قد به زور بلند نمی‌شود
قد بلند در بیشتر جوامع به‌عنوان یک شاخص مثبت طبقه‌بندی می‌شود. البته خیلی وقت‌ها این شاخص به غیر از زیبایی ظاهری، کارآیی نیز دارد.
اولین مرحله رشد انسان دوران شیرخوارگی است که دو سال اول زندگی را شامل می‌شود. در بدو تولد قد متوسط نوزاد 50 سانتی‌متر است.
در دو سال اول زندگی 30 تا 35 متر افزایش قد دیده می‌شود که این میزان در سال اول بیشتر یعنی حدود 25 سانتی‌متر است.
این رشد سریع، ادامه رشد جنینی است و سرعت آن با افزایش سن کاهش می‌یابد.
دومین مرحله رشد دوران کودکی از دو سالگی تا شروع بلوغ را در برمی‌گیرد. در این دوران کودک هر سال پنج تا هفت سانتی‌متر قد می‌کشد که این رشد در نزدیکی رسیدن به سن بلوغ کاهش می‌یابد.
سومین مرحله رشد، دوران بلوغ است که طی این دوران یک جهش رشدی وجود دارد. در این مرحله پسران به‌طور متوسط 25 تا 30 و دختران 20 تا 25 سانتی‌متر قد می‌کشند.
طی دوران بلوغ سرعت رشد قدی 8 تا 14 سانتی‌متر در سال است.
حداکثر جهش رشد در دختران پیش از شروع عادت ماهیانه است و پس از آن دختران به طور متوسط 7 سانتی‌متر قد می‌کشند. در پسران نیز حداکثر جهش رشد در مراحل انتهایی‌تر بلوغ دیده می‌شود.
با پیشرفت بلوغ به علت تولید و ترشح هورمون‌های جنسی، تدریجا صفحات رشد استخوان بسته می‌شود و امکان افزایش قد پس از آن وجود نخواهد داشت. بنابراین این باور که تا 25 سالگی قد می‌کشیم، به‌طور کامل غلط است.
قد متوسط آقایان در جوامع مختلف بین 170 تا 178 سانتی‌متر است.
در جامعه‌ای که قد 178 سانتی‌متر، متوسط قد آقایان است، میزان قد بین 161 سانتی‌متر تا 195 سانتی‌متر در محدوده طبیعی قرار می‌گیرد.
مفهوم محدوده طبیعی این است که 95 درصد افراد سالم جامعه، قدی در این حدود یعنی 161 تا 195 دارند، به این ترتیب ما پسربچه چهارده ساله‌ای را که بر اساس بررسی‌هایمان به قد 165 سانتی‌متر خواهد رسید، غیرطبیعی نمی‌دانیم و قد او را درمان نمی‌کنیم.
قبل از طبیعی قلمداد کردن چنین پسری که تا حدی دارای قد کوتاه است، می‌بایست بررسی‌هایی در مورد سلامتی او انجام دهیم.
در راس این بررسی‌ها آزمایش تیروئید، آزمایش وجود کم‌خونی، آزمایش کارکرد کلیه‌ها و اندازه‌گیری هورمونی به نام IGF1 که نماینده هورمون رشد در خون است، قرار می‌گیرد. اگر دراین بررسی ها فرد مشکل خاصی نداشت، درمانی برایش تجویز نمی کنیم.
سوال مهمی که حتما در ذهن همه خوانندگان ایجاد شده است این است که حالا چه اشکالی دارد چنین پسربچه‌ای که به نظر ما سالم است، ولی قد کوتاهی خواهد داشت، با تجویز هورمون رشد درمان کنیم؟
توضیح این است که وقتی شخصی دچار کمبود هورمون رشد نیست و ما به او مقادیر زیاد این هورمون را می‌دهیم، عوارض آن شامل دیابت، فشار خون، چربی خون و نیز رشد تومورها ممکن است بروز کند.
دوم این‌که وقتی هورمون رشد در بدن کافی است تزریق این هورمون خیلی تاثیر نخواهد داشت و در نهایت هورمون رشد را می‌بایست هر شب و به مدت چند سال تزریق کرد و قیمت بالایی دارد.
البته با همه این اشکالات در مورد کودکانی که برایشان پیش‌بینی قدی کوتاه‌تر از حداقل طبیعی می‌کنیم، هورمون رشد را تجویز می‌کنیم.
در ضمن هورمون رشد فقط زمانی موثر است که صفحه رشد استخوان‌ها بسته نشده باشد.
علل کوتاهی قد
دو علت شایع برای کوتاهی قد وجود دارد :
مهم‌ترین عامل تعیین‌کننده قد، وراثت و ژنتیک است. دخترها به‌طور متوسط قدی معادل هفت سانتی‌متر کمتر از میانگین قد پدر و مادر خود و پسرها هفت سانتی‌متر بالاتر از این میانگین خواهند داشت.
به این ترتیب دختر خانواده‌ای که مادر 155 سانتی‌متر و پدر 165 سانتی‌متر است، باید منتظر قدی معادل 153 سانتی‌متر باشد البته یادمان باشد که این فقط عدد تخمینی است.
در این حالت اگر پدرو مادر کوتاه قد باشند، کودک نیز دارای قد کوتاهی خواهد شد. در این کودکان رشد طبیعی است و سن استخوانی کودک نسبت به سن تقویمی عقب نیست.
