تبیان، دستیار زندگی
یكى از ثمرات اخروى دوست خوب، این است که انسان خطا كار جهنمى به احترام دوست خوبى كه در دنیا داشته است، ممكن است مورد آمرزش قرار گیرد و خلاصى یابد و به دوست بهشتى‏اش بپیوندد.
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

حسرت نداشتن دوست خوب در قیامت


یكى از ثمرات اخروى دوست خوب، این است که انسان خطاكار جهنمى، به احترام دوست خوبى كه در دنیا داشته است، ممكن است مورد آمرزش قرار گیرد و خلاصى یابد و به دوست بهشتى‏اش بپیوندد.


دوست

انسان ذاتاً موجود اجتماعى است و نمى‏تواند به تنهایى و به دور از اجتماعات انسانى زندگى كند.

افراد بسیار كمى هستند كه از این قاعده مستثنى بوده، به دور از محیط هاى اجتماعى زندگى مى‏كنند؛ البته آنان نیز از تأثیر این محیط ها بى‏بهره نیستند.

در زندگى بشرى، چاره‏اى از دوستى و همنشینى انسان ها با یكدیگر نیست. تك تك انسانها با طبایع و عواطف گوناگونى كه دارند، نقاط مشترك یكدیگر را مى‏یابند و با هم دوست و همنشین مى‏گردند. از رهگذر این دوستی ها، نتایج متعددى به بار مى‏نشیند و عواقب بد یا خوب و فواید گوناگونى نصیب انسان مى‏گردد.

در این میان، آیات قرآن كریم و بیانات حضرات معصومین(علیهم‏السلام) نقش بسیار مهمى در جهت دادن به این دوستی ها و پرهیز از عواقب ناگوار دنیوى و اخروى آنها بر عهده دارند.

عواقب وخیمى كه از دوستان بد در دنیا گریبانگیر انسان مى‏شود و همچنین فوایدى كه از دوستان خوب نصیب انسان مى‏گردد، در زندگى روزمره، كم و بیش مشهود است؛ اما آثار اخروى این عواقب و فواید را فقط مى‏توان در لابه لاى آیات قرآن كریم و بیانات حضرات معصومین علیهم‏السلام جستجو كرد.

در اینجا به ذكر چهار نمونه از آیات مى‏پردازیم كه نشانگر چهار نكته مهم در آخرت است:

حسرت به خاطر برگزیدن دوست بد

«وَ یَوْمَ یَعَضُّ الظَّالِمُ عَلَى یَدَیْهِ یَقُولُ یَا لَیْتَنِی اتَّخَذْتُ مَعَ الرَّسُولِ سَبِیلًا ، یَا وَیْلَتَى لَیْتَنِی لَمْ أَتَّخِذْ فُلَانًا خَلِیلًا ، لَقَدْ أَضَلَّنِی عَنِ الذِّكْرِ بَعْدَ إِذْ جَاءنِی وَكَانَ الشَّیْطَانُ لِلْإِنسَانِ خَذُولًا»؛

«و (به یاد آر) روزى كه ستمگر پشت دست‏هاى خود را به دندان مى‏گزد، مى‏گوید: اى كاش همراه پیامبر راهى را (به سوى خدا) پیش مى‏گرفتم، اى واى بر من، كاش فلانى را (كه سبب انحراف من شد) دوست نمى‏گرفتم، حقّا كه مرا از یاد خدا (یا پیامبر و قرآن) پس از آنكه به من رسیده بود منحرف نمود، و همواره شیطان نسبت به انسان خواركننده بوده و هست.»

عاقبت دوستان مۆمن و دوستان بد

قرآن كریم، احوال دوستان بد و خوب را در روز قیامت چنین توصیف مى‏كند:

«الْأَخِلَّاء یَوْمَئِذٍ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ عَدُوٌّ إِلَّا الْمُتَّقِینَ »؛ «دوستان (دنیا) در آن روز دشمن یكدیگرند (چون اسباب دوستى در آن روز تبدیل به اسباب دشمنى مى‏شود) مگر پرهیزكاران (كه سبب دوستى آنان قوى‏تر مى‏گردد).»

این آیه نشان مى‏دهد كه دوستان بد، هر قدر هم كه در دنیا دوستیشان عمیق باشد، در روز قیامت دشمنان یكدیگر مى‏شوند و دوستان خوب هر قدر هم كه در دوستیشان ضعیف باشند، در روز قیامت دوستان همدیگر مى‏باشند.

امام صادق علیه‏السلام فرمود: «لَا تُطْلِعْ صَدِیقَكَ مِنْ سِرِّكَ إِلَّا عَلَى مَا لَوِ اطَّلَعَ عَلَیْهِ عَدُوُّكَ لَمْ یَضُرَّكَ فَإِنَّ الصَّدِیقَ قَدْ یَكُونُ عَدُوَّكَ یَوْماً مَا؛ دوستت را بر سرّت تنها به مقدارى آگاه ساز كه اگر دشمنت بر آن آگاهى یابد، تو را ضررى نرساند؛ زیرا دوست گاهى به دشمن تبدیل مى‏گردد»

اما علّت دشمنی ها در این است كه دوستان بد پس از دیدن صحنه‏هاى وحشتناك روز قیامت و رۆیت جهنم و بهشت، از اعمال بد خویش به سختى پشیمان مى‏شوند و چون راه بازگشتى هم در كار نیست، بر طبق عادت همیشگى، تقصیر گمراهى خویشتن را بر گردن دوستان خود مى‏اندازند و آنان را مقصر قلمداد مى‏كنند و بدین گونه، دوستی ها به دشمنى تبدیل مى‏شود.

سرزنش دوستان بد، توسط دوستان مۆمن

قرآن كریم حكایتى عبرت‏آموز از اهل بهشت نقل مى‏كند، بدین ترتیب: در حالى كه بهشتیان غرق در نعمت هاى بهشتى هستند، یكى از آنان به یاد یكى از دوستان بد خویش مى‏افتد و احوال او را از دوستان بهشتى خود مى‏پرسد و ناگهان او را در قعر جهنم مى‏بیند و شروع به سرزنش او مى‏كند:

«فَأَقْبَلَ بَعْضُهُمْ عَلَى بَعْضٍ یَتَسَاءلُونَ ، قَالَ قَائِلٌ مِّنْهُمْ إِنِّی كَانَ لِی قَرِینٌ، یَقُولُ أَئِنَّكَ لَمِنْ الْمُصَدِّقِینَ ،أَئِذَا مِتْنَا وَكُنَّا تُرَابًا وَعِظَامًا أَئِنَّا لَمَدِینُونَ، قَالَ هَلْ أَنتُم مُّطَّلِعُونَ ، فَاطَّلَعَ فَرَآهُ فِی سَوَاء الْجَحِیمِ ، قَالَ تَاللَّهِ إِنْ كِدتَّ لَتُرْدِینِ ،وَلَوْلَا نِعْمَةُ رَبِّی لَكُنتُ مِنَ الْمُحْضَرِینَ» ؛ «پس برخى از آنان به برخى دیگر رو آورده، با هم گفتگو كنند، گوینده‏اى از آنها مى‏گوید: همانا مرا (در دنیا) همنشینى بود ،(به من) مى‏گفت: آیا به راستى تو از تصدیق‏كنندگانى (كه پس از مرگ زنده شدنى در كار است)؟ ، آیا آن گاه كه ما مردیم و مبدل به خاك و استخوان‏ها شدیم آیا (دوباره زنده شده) مجازات مى‏شویم؟،(آن گوینده به یارانش) مى‏گوید: آیا شما میل اشراف و سر كشیدن به او را دارید .

پشیمانی

حسرت كفار از نداشتن دوست خوب

خداوند متعال سخن بعضى از جهنمیان را چنین نقل مى‏فرماید:

«فَما لَنا مِنْ شافِعینَ * وَ لا صَدیقٍ حَمیمٍ»؛ «ما هیچ شفاعت كننده و دوست مهربانى نداریم.»

این آیات را با بیان روایتى كه جابر بن عبدالله انصارى از پیامبر اكرم صلى‏الله‏علیه‏و‏آله نقل كرده، توضیح مى‏دهیم:

آن حضرت فرمود: «إِنَّ الرَّجُلَ یَقُولُ فِی الْجَنَّةِ مَا فَعَلَ صَدِیقِی فُلَانٌ وَ صَدِیقُهُ فِی الْجَحِیمِ فَیَقُولُ اللَّهُ تَعَالَى أَخْرِجُوا لَهُ صَدِیقَهُ إِلَى الْجَنَّةِ فَیَقُولُ مَنْ بَقِیَ فِی النَّارِ فَما لَنا مِنْ شافِعِینَ وَ لا صَدِیقٍ حَمِیمٍ؛ مردى [از بهشتیان] در بهشت مى‏گوید: فلان دوستم چه مى‏كند؟ در حالى كه دوستش در جهنم است. خداوند متعال [به فرشتگان] مى‏فرماید: دوست او را به نزدش در بهشت ببرید. بقیه جهنمیان مى‏گویند: ما هیچ شفاعت كننده و دوست مهربانى نداریم

و امام صادق علیه‏السلام در اهمیت دوست خوب به این آیات استناد جسته، مى‏فرماید:

«جایگاه دوست خوب، بسیار بالاست؛ به گونه‏اى كه جهنمیان به او پناه برده، او را قبل از خویشاوند مهربان [خویش] مى‏خوانند. خداوند متعال به نقل از آنان چنین مى‏فرماید: ما هیچ شفاعت كننده و دوست مهربانى نداریم.»

یكى از ثمرات اخروى دوست خوب، همین است كه در آیات و روایات ذكر شده، به آن اشاره شد؛ بدین معنا كه انسان خطاكار جهنمى به احترام دوست خوبى كه در دنیا داشته است، ممكن است مورد آمرزش قرار گیرد و خلاصى یابد و به دوست بهشتى‏اش بپیوندد.

معیار گزینش دوست

با توجه به اهمیت ویژه‏اى كه احتراز از دوست بد بر اساس دیدگاه حضرات معصومین علیهم‏السلام دارد، این مفهوم در روایات متعددى بیان شده كه به نقل و بررسى بعضى از آنها مى‏پردازیم:

حضرت امام صادق علیه‏السلام در باره مفهوم دوست خوب و بد چنین مى‏فرماید:

«اُنْظُرْ إِلَى كُلِّ مَنْ لَا یُفِیدُكَ مَنْفَعَةً فِی دِینِكَ فَلَا تَعْتَدَّنَّ بِهِ وَ لَا تَرْغَبَنَّ فِی صُحْبَتِهِ فَإِنَّ كُلَّ مَا سِوَى اللَّهِ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى مُضْمَحِلٌّ وَخِیمٌ عَاقِبَتُهُ؛ هر كس كه منفعت دینى به تو نرساند، بشناس! به او توجهى مكن و رغبتى به همراهى با او نداشته باش؛ زیرا آنچه غیر از خداوند تبارک و تعالى است، نابود شدنى و عاقبت آن ناگوار است

امام صادق علیه‏السلام در اهمیت دوست خوب به این آیات استناد جسته، مى‏فرماید: «جایگاه دوست خوب، بسیار بالاست؛ به گونه‏اى كه جهنمیان به او پناه برده، او را قبل از خویشاوند مهربان [خویش] مى‏خوانند. خداوند متعال به نقل از آنان چنین مى‏فرماید: ما هیچ شفاعت كننده و دوست مهربانى نداریم»

بر اساس این روایت، ملاک دوستى و گزینش دوست، رسیدن به منافع دینى و اخروى است. هر كس این منفعت را نصیب انسان كند، «دوست خوب» است و مى‏توان او را به دوستى برگزید و هر كس چنین منفعتى را به انسان نرساند، «دوست بد» است و از همنشینى با او باید پرهیز كرد.

در بعضى از روایات، پاره‏اى از ویژگیهاى دوستان بد به همراه علت احتراز از آنان ذكر شده است. مهم‏ترین این مصادیق عبارت است از: انسانهاى شرور، احمق، بخیل، ترسو، دروغگو، كافر، فاجر، فاسق و قاطع رحم.

رعایت دو نكته در دوستى

در انتهاى این بحث، با استمداد از دو روایت، دو ادب از آداب دوستى را ذكر مى‏كنیم:

1. رسول خدا صلى‏الله‏علیه‏و‏آله فرمود: «إِذَا أَحَبَّ أَحَدُكُمْ صَاحِبَهُ أَوْ أَخَاهُ فَلْیُعْلِمْهُ؛ هنگامى كه یكى از شما، همنشین یا برادرش را دوست داشت، او را آگاه سازد

2. امام صادق علیه‏السلام فرمود: «لَا تُطْلِعْ صَدِیقَكَ مِنْ سِرِّكَ إِلَّا عَلَى مَا لَوِ اطَّلَعَ عَلَیْهِ عَدُوُّكَ لَمْ یَضُرَّكَ فَإِنَّ الصَّدِیقَ قَدْ یَكُونُ عَدُوَّكَ یَوْماً مَا؛ دوستت را بر سرّت تنها به مقدارى آگاه ساز كه اگر دشمنت بر آن آگاهى یابد، تو را ضررى نرساند؛ زیرا دوست گاهى به دشمن تبدیل مى‏گردد

فرآوری: زهرا اجلال

بخش قرآن تبیان  


منابع:

سایت حوزه

مقاله سید ابوالفضل سیدی دمیرچی