مقدمه تلاوت قرآن و عبادت چیست؟

پیامبر مکرم اسلام پیش از تلاوت قرآن کریم و نماز شب کاری انجام می‌داد که از خلقیات پیامبران معرفی شده است.

آداب تلاوت قرآن کریم

علاوه بر سفارش های مکرر در قرآن و سخنان معصومین علیهم السلام بر قرائت قرآن کریم ، رعایت «آداب تلاوت قرآن » نیز مورد اشاره و تأکید آن بزرگواران قرار گرفته است .

رعایت این آداب ، قاری قرآن را در فهم بهتر مفاهیم قرآنی و به کارگیری آن در شئون زندگی خود ،یاری می کند .

حضرت امام خمینی رحمة الله احیاگر بزرگ معارف قرآن در عصر حاضر، در این باره می گویند: «مطلوب در قرائت قرآن کریم آن است که در قلوب ،صورت آن نقش بندد و اوامر و نواهی آن تأثیر کند و دعوات آن جایگزین شود، و این مطلوب حاصل نشود مگر آن که آداب قرائت ملحوظ شود»؛ بنابر اهمیت ویژه ی این بحث ، در این جا به معرفی اجمالی برخی از آداب تلاوت قرآن کریم می پردازیم :

طهارت و پاکیزگی

منظور از طهارت ،وضو و غسل است و بهتر است قاری هنگام تلاوت قرآن کریم با وضو باشد. امّا برای کسی که بخواهد با خطوط قرآن تماس داشته باشد ، وضو لازم و واجب است ، زیرا خداوند کریم می فرماید: لا یَمَسُّهُ الّا المُطَهَّرونَ؛ جز پاکان بر آن (قرآن) دست نزنند.

مسواک زدن را جدی بگیرید

در کتاب‌های حدیث و تاریخ آمده است که یکی از ویژگی‌های رسول خدا(صلی الله علیه وآله) آن بود که هنگام عبادت، خصوصاً تلاوت قرآن کریم و نماز شب، دندان‌هایشان را مسواک می‌زدند و مسلمانان را بارها به این کار توصیه کرده‌اند.

پیامبر خدا(صلی الله علیه وآله) به یارانشان در این باره چنین فرمود: «راه قرآن را پاکیزه نگه دارید، گفته شد: ای رسول خدا(صلی الله علیه وآله) راه قرآن چیست؟ پیامبر صلی الله علیه وآله فرمودند : دهان‌های شماست.پرسیدند با چه چیزی؟ فرمود: با مسواک. (میزان‌الحکمة، ج 8، ص 85 و 86)

یک ویژگی اخلاقی پیامبر

یکی از ویژگی‌های اخلاقی پیامبران، پاکیزه نگه داشتن دهان و دندان بوده است. در این زمینه امام صادق(علیه السلام) فرمود: «مِن أَخلاقِ الأَنبیاءِ السِّواک؛ مسواک زدن یکی از ویژگی های اخلاقی پیامبران است» (بحارالانوار، ج 76، ص 131) در پیامبر ما حضرت محمد(صلی الله علیه وآله) این ویژگی به شکل برجسته مشاهده می‌شود.

دعا، قبل و بعد از تلاوت

یکی از مواقع تأثیر و اجابت دعا قبل و بعد از قرائت آیات الهی است.

اخلاص

اخلاص در قرائت قرآن کریم به معنای آن است که قاری قرآن ، حالت خلوص نیّت را که معیار قبولی هر عبادتی است ، از ابتدا تا انتهای قرائت خود حفظ نماید و در قرائت ، فقط خشنودی و رضای خداوند متعال را در نظر داشته باشد.

استعاذه

استعاذه به معنای پناه بردن به خداوند از وسوسه ها و شرور شیطان است . در آیه ای از قرآن کریم می خوانیم: فإذا قَرَأتَ القُرانَ فَاستَعِذ بِاللهِ مِنَ الشَّیطانِ الِرَّجِیمِ ؛ پس هنگامی که قرآن می خوانی ، از شر ّشیطان رانده شده، به خدا پناه بر.

با استفاده از همین آیه ی شریفه و این ادب قرائت است که قاریان قرآن کریم تلاوت خویش را با جمله ی «اَعُوذُ بِاللهِ مِنَ الشَّیطانِ الَّرجِیمِ »؛ (از شیطان رانده شده به خدا پناه می برم )آغاز می کنند .

البته باید توجّه داشته باشیم که استعاذه ی واقعی ، تنها با گفتن این جمله میسّر نمی شود بلکه قاری قرآن باید با حالت مراقبت ، خود را باتمام وجود در پناه خداوندسبحان قرار داده و از او در این راه یاری طلبد .

قرائت با لحن عربی و صدای زیبا

نبیّ مکرّم اسلام صلی الله علیه و آله در رهنمودی بلیغ ، روش نیکوی قرائت قرآن کریم را این چنین تبیین فرموده اند: اِقرَۆُوا القُرانَ بِلُحُونِ العَرَبِ وَ اَصواتِها؛ قرآن را با لهجه و آهنگ عربی بخوانید.

همچنین  خواندن قرآن کریم با صدای خوش در روایات اسلامی مورد تأکید قرار گرفته است و علت آن نیز تأثیر شگرف آن بر مستمع و قاری قرآن می باشد. پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه وآله می فرماید: إنَّ حُسنَ الصَّوتِ زِینَةُ لِلقُرانِ؛ همانا صدای نیکو و زیبا زینت قرآن است.

سکوت و توجّه به آیات الهی

از دیگر آداب لازمه ی قرائت قرآن، سکوت در هنگام قرائت و شنیدن همراه با توجه به معانی آیات است .

خداوند متعال می فرماید: وَ إِذا قُرِئَ فَاستَمِعُوا لَه وَ اَنصِتُوا لَعَلَّکُم تُرحَمونَ؛ هنگامی که قرآن خوانده می شود به آن گوش فرا دهید و با سکوت و توجّه باشید، شاید که مشمول رحمت خداوند شوید.

ترتیل در قرائت قرآن کریم

ترتیل در لغت به معنای بیان عبارت با زیبایی و نظم و ترتیب خاصّ و در اصطلاح عبارت است از خواندن قرآن با تأنّی و بدون شتاب به طوری که حروف و حرکات آشکار و هر کلمه در جای مناسب خود قرار داشته و جمله ها از یکدیگر جدا گردد.

از آنجا که ترتیل در قرائت به توقیر و احترام نزدیک بوده و به فهم بهتر آیات و تّدبر و تأثیر گذاری بیشتر آن کمک می کند، بهترین و صحیح ترین روش برای قرائت قرآن کریم، روش ترتیل می باشد .

خداوند سبحان در بیان روش قرائت قرآن کریم به پیامبر خویش می فرماید: ... وَ رَتَّلِ القُرانَ تَرتیلًا ؛ قرآن را شمرده و با تدبر بخوان.

امیر بیان امام علی علیه السلام در بیانی زیبا و دقیق ، ترتیل را این گونه تعریف می فرماید: اَلتَّرتِیلُ تَجویدُ الحُروفِ وَ مَعرِفةُ الوُقُوف؛ ترتیل عبارت است از ادای نیکوی حروف و شناخت محلّ وقف های قرآن .

حضرت امام صادق علیه السلام نیز در تعریف ترتیل فرمودند: هُوَ اَن تَتَمَکَّثَ وَ تُحَسَّنَ بِهِ صَو تَک؛ ترتیل یعنی این که مکث کنی و با صدای خوش قرآن بخوانی .

منابع:

سایت حوزه

خبرگزاری دانشجو

مقاله محمّد رضا شهیدی- حسین اسدی