حوزه سنتی یا حوزه مدرن

یکی از مهمترین و برترین مزیتهایی که حوزه را از دیگر مراکز آموزشی جدا می کند، حفظ نظام سنتی اوست. این پاسداری از نظام سنتی همانطور که یکی از شاخصه های مفید در حوزه است که در بسیاری از موارد سبب تعالی و رشد و پیشرفت او می شود اما به همین مقدار هم می تواند سبب عقب افتادگی و رشد ناقص آن شود.

استفاده صحیح و تشخیص درست و بجای اینکه کدام سنت و شیوه و روش حوزوی ما به عنوان یک رکن در حوزه تلقی می شود و باید به اصالت خود باقی بماند و کدامیک به اقتضای زمان و مکان می تواند خود را همگام با نیازهای روز کند مساله ساده ای نیست. از این رو اساتید برجسته و روشن ضمیر ما باید آستین همت بالا زنند و در این میدان شجاعانه وارد شوند.

اما اگر بخواهیم برخی از مسائل روشن و واضح آن را به عنوان مصادیق ملموس در جامعه امروز بررسی کنیم می توانیم به مواردی در این باره اشاره کنیم.

به عنوان مثال یکی از برجسته ترین و بهترین شیوه های موجود در یادگیری علوم که هنوز که هنوز است جایگاه خود را از دست نداده و کسانی که در شیوه های یادگیری استادند، به برجستگی، طراوت و باروری آن اذعان دارند، روش «مباحثه» است. مباحثه یکی از قدیمی ترین و سنتی ترین شیوه های حوزوی است که نه تنها اساتید برجسته حوزه بلکه اساتید دانشگاه نیز دانش پژوهان را به پایبندی و اجرای آن توصیه می کنند. امروزه مباحثه به عنوان یکی از بهترین شیوه های یادگاری مطالب و علوم در ذهن دانش پژوه به شمار می رود.

از این رو علوم و به تبع آن کتابهایی که حاوی مطالب و موضوعات مهمتری هستند، حائز اهمیت دوچندانی برای مباحثه هستند. اگر ما می بینیم مقام معظم رهبری در سخنان خود طلاب را به خواندن یک دوره کتب استاد شهید مطهری و مباحثه آن ترغیب می کنند به دلیل اهمیت آثار آن شهید بزرگوار است.

(به‏عقیده‏ى من یكى از واجبات هر طلبه‏یى این است كه كتابهاى آقاى مطهرى را یك دور از اول تا آخر با دقت بخواند و مباحثه كند.)

اما در کنار این سنت برجسته حوزوی سنتهایی در زمینه آموزش ما وجود دارد که نیاز به خانه تکانی جدی دارد. علاوه بر آن برخی کتب درسی حوزه ما نیز در زمان کنونی به اذعان بسیاری از اساتید برجسته، فاقد استانداردهای لازم برای یادگیری در کمترین زمان و بهترین بازده است. اگرچه در زمان گذشته این کتابها که حاوی مطالب ارزشمند و مفیدی بوده اند، جایگاه رفیع و بلندی داشته اند اما در زمان ما با حفظ اهمیت و جایگاه آن، نمی توان از آنان به عنوان کتب درسی برای یک طلبه استفاده کرد.

قطعا گزینه های بهتری وجود دارد و علمای بزرگ ما نیز از گذشته، ورزیده تر و دنیا دیده تر شده و قدرت استنباط آنان نیز بیشتر شده و توانایی دارند کتب درسی بسیار بهتر و دسته بندی تر و موجز تر و بسیار کارآمد تری از گذشته، تالیف کنند.

تذکر در باب کتب آموزشی حوزه مساله ای است که سالیان سال مقام معظم رهبری نیز آن را به مسئولین یادوری کرده و تذکر داده اند اما به نظر می رسد تا کنون تغییر چشمگیری در این باره اتفاق نیفتاده است.

شیوه های آموزشی که امروزه در حوزه ما حکمفرماست باید هر چه سریعتر جای خود را به سیستم های آموزش نوین داده و با حفظ نکات مهم و کلیدی که در شیوه های سنتی تدریس ما وجود دارد باید رویکرد جدیدی به سوی ابزار و شیوه های نوین تدریس ایجاد کرد.

