کدام یک از مردم در قرائت قرآن خوش‌صداتر است؟

از رسول خدا سۆال شد کدامیک از مردم در قرائت قرآن خوش‌صداتر است؟ فرمود: کسی که وقتی قرائتش را شنیدی احساس کنی او از خدا خوف و ترس دارد.

از آنجایی که می دانیم یکی از آداب و مستحبات تلاوت قرآن، آمیختن تلاوت با حزن و گریه است. قارى قرآن باید هنگام تلاوت، خود را محزون و اندوهگین، فروتن و با گریه جلوه دهد. روایاتى در این باره وارد شده است از جمله:

رسول اكرم صلى الله علیه و آله فرمود: قرآن را تلاوت كنید و بگریید و اگر نگریستید، حالت حزن و گریه به خود بگیرید.(تحف العقول/240، بحار الانوار، 2/19) در صورتى كه قلب محزون شود زمینه گریه فراهم مى شود. از این رو پیامبر اسلام صلى الله علیه و آله در سخن دیگرى فرمود: قرآن با حزن و اندوه نازل شده است پس هنگام تلاوت آن ، محزون شوید و بگریید.(معانی الاخبار، 67 )

قرائت با حزن

هركس كه قرآن بخواند حزن و اندوه را در آن لمس می‌كند. قرآن سرشار است از حالت‌های حزن‌آور برای سرنوشت انسان و اینكه خداوند تمام نعمت‌ها را به وی داده، و همه‌ی وسائل هدایت را برای او فراهم نموده است؛ ولی انسان بعد از همه‌ی این نعمت‌های الهی و نشانه‌ها و انذار و تبشیر خداوند سقوط می‌كند، اینجا جای حزن و اندوه است.

از امام صادق(علیه السلام) چنین نقل شده است:

«القرآن نزل بالحزن فاقرأه بالحزن»(اصول الكافی، 2/614) قرآن با حزن نازل شده و آن را با حزن بخوان.

این احادیث در بردارنده‌ی دو نكته است:

الف ـ نازل شدن قرآن با حزن

قرآن خطاب خداوند برای انسان است. و این خطاب آكنده است از آرزوهای شدید به هدایت و نجات انسان از سوی خداوند؛ و امّا از سوی انسان با انكار و طرد مواجه می‌شود.

اینكه انسان در مقابل رحمت و فضل بی‌انتهای الهی یا رد و انكار برخورد می‌كند، ریشه حزن و اندوه است كه ساحت وسیعی از قرآن كریم را در بردارد و اندوه تأسف برای انسان به خاطر بی‌پروایی، خیره سری و خودپسندی‌اش و اینكه از خداوند دور شده است و آیات الهی را سبك شمرده است.

و تأسف و تأثیر بدان جهت است كه انسان كفر می‌ورزد، در نتیجه بدبخت می‌شود و در مقابل عهد و پیمان الهی، پیمان شكنی می‌كند و از دعوت خداوند روی بر می‌گرداند و پیامبران را تكذیب می‌كند و در مقابل خداوند خیره سری می‌نماید و در برابر  عبرت‌های فراوانی كه در قرآن آمده است، با غفلت برخورد می‌كند و با خداوند و آیات او و وعده‌های الهی به مقابله بر می‌خیزد.

ما وقتی سوره‌ی تین را كه از سوره‌های كوتاه قرآن كریم است، می‌خوانیم با اندوه و حزن فراوان رو به رو می‌شویم و آن هم به دلیل آینده‌ی دردناك انسان است كه نهایت سقوط می‌كند و به اسفل سافلین می‌رسد، بعد از اینكه خدوند به او اعلی علین را وعده داده بود:

«و التین و الزیتون و طور سنین و هذا البلد الامین لقد خلقنا الانسان فی احسن تقویم ثم رددناه اسفل سافلین الاّ الذین آمنوا و عملوا الصالحات فلهم اجر غیر ممنون.»

سوگند به تین و زیتون، و طور سینا، و این شهر امن و امان، كه به راستی انسان را در نیكوترین اعتدال آفریدیم. سپس او را به پست‌ترین مراتب پستی بازگردانیدیم؛ مگر كسانی كه ایمان آورده و كارهای شایسته كرده‌اند، كه پاداشی بی‌منّت خواهند داشت.

ب ـ خواندن با حزن

قرائت صحیح آن است كه منسجم و همراه با حزن باشد، نه اینكه با طرب باشد و شنونده را به وجد و هیجان آورد. كما اینكه قرائت برخی از قرّای امروزی این گونه است. روش صحیح آن است كه همراه با خشوع، ترتیل و تجوید باشد.

تنها قرآن این گونه نیست؛ بلكه سایر كتب آسمانی نیز این گونه‌اند.

