کاویدن زخم‌های پنهان زندگی

نگاهی به مجموعه داستان «درد»

این کتاب شامل بیست داستان کوتاه از آزاده فخری است که اخیراً راهی بازار کتاب ایران شده و به نوعی اولین کتاب مستقل این نویسنده محسوب می شود که پیش از این آثار پراکنده ای در اغلب نشریات و جنگ های ادبی داشته و در چند جشنواره ادبی هم آثارش رتبه های برگزیده را کسب کرده است.

مجموعه حاضر از طرفی کارنامه ادبی آزاده فخری در طول بیش از یک دهه محسوب می شود که نمونه هایی از داستان های کوتاه او در این مدت زمانی را به خوانندگان امروزی داستان در ایران معرفی می کند. کتاب با داستان های سه گانه «درد»که عنوان کتاب هم از آن برگرفته شده (مادر: درد، همسر: درد و فرزند: درد) شروع می شود و موضوع آنها به تبعات جنگ در بین اطرافیان رزمندگان در آن ایام(دوران دفاع مقدس)مربوط است.

داستان اول به روحیات یک مادر شهید می پردازد که با حرف تشییع پیکر فرزند شهیدش مواجه است. در داستان دوم هم به چشم انتظاری یک خانواده در فراق رزمنده مفقود الاثری پرداخته شده که در دنیای خود، آمدن مرد خانه را انتظار می کشند و همچنین در داستان سوم این بخش، به رفتارهای یک رزمنده جانباز که دچار تبعات موج انفجار شده و واکنش اعضای خانواده اش به رفتارهای او پرداخته شده است. در این داستان ها نگاه نویسنده اغلب به سمت دشواری های زندگی این افراد معطوف شده و در مواردی هم جنبه شعاری به خود گرفته است. نویسنده تلاش کرده جانب این افراد را بگیرد، اما نوع روایت این سه داستان به گونه ای است که مخاطب احساس می کند همه جنبه های زندگی این افراد روایت نشده یا لااقل نگاه نویسنده گزینشی است و می شد از زوایای دیگری هم به زندگی های این افراد پرداخت که در آثار یاد شده این اتفاق نیفتاده است.

چند داستان کوتاه دیگر در ادامه آثار قبلی آمده که ارتباطی با موضوع سه داستان اول کتاب ندارند، اما هفتمین داستان این کتاب با عنوان «تربچه» که پیش از این در جشنواره داستان بسیج سراسر کشور- 1380 ارومیه هم برگزیده شده است، از نظر فرم و محتوا به مراتب قوی تر از داستان های قبلی است. در این داستان نسبتاً بلند (نسبت به داستان های قبلی) به زندگی زوج جوانی پرداخته می شود که مرد جوان در جریان فعالیت های مبارزاتی، با یکی از نیروهای ساواک درگیر و کشته می شود و زن جوان هنگام بازجویی رفتارهایی از خود بروز می دهد که در ابتدا به نظر می رسد تعادل روانی ندارد، اما در ادامه مخاطب در می یابد که این رفتار او تعمدی است و در لابه لای همین حرکات غیر معمول زن جوان است که خواننده به لایه های پنهان داستان پی می برد و این از شگردهای قابل توجه نویسنده در این داستان است.

یکی دیگر از داستان های قابل توجه این مجموعه، با عنوان «خ» که پیش از این در سال 1377 برنده مسابقه داستان دانشجویان سراسر کشور درشیراز شده است، از فرم نوشتاری متفاوتی برخوردار است که  البته همین مسئله خوانش آن را برای مخاطب سخت تر کرده است. ویژگی اصلی این داستان، معطوف به ذهن بودن آن است که باعث شده شفافیت طرح کمرنگ شود. بنابر این، خواننده با داستان سخت خوانی مواجه است که در خوانش اول وضوح چندانی را حس نمی کند. نویسنده در بخشی از معرفی شخصیت اصلی داستان که نامش همان«خ» است، می نویسد:

«... برای معلم زیست شناسی، نگاه کردن با دیدن هیچ فرقی ندارد. خ می تواند ثابت کند که ماهیت شیمیایی زلالیه در هر دو حالت و یا هر چند حالتی که ممکن است به ذهن خطور کند- هیچ تغییری نمی کند...» (ص 42)

شخصیت دیگری به نام فرهاد در این داستان حضور دارد که در مقابل شخصیت خ قرار می گیرد و رفتارهای این دو تقریباً حالت برانگیزنده رفتار و حرکت طرف مقابل را دارد و نوعی کشمکش رفتاری بین این دو محسوب می شود. نویسنده از طریق این حرکات رفتاری به سمت هدف نهایی خود که همانا مطرح کردن پرسش های ذهنی است پیش می رود:

«ناگهان خ فرهاد را ساکن یافت، گویی فرهاد به آن حد از عظمت که لازم بود رسیده بود. در چشم او فرهاد، حشره ای بود که دگردیسی خود را تمام کرده بود...اما خ وقتی به دگردیسی فکر می کرد، بیشتر دگردیسی ملخ در نظرش بود یا در نوع متعالی اش دگردیسی قورباغه...» (ص 42)

این نوع داستان ها طبعاً مخاطبان خاص خود را دارند و نمی شود انتظار داشت غالب خوانندگان داستان به راحتی و در وهله اول بتوانند با آن ارتباط لازم را برقرار کنند. شخصیت های این اثر به دنبال یافتن پاسخ های یک پرسش ذهنی، آن هم مطرح شده از سوی نویسنده هستند که بی گمان این نوع پرسش ها برای غالب خوانندگان داستان مطرح و دغدغه نیست. همچنین در داستان کوتاه دیگری با عنوان «زخم» که در پایان کتاب آمده و پیش از انتشار در این مجموعه در مسابقه داستان کوتاه روزنامه جام جم در سال 1380 هم برنده شده است، به ارائه یک تصویر ذهنی بسنده شده و نویسنده تخیل محض خود را در قالب یک داستان کوتاه کوتاه مطرح کرده است. در این نوع آثار هم طبیعی است که نمی توان وضوح چندانی را انتظار داشت. به لحظ ذهنی بودن طرح، نشانه های بیرونی اثر کمرنگ می شود و این خصیصه ماهیت درونی به اثر می بخشد و آن را بیش از پیش به لایه درونی ذهن سوق می دهد. در داستان های دیگر این مجموعه هم رویکرد نویسنده اغلب به روایت لایه های درونی ذهن شخصیت های داستانی معطوف شده و کمتر شاهد رفتارهای بیرونی آنها هستیم و همین مسئله داستان های کتاب درد را به یک مجموعه درونگرا و ذهنی تبدیل کرده است.

کتاب «درد»شامل داستان های کوتاه آزاده فخری با موضوعات اغلب اجتماعی و بیشتر با رویکردهای ذهنی است که در آنها، شخصیت های داستانی با کاویدن زخم های پنهان زندگی خود، به نوعی با مسائل درونی خود رو در رو، و آنها را بازشناسی می کنند.

چاپ اول(1391) کتاب «درد» نوشته آزاده فخری در 81 صفحه با شماره 1000 نسخه و قیمت 3900 تومان از سوی انتشارات مشق هنر در تهران چاپ و منتشر شده است.

منبع: خبرگزاری فارس- علی الله سلیمی