفی زمانی باید برای لایحه بودجه در شورای نگهبان و درصورت نیاز ارسال آن به مجمع تشخیص مصلحت نظام در نظر گرفته شود.
دولت متاخر
دولت نهم و دهم در حالی رکورهای پی در پی تاخیر در ارائه بودجه را می شکند که این تاخیرها در دولت های گذشته هم وجود داشته است.با یک نگاه اجمالی به زمانهای ارائه بودجه به مجلس در 10 سال گذشته، مشخص میشود که لایحه بودجه 80 در 16 آذر 79، بودجه 81 در 2 دی 80، بودجه 82 در 2 دی 81، بودجه 83 در 2 دی 82، بودجه 84 در 19 دی 83، بودجه 85 در 25 دی 84، بودجه 86 در 1 بهمن 85، بودجه 87 در 17 دی 86، بودجه 88 در 8 بهمن 87 ، بودجه 89 در 4 بهمن 88 و بودجه 90 در اول اسفند 89 و بالاخره بودجه 91 در 12 بهمن 90 ارائه شده است. همچنین بودجه در سالهای 61 و 62 بهمن و سالهای 66، 67، 68 در دی و حتی در برخی از سالها مانند سال 69 در اسفندماه به مجلس تقدیم شده است. بدین ترتیب دولت میرحسین موسوی بعد از احمدی نژاد بی نظم ترین دولت در زمینه اراده بودجه بود و دولت رفسنجانی هم در رده بعدی قرار می گیرد.با این وجود هیچ گاه دولتی مجبور نشد کشور را در مدت دو ماه بدون بودجه اداره کند که سال 90 این تابو شکسته شد. اما امسال تاخیر دولت در ارائه بودجه داستان دیگری را موجب شد.نمایندگان مجلس می دانستند که نباید منتظر معجزه برای ارائه به موقع بودجه 1392 باشند و به همین علت از همان آذر 1391 به دولت بابت رخ دادن این موضوع نامه ها دادند و تذکرها قرائت کردند اما همان طور که دولت شناسان پیش بینی کرده بودند هیچ خرق عادتی روی نداد. میرتاج الدینی در دی ماه پس از اعتراض های گسترده نمایندگان مجلس در صحن علنی سخنان جالبی بر زبان جاری کرد: خواهشمندم هر تاخیری را دال بر قانون گریزی ندانید. اصل کار دولت، بنای بر عدم انجام ارائه به موقع لایحه بودجه نبود. بلکه زمان کافی نبود و نشد زودتر از این لایحه بودجه را بیاوریم. هم من پیگیر این کار بودم و هم رئیس جمهور دستور تسریع دادند. در همه ادوار گذشته هم این تاخیرها وجود داشته و بیش از 85 درصد لوایح بودجه در دولتهای گذشته در زمان مقرر ارائه نشده و در آذر ماه به مجلس نیامده. آیا می توان گفت که همه دولتهای پس از انقلاب، قانون گریز بودند؟!
زمان تقدیم لایحه و تصویب قانون بودجه در دولت های سوم تا هشتم
لایحه بودجه مربوط به سال | زمان تقدیم لایحه بودجه به مجلس | تاریخ تصویب بودجه |
1362 | 17/12/61 | 26/12/1361 |
1366 | 16/12/65 | 26/12/1365 |
1367 | 6/10/66 | 19/12/1366 |
1368 | 11/10/1367 | 16/12/1367 |
1369 | 1/12/1368 | 17/12/1368 |
1370 | 18/9/1369 | 11/11/1369 |
1371 | 16/9/1370 | 10/11/1370 |
1372 | 24/9/1371 | 10/11/1371 |
1373 | 20/9/1372 | 18/12/1372 |
1374 | 22/9/1373 | 21/12/1373 |
1376 | 4/9/1375 | 1374/12/17 |
1378 | 9/9/1376 | 13/11/1377 |
1379 | 24/9/1378 | 21/12/1378 |
1380 | 9/9/1379 | 2/12/1379 |
1381 | 2/10/1380 | 25/12/1380 |
1382 | 21/10/1381 | 24/12/1381 |
1383 | 2/10/1382 | 24/12/1382 |
1384 | 19/10/1383 | 25/12/1383 |
کارنامه ارائه لایحه بودجه در دولت نهم و دهم
لایحه بودجه مربوط به سال | زمان تقدیم لایحه بودجه به مجلس | میزان تاخیر دولت در ارائه لایحه بودجه |
1385 | 25 دی 1384 | 40 روز |
1386 | 1بهمن 1385 | 46روز |
1387 | 17 دی 1386 | 32 روز |
1388 | 8 بهمن 1387 | 53 روز |
1389 | 4 بهمن 1388 | 49 روز |