امام صادق(علیه السلام) فرمود:

«إنّ الله أوحی إلی موسی بن عمران إذا وقفت بین یدی، فقف موقف الذلیل الفقیر و اذا قرأت التوراة فاسمعنیها بصوت حزین.»(المحجة‌ البیضاء، 2/225 )

خداوند به موسی بن عمران وحی كرد كه هرگاه در پیشگاه من قرار گرفتی، مانند انسان ذلیل فقیر بایست و هرگاه تورات را خواندی آن را با صوت حزین از تو بشنوم.

هر اندازه كه قرائت قرآن با حزن باشد به نزول قرآن نزدیك‌تر است و بیشتر از آن عبرت گرفته می‌شود.

هنگام سیر انسان به قرآن احساسات و عواطف او متغیّر و متحوّل می‌شود و روح او متأثر می‌گردد و از این تأثر روحی ارتباط انسان با خداوند شكل می‌گیرد.

اوج و قلّه‌ی این ارتباط روحی گریه است. گریه كردن بالاترین درجه ابراز و بیان رقّت، خشوع و همراهی با قرآن است. گریستن قلب انسان را رقیق می‌كند و صیقل می‌زند و آن را خاشع می‌سازد و زنگارها را از دل انسان می‌زداید.

بارزترین نشانه‌های همراهی با قرآن

گریه كردن از بارزترین نشانه‌های همراهی با قرآن و وارد شدن در دایره و محدوده‌ی نفوذ آن، و از مهمترین نشانه استقرار معرفت و یقین در روحیات مۆمنان است.

خداوند متعال می‌فرماید:

«قُلْ آمِنُوا بِهِ أَوْ لاَ تُۆْمِنُوا إِنَّ  الَّذِینَ أُوتُوا الْعِلْمَ مِن قَبْلِهِ إِذَا یُتْلَی عَلَیْهِمْ یَخِرُّونَ  لِلْأَذْقَانِ سُجَّداً ـ وَیَقُولُونَ سُبْحَانَ رَبِّنَا إِن كَانَ وَعْدُ رَبِّنَا لَمَفْعُولاً ـ وَیَخِرُّونَ لِلْأَذْقَانِ یَبْكُونَ وَیَزِیدُهُمْ خُشُوعاً.» (اسراء/107-109)

بی‌گمان كسانی كه پیش از نزول آن دانش یافته‌اند، چون این كتاب بر آنان خوانده شود سجده كنان به روی زمین در می‌افتند. و می‌گویند منزّه است پروردگار ما كه وعده‌ی پروردگار ما قطعاً انجام شدنی است. و بر روی زمین می‌افتند و می‌گریند و بر فروتنی آنها می‌افزاید.

پیامبر اسلام(صلی الله علیه وآله) و امامان از اهل بیت آن حضرت و برگزیدگان از صحابه و برگزیدگان از مسلمانان، هیچگاه نمی‌توانستند هنگام قرائت قرآن جلوی گریه‌شان را بگیرند.

در حدیثی آمده است كه رسول خدا(صلی الله علیه وآله) به ابن مسعود فرمود كه برایم قرآن بخوان، ابن مسعود می‌گوید كه من از اول سوره‌ی نساء شروع كردم تا رسیدم به آیه:

«فَكَیْفَ إِذَا جِئْنَا مِن كُلِّ أُمَّةٍ بِشَهِیدٍ وَجِئْنَا بِكَ عَلَی هۆُلاَءِ شَهِیداً.»‌ (نساء/41)

حال آنان چگونه است آن روزی كه از هر امتی شاهد و گواهی بر اعمالشان می‌آوریم، و تو را نیز بر آنان گواه خواهیم آورد.

دیدم اشك از چشمان آن حضرت سرازیر شد و به من فرمود دیگر بس است.

از امام صادق(علیه السلام) روایت شده كه رسول خدا هنگامی كه آیه شصت و یكم سوره‌ی مباركه یونس را می‌خواند بسیار گریه شدید می‌كرد و آن آیه چنین است:

«وَ مَا تَكُونُ فِی شَأْنٍ وَمَا تَتْلُوا مِنْهُ مِن قُرْآنٍ وَلاَ تَعْمَلُونَ مِنْ عَمَلٍ إِلَّا كُنَّا عَلَیْكُمْ شَهُوداً إِذْ تُفِیضُونَ فِیهِ وَمَا یَعْزُبُ عَن رَبِّكَ مِن مِثْقَالِ ذَرَّةٍ فِی الْأَرْضِ وَلاَ فِی السَّماءِ وَلاَ أَصْغَرَ مِن ذلِكَ وَلاَ أَكْبَرَ إِلَّا فِی كِتَابٍ مُبِینٍ.»‌

علی بن ابراهیم در تفسیرش از امام صادق(علیه السلام) روایت كرده كه آن حضرت هنگام تلاوت آیه‌ی مباركه كه می‌فرماید:

«تِلْكَ الدَّارُ الْآخِرَةُ نَجْعَلُهَا لِلَّذِینَ لاَ یُرِیدُونَ عُلُوّاً فِی الْأَرْضِ وَلاَ فَسَاداً وَالْعَاقِبَةُ لِلْمُتَّقِینَ.» (قصص/83)

آن سرای آخرت را برای كسانی قرار می‌دهیم كه در زمین خواستار برتری و فساد نیستند، و فرجام خوش از آن پرهیزگاران است.

