بالاترین مردانگی!

بالاترین مردانگی این است که اگر انسان اشتباه کرد و شرارتی به دیگران رساند، بلافاصله عذرخواهی کند.

بعضی خیر مطلق می‌شوند، آن‌ها که شرها را از وجودشان زدودند و پاک کردند، امّا بعضی هم خدای ناکرده شرّ مطلق می‌شوند، آن‌ها که وقتی یک شرّ را انجام دادند، به جای توبه، انابه، گریه، ناله، فغان و عذرخواهی از آن کسی که شرّ را برایش به وجود آوردند؛ گردن‌کشی و طغیان کنند و اصلاً تصوّر می کنند هیچ اتّفاقی نیفتاده است و تازه طلبکار هم باشند که مگر چه شده؟!

مثلاً شخصی به همسایه‌اش اذیّت برساند، امّا فکر کند مگر چه شده، لذا خیلی طلبکارانه هم برخورد کند! به رفیقش در خوابگاه، هم‌حجره‌ای، استاد و یا پدر و مادرش و ... شرّ برساند، تازه گردن‌کشی هم بکند که مگر چه شده؟! اتّفاقاً عجیب است که اگر کسی این حال برایش به وجود بیاید، روایات شریفه می‌فرمایند: دیگر امیدی به اصلاح او نیست، مگر پروردگار عالم تفضّلی کند!

بنابراین سعی کنیم  اگر خدای ناکرده کوچک‌ترین شرّی به وجود آمد، زود اصلاح کنیم. مثلاً کسی در رانندگی اشتباه کرده، خودش هم می‌فهمد، امّا وقتی برایش یک بوق می‌زنند که چرا جلوی من پیچیدی؛ تازه گردن‌کشی هم می‌کند و می‌خواهد بیرون بیاید و فریاد بزند که مگر چه شده و ...؟!

این مثال ها بسیار کوچک است اما این را بداینم که که شر مطلق از همین کوچک‌ها شروع می‌شود. امیرالمۆمنین(علیه السلام) فرمودند: اگر می‌خواهید از گناه، پاک شوید؛ از کوچکترین گناه بپرهیزید و بدتان بیایید.

چه اشکالی دارد که از خطاهایمان عذرخواهی کنیم؟!

بالاترین مردانگی این است که اگر انسان اشتباه کرد و شرارتی به دیگران رساند، بلافاصله عذرخواهی کند. نه اینکه تازه تصوّر کند که اگر بگویم، به تعبیر عامیانه طرف، پررو می‌شود.

بدانیم که این حرف ها، سخن نفس دون است که این ‌چنین وسوسه می‌کند و می‌گوید: نیاز به عذرخواهی نیست، اگر عذرخواهی کنیم، دیگران می‌گویند: دیدی تو چنین و چنانی، پس محکم بایست و عذرخواهی هم نکن.

همه این‌ها، از نفس است و این نفس دون است که انسان را گرفتار می‌کند.

اگر ما توانستیم موفّق شویم و وجود خود را از شرّ خالی کنیم؛ کار تمام است. عیب ندارد، هر که هر چه گفت، بگوید، امّا ما تا دیدیم شرّ رساندیم، بلافاصله عذرخواهی کنیم و بگوییم: ببخشید، آن‌ وقت است که اثراتش را خواهیم دید.

در ادامه به بررسی و نگاه قرآن کریم ، کتاب زندگی به موضوع عذر خواهی می پردازیم.با ما همراه باشید.