1390 | اول اسفند 1389 | 75 روز |
1391 | 12 بهمن 90 | 57روز |
1392 | 9 اسفند 91 | 83 روز |
کلیات بودجه سال 91 که قرار بود 16 فروردین سال گذشته در کمیسیون تلفیق به رای گذاشته شود، پس از کش و قوس فراوان و با 4 روز تاخیر سرانجام عصر 20 فروردین به رای گذاشته شد اما در رخدادی بیسابقه کلیات لایحه بودجه در کمیسیون تلفیق رد شد، اقدامی که به زبان ساده به معنای رد کل لایحه بودجه دولت بود.اعضای تلفیق دلایل رد لایحه بودجه که باید تا قبل از پایان سال به تصویب می رسید و با تاخیر در سال جدید در حال بررسی است را عدم پیشبینی منابع اجرای فاز دوم هدفمندی یارانهها، پیشبینیهای غیر متعارف برای درآمدهای ارزی و مشخص نبودن سقف درآمدی بودجه، مخالفت برخی احکام با قانون برنامه پنجم، نامشخص بودن درآمدهایاوراق مشارکت و همچنین واگذاری ها و به گفته نمایندگان مجلس دفاع ضعیف دولتی ها و عدم حضور ابراهیم عزیزی معاون برنامهریزی و نظارت راهبردی رئیس جمهور در تلفیق عنوان کردند.این وضعیت سبب شد مجلس چارهاندیشی کند و شب 20 فروردین بار دیگر در تلفیق کلیات بودجه را به رای بگذارد، اما بار دیگر کلیات بودجه با نیم رای اختلاف تا حد نصابلازم رد شد و نتیجه این شد که علی لاریجانی برای سومین رای گیری که انجام آن نیز نیازمند موافقت دو سوم اعضای تلفیق با رای گیری مجدد بود در کمیسیون تلفیقحاضر شود.این وقایع در حالی رخ داد که علی لاریجانی در اقدامی بی سابقه برای پادرمیانی میان کمیسیون تلفیق و دولت برای رای گیری سوم در جلسه 21 فروردین این کمیسیون حاضر شد تا در رای گیری سوم کلیات این لایحه به تصویب تلفیقی ها برسد.
بودجه 92
اما بودجه سال 1392 کمی فرق میکند چراکه غیر از رکوردشکنی در تاخیر بودجه برای اولین بار رئیس دولت در روز تقدیم بودجه حضور نداشت و معاون برنامهریزی رئیسجمهور این کار را کرد که نمایندگان از این کار احمدینژاد عصبانی شدند. البته طبق قانون حضور رئیس دولت در روز تحویل لایحه بودجه ضروری نیست و این موضوع به خیر گذشت. البته خیلیها پیشبینی میکردند که مجلس در تصویب کلیات لایحه انتقام این کار دولت را بگیرد اما مجلسیها نشان دادند که کینهای نیستند و کلیات را تصویب کردند. همچنین کمیسیون تلفیق زیاد دولت را که تنها چند ماه به پایان آن مانده اذیت نکرد و کلیات لایحه را به تصویب رساند اما طبق شنیدهها در بودجه 1392 هم مانند لوایح بودجه سال گذشته باز هم در همریختگی وجود دارد و اعضای کمیسیونها برای تعدیل مواد لایحه سختیهای بسیاری کشیدهاند. قرار است بودجه 1392 هفته آینده تازه در مجلس به رای گذاشته شود و کل وقت مجلس برای تصویب مواد و تبصرههای بودجه گرفته خواهد شد. تاخیر در تحویل لایحه و تصویب بودجه آثار منفی و زیانبار بسیاری دارد که کمترین آن بینظمی مالی ادارات و سردرگمی مردم و بازار خواهد بود. به عنوان مثال حذف ارز مرجع یا آخرین تصمیمات ارزی هنوز در مجلس به تصویب نرسیده که دولت به صورت خودجوش اقدام به حذف ارز مرجع کرده است که موجب سردرگمی بازار شده و کالاها در حال افزایش قیمت هستند و آینده آن هم مشخص نیست. چنین وضعیتی یکی از آثار مخرب کشور بیبودجه است و آثار بلند مدت آن بسیار بیشتر از حد تصور خواهد بود. امیدواریم مجلسیها بودجه سال 1392 را با بهترین تصمیمات به تصویب برسانند تا ما از مثل" سالی که نکوست از بهارش پیداست" نترسیم و شاهد انفجار گرانیها نباشیم.
محسن جندقی
بخش اقتصاد تبیان