می‌فرمود: با این آیه آرامش و اطمینانم از بین رفت.

تحازن و تباكی

كلید حزن و گریه «تحازن» و «تباكی» است؛ به این معنی كه انسان اقدام و كوشش برای اندوهناكی و گریه كند. و این تلاش در صورتی كه صادقانه باشد منجر به حزن و گریه می‌گردد. و در نصوص روایی دستور به تحازن و تباكی هنگام قرائت داده شده است.

امیرالمۆمنین در مورد اوصاف پارسایان هنگامی كه شبانگاهان قرآن می‌خوانند می‌فرماید:

«أمّا اللیل فصافون اقدامهم یرتلون القرآن ترتیلا، یحزّنون به انفسهم و یستثیرون دواء دائهم.»(نهج البلاغه، خطبه 193 )

پرهیزگاران در شب برپا ایستاده و مشغول نمازند، قرآن را جزء جزء و با تفكر و اندیشه می‌خوانند و با قرآن جان خود را محزون و داروی درد خود را می‌یابند.

ارتباط بین «تحزین» و «استثار» در این بخش از كلام امام قابل توجه است، مثل اینكه حزن هنگام تلاوت قرآن دوای نفوس است. تحزین، تحریك نمودن دوای روحی از درون جان انسان است و از خارج نمی‌آید باید بیماری عنصر داخلی مداوا شود.

از رسول گرامی اسلام روایت شد كه فرمود:

«إن القرآن نزل بحزن فاذا قرأتموه فتحازنوا»

قرآن با حزن نازل شده هرگاه قرائت كردید خود را وادار به حزن كنید.

تحازن تظاهر به حزن نیست، بلكه تلاش برای اندوهگین بودن و به وجودآوردن آثار اندوه در نفس است.

مرحوم صدوق در كتاب امالی از امام صادق چنین نقل نموده است:

«هنگامی كه خداوند متعال به حضرت عیسی(علیه السلام) موعظه می‌كرد به وی فرمود: ای عیسی آماده باش چون قیامت نزدیك است و كتابم را بخوان در حالی كه با طهارت هستی و من از تو صدای حزین را بشنوم.»(امالی الصدوق، 418؛ الكافی، 8/135 )

تباكی هنگامی است كه  انسان قادر به گریه نباشد؛ زیرا گناهان، مشغولیت‌ها و گرفتاری‌های دنیوی رقت قلب انسان را از بین می‌برد؛ بنابراین تباكی وسیله‌ای است كه انسان را قادر به گریه می‌كند.

انسان گاهی به سبب گریه متحول می‌شود همانگونه كه زمین به سبب آب متحول می‌شود. گریه وسیله تحول روحی در انسان است و باعث از بین رفتن زنگارها و غبارهای متراكم بر قلب انسان می‌شود و تباكی وسیله این تحول است.

پیامبر اسلام(صلی الله علیه وآله) فرمود:

«اتلوا القرآن و ابكوا فإن لم تبكوا فتباكوا.»(المحجة‌ البیضاء، 2/225 )

قرآن بخوانید و گریه كنید و اگر گریه نتوانستید خود را به حالت گریه كننده درآورید.

خوش صدا ترین قاری قرآن

از رسول خدا سۆال شد کدامیک از مردم در قرائت قرآن خوش‌صداتر است؟ فرمود: کسی که وقتی قرائتش را شنیدی احساس کنی او از خدا خوف و ترس دارد.

خوف از خدا یک ملاک اساسی برای شناخت قاری برجسته و خوش‌صدا است. قاریی که با صدای نیکوی خود قرآن را زینت می‌بخشد.

بنابراین خوش‌آواترین قاری کسی است که نشانه‌های خوف از خدا و رستاخیز در گفتار و کردار او هویدا باشد. ظاهر او ظاهری اسلامی، کلام او قرآن و کارها و اعمال او مطابق موازین اسلامی و قرآن است. او در انجام واجبات و ترک محرمات پیشقدم و در انجام رسالت‌های اجتماعی پیش‌رو است. اگر قاری قرآن به این درجه رسید خوشا به حال او و سعادت قرین او باد.

منابع:

کتاب «آداب تلاوت قرآن کریم»؛ نوشته ابوالفضل علّامی

کتاب چگونه قرآن بخوانیم؟ (بیست و پنج نكته درباره  روش صحیح خواندن قرآن) ؛ نوشته آیت الله محمد مهدی آصفی ؛ ترجمه سید حبیب الله طاهری