جایگاه و اهمیت عذر خواهی

از نظر قرآن، پوزش خواهی و پذیرش آن، امری بسیار پسندیده است و انسان همواره می بایست به گونه ای رفتار کنند که نیازمند پوزش و عذرخواهی نباشد ولی از آن جایی که انسان ممکن الخطا و به اسباب و علل درونی و بیرونی دچار خطا و اشتباه می شود و گناهی را مرتکب می گردد و هنجاری را می شکند و آداب و ارزشی را زیرپا می گذارد، از وی خواسته شده است که منش و خصوصیت پوزش خواهی را در خود بیافریند و تقویت کند و از انجام آن سرباز نزند و آن را عامل خواری و خفت خویش نشمارد بلکه پوزش خواهی را عملی هنجاری شمرده و با انجام آن روحیه دوباره خویش را باز یابد. از این روست که یکی از آموزش های جامعه پذیری در کودکان و نوجوانان می بایست آموزش عذر و پوزش خواهی و در مقابل دیگران آموزش پذیرش پوزش و عذر دیگران باشد نسبت به خطایی که انجام داده اند.

اگر به کودکان و نوجوانان آموزش داده شود که چگونه با عملی ساده چون پوزش خواهی و یا پذیرش آن می توانند از پیامدهای مخرب و زیانبار خطا و اشتباه و حتی گناهی جلوگیری کنند و پوزش خواهی به عنوان یک هنجار اخلاقی و رفتاری آموزش داده شود در این صورت بسیاری از مشکلات کنونی جامعه حل می شود و حتی در سطوح عالی و رسمی کشور سیاستمداران و دولت مردان می توانند با عذرخواهی و پوزش طلبی از مردم و ملت بخواهند تا از خطا و اشتباه ایشان چشم پوشی کنند و زمینه و بستر ادامه فعالیت های خویش را فراهم آورند و از افزایش تنش ها و چالش ها جلوگیری به عمل آورند.

آیات و آموزه های وحیانی و نبوی بسیاری به مسأله پوزش خواهی و پذیرش آن توجه داده و آن را به عنوان یک فرهنگ اخلاقی و هنجاری به اثبات رسانده اند.

می توان مجموعه بسیاری از آموزه های قرآنی و نبوی یافت که به طور مستقیم و یا غیرمستقیم به این مهم پرداخته اند. شگفت این که با این همه تأکید بر فرهنگ پوزش خواهی و پذیرش آن، جامعه ایرانی اسلامی فاقد عنصر پوزش خواهی و پذیرش آن در سطوح مختلف است. به این معنا که فرهنگ سازی اسلامی در این حوزه صورت نگرفته است و آموزش وپرورش رسمی و غیررسمی ایرانی نتوانسته است فرهنگ اسلامی و قرآنی را در جامعه به شکل گسترده انجام دهد و مردم را به بهره مندی از این روش ساده و کوتاه بی هزینه و یا کم هزینه سوق دهد.

قرآن کریم خداوند را به نام ها و اسمایی شناخته و معرفی می کند که بیانگر نقش پوزش پذیری است. به این معنا که اسما و نام هایی چون تواب و عفو و غفور و مانند آن در حوزه گسترده مفهوم پوزش خواهی قرار می گیرند. اگر خداوند خود را به تواب معرفی می کند به این معناست که پذیرش پوزش و عذرخواهی اصلی اساسی و امری مهم است.

وی هم چنین خود را به غفوریت می ستاید تا بیان دارد که نسبت به هر خطا و اشتباه بلکه گناهی می گذرد و تنها مسأله ای که عذر و پوزش آن غیرقابل پذیرش است توبه در هنگام حضور فرشته مرگ و انتقال به عالم برزخ است.

به این معنا که هر عذر و پوزشی از سوی خداوند حتی درباره شرک و کفر و بازگشت و توبه تا پیش از مرگ پذیرفته می شود و توبه کننده به مانند کسی است که هیچ گونه خطا و گناهی را مرتکب نشده و گویی از مادر تازه زاده شده است.

خداوند خود را به نام عفو نیز می ستاید که به معنای گذشت و نادیده گرفتن خطا و گناه است. تأکید بر استغفار و توبه از سوی مردم نیز به این معناست که پوزش خواهی و پذیرش آن در فرهنگ قرآنی اصالت داشته و به عنوان یک فضیلت و ارزش ستوده شده است.

منابع:

بیانات حجت الاسلام قرهی در سایت مشرق

مقاله حسین - ابراهیمی در روزنامه کیهان