استفاده از نرم افزارهای جدیدی که در سالهای اخیر در دنیا متولد شده و همچنین سخت افزارهایی که با بهره گیری از نکات و ترفندهای علمی پژوهشی روز و برای یادگیری بهتر دانش پژوهان تولید شده می تواند سهم بسزایی در پیشرفت آموزشی دروس حوزوی ایفا کند.

اگر چه خوشبختانه در سالهای اخیر برخی از اساتید خبره و برجسته حوزه با به کارگیری این ابزار سعی در ارتقای این شیوه داشتند اما به نظر می رسد بسیاری از مراکز علمی آموزش و پژوهشی ما در حوزه ، هنوز از فقدان این ابزار و شیوه های آن رنج می برند.

این وظیفه اساتید جوان است که هر چه بیشتر خود را با این شیوه ها آشنا کنند که بتوانند نسل جدید را در کمترین زمان و با بیشترین بازدهی پرورش داده و نیروهایی خبره تر از گذشته تحویل جامعه اسلامی دهند.

مقام معظم رهبری نیز به این مهم بارها و بارها اشاره کرده اند. به عنوان مثال در بیاناتی فرمودند: (امروز دنیا دنیاى امواج است. با امواج و كامپیوتر همه‏ى مفاهیم از این طرف به آن طرف دنیا منتقل مى‏شود.) اما به نظر می رسد سرعت پیشرفت و همگام سازی مراکز حوزوی ما در این تغییر و تحول قابل تحسین نیست.

ایشان در جای دیگری به اهمیت یادگیری کامپیوتر در حوزه های علمیه ما اشاره کرده و نکته بسیار مهمی بیان می کنند که: (كامپیوتر براى دوره‏ى آینده مثل خط است؛ باید بتوانید از آن استفاده كنید. این ابزارى است كه همه‏ى دنیا را در خودش مُندَمِج مى‏كند.

كامپیوتر براى دوره‏ى آینده مثل خط است؛ همچنان كه امروز اگر كسى بلد نباشد بخواند و بنویسد، در مقابل او هیچ چیز نیست.)

حوزه های ما به عنوان پرچمدار علم از دیرباز تا کنون، ناچارند از کامپیوتر به عنوان وسیله ای که در سالهای نزدیک و نه چندان دور جای قلم و کاغذ را خواهد گرفت، استفاده کرده و بهره برداری کنند. این نمونه کوچکی است که رهبر معظم انقلاب بدان اشاره کرده اند.

امروزه نه تنها روز به روز بلکه باید گفت ساعت به ساعت ما شاهد انقلاب های نوینی در زمینه یادگیری و آموزش و ابزارهای آن در دنیا هستیم که جای خالی آن در حوزه های علمیه ما به شدت احساس می شود.

اگر حوزه های ما بتوانند از این تکنولوژی استفاده صحیح و به جا کنند و معارف عمیق اسلامی و دینی و فقه ما را به دنیا معرفی کنند، شاید بتوان ادعا کرد که حوزه در مسیر تبلیغی خود و انجام وظایفی که به دوش دارد، گام موثری برداشته است.

سنتی بودن فقه ما نیز به این معنا نیست که در همه روش ها بر سبک شیوه های قدیمی زندگی کرد و دانش اموخت بلکه می توان تبیین صحیح فقه سنتی را در کلام مقام معظم رهبری دید. ایشان فرمودند: (فقه سنتى یعنى فقهى كه بر اساس اسلام، حدیث، متون و احكام اسلامى استخراج شود.)

بحث آموزش در حوزه یکی از مباحثی است که به نظر می رسد گاهی در سنتی یا مدرنیته بودن آن حرف و حدیث است. مساله مهمتری که مدتهاست از سوی بسیاری از برجستگان حوزوی مورد تذکر و گوشزد قرارگرفته و پیوسته از مسئولین و متولیان درخواست شده بحث تغییر کتب آموزشی حوزه است که بارها درباره آن سخن گفته و قلم فرسایی شده است.

ما اگر بخواهیم بهترین بازدهی را در حوزه های علمیه داشته باشیم باید ابزار و تکنولوژی روز را به بهترین صورت استخدام کنیم و لازمه این امر برگزاری کلاسهای آموزشی آشنایی با این شیوه ها و وروش ها برای همه طلاب و خصوصا اساتیدی است که عده زیادی از روحانیون از سفره علمی آنان بهره مند می شوند و یا به زودی و در آینده ای نزدیک بهره مند خواهند شد.

تهیه و تولید: محمد حسین امین- گروه حوزه علمیه تبیان