سن استخوانی در واقع نشان‌دهنده سن بیولوژیک واقعی کودک است. به‌عنوان مثال اگر کودکی 10 ساله، سن استخوانی هفت تا هشت ساله داشته باشد نشان‌دهنده یک اختلال یا بیماری در کودک است.
کم‌کاری تیرویید، کمبود هورمون رشد، سوءتغذیه و بیماری‌های دستگاه گوارش می‌تواند عامل عقب افتادن سن استخوانی نسبت به سن تقویمی کودک باشد.
دومین علت شایع کوتاهی قد، تاخیر سرشتی در رشد است. در این کودکان از سن دو سالگی کوتاهی قد دیده می‌شود و این در حالی است که پدر و مادر کوتاه قد نیستند.
سرعت رشد کودک در سال تقریبا طبیعی است، ولی سن استخوانی عقب است. در واقع قد کودک برای همان سن استخوانی مناسب است، ولی نسبت به سن تقویمی، کوتاه است. بلوغ در این کودکان با تاخیر همراه است.
علاوه براین دو علت شایع، علل دیگری مانند بیماری عمومی مانند سوءتغذیه، کمبود ویتامین دی و کلسیم که موجب نرمی استخوان می‌شوند، بیماری سلیاک (حساسیت به پروتئین گندم)، بیماری‌های مزمن مانند کم‌خونی، بیماری‌های التهابی و... نیز می‌توانند موجب کوتاهی قد شوند.
درمان کوتاهی قد
قد بلند در بیشتر جوامع به‌عنوان یک شاخص مثبت طبقه‌بندی می‌شود. البته خیلی وقت‌ها این شاخص به غیر از زیبایی ظاهری، کارآیی نیز دارد.
کوتاهی قد اگرچه برای مردم ناگوار است و همیشه به دنبال چاره و درمان آن هستند، ولی برخلاف تصور عموم، متخصصان غدد هر گونه کوتاهی قد را درمان نمی‌کنند.
ما کوتاهی قد را مورد بررسی قرار می‌دهیم، اگر بیماری خاصی باعث این مشکل شده باشد آن را درمان می کنیم، در غیر این صورت فقط بیمارانی را که دچار کمبود هورمون رشد هستند، درمان می‌کنیم.
در نهایت درصدی از افراد دچار کوتاهی قد که با وجود طبیعی بودن هورمون رشد، برایشان قد خیلی کوتاهی را پیش‌بینی می‌کنیم، داوطلب درمان خواهند شد.
پس از تشخیص علت کوتاهی قد باید درمان مناسب صورت گیرد؛ برای مثال اگر کم‌کاری تیرویید وجود دارد، باید درمان شود.
تشخیص کمبود هورمون رشد تا زمانی که کم‌کاری تیرویید به طور کامل اصلاح نشود، امکان‌پذیر نیست. چون در حضور کم‌کاری تیرویید، ترشح هورمون رشد از غده هیپوفیز، کاهش می‌یابد.
یا اگر سوءتغذیه وجود دارد باید اصلاح شود. به این مفهوم که هورمون رشد به طور کافی ترشح می‌شود ولی نمی‌تواند اثر کند.
یا اگر بیماری سلیاک وجود دارد، حذف مواد غذایی حاوی این پروتئین از رژیم غذایی ضروری است. در غیر این صورت درمان‌های دیگر موثر نخواهد بود.
امروز هورمون رشد انسانی با استفاده از مهندسی ژنتیک ساخته می‌شود که قیمت بسیار گرانی دارد. مدت درمان با هورمون رشد که به صورت تزریقی انجام می‌شود بهتر است هر شب صورت گیرد.
مدت درمان اغلب طولانی است و تا زمانی که رشد متوقف شود، درمان ادامه می‌یابد.
در برخی موارد ممکن است درمان پس از یک تا دو سال قطع شود و ترشح هورمون رشد با پیشرفت بلوغ طبیعی شود.
درمان با هورمون رشد پس از تشخیص قطعی کمبود هورمون رشد تنها در صورتی موثر است که صفحات رشد استخوانی باز باشند، یعنی پیش از بلوغ یا اوایل بلوغ، در زمانی که صفحات رشد در حال بسته شدن هستند، درمان با هورمون رشد به هیچ‌وجه موثر نیست.
برای بررسی تناسب قد کودک باید ارزیابی قد کودک به طور مرتب انجام شود.
درمان با هورمون رشد اغلب بدون عارضه است و به ندرت ممکن است موجب افزایش فشار داخل مغزی خوش‌خیم، التهاب لوزالمعده و تنگی کانال عصب در مچ دست شود.
استفاده از هورمون رشد تا زمانی که صفحات رشد استخوانی بسته نشده است، می‌تواند در درمان کوتاهی قد مفید باشد.
در برخی از کودکان ممکن است برای به تاخیر انداختن بلوغ برای بازماندن صفحات رشد از داروهای متوقف کننده بلوغ همزمان با هورمون رشد استفاده شود.
رژیم غذایی مناسب به خصوص مصرف کافی پروتئین، مواد لبنی و میوه و ورزش مستمر در رشد قدی تاثیر موثری دارند، به خصوص در کودکانی که تحت درمان با هورمون رشد هستند.
فرآوری: نیره ولدخانی
بخش سلامت تبیان
منابع:
جام جم - دکتر رضا کریمی ، فوق تخصص بیماری‌های غدد
رسانه کودک
مطالب مرتبط:
