سرگیجه‌ی همشهری کین
نگاهی به آخرین انتخاب بهترین فیلم‌های تاریخ سینما
آخرین نظرسنجی مجله معتبر «سایت اند ساوند» درباره بهترین فیلم‌های تاریخ سینما كه هر ده سال یك‌بار انجام می‌شود، نشان داد كه قرار نیست تغییر چشمگیر و غافلگیركننده‌ای در فهرست فیلم‌های منتخب منتقدان رخ دهد.
حدود نیم قرن است كه ده فیلم برتر این فهرست تقریبا همان فیلم‌های همیشگی و ثابت مثل سرگیجه، همشهری كین، قاعده بازی، داستان توكیو، مصائب ژاندارك، طلوع و چند فیلم دیگر است كه فقط در رده‌بندی جایشان كمی عوض می‌شود و گاهی بعضی فیلم‌ها حذف یا اضافه می‌شود.
اما در كل انتخاب این فیلم‌ها از میان آثار كلاسیكی صورت می‌گیرد كه حدود 50 سال از عمرشان می‌گذرد و هنوز فیلمی از دهه‌های اخیر به این فهرست ده تایی راه نیافته است.
پس از اعلام آخرین نظرسنجی سایت اند ساوند بحث‌های مختلفی درباره همین موضوع ثابت ماندن این فیلم‌ها در دوره‌های مختلف شكل گرفت.
مهم‌ترین دلیلی كه در این تحلیل‌ها و اظهارنظرها مطرح شد، این بود كه این اتفاق را به محافظه‌كاری و عقب‌ماندگی منتقدان ربط دادند كه هنوز جسارت لازم برای انتخاب فیلم‌های تازه را ندارند و نمی‌توانند خودشان را با زمانه جدید و تغییرات و دگرگونی‌های سینما در دهه‌های اخیر هماهنگ كنند.
هرچند این موضوع هم می‌تواند یكی از دلایل چنین رویكردی در میان بعضی منتقدان باشد، اما به نظر می‌رسد باید به دنبال دلیل مهم‌تری گشت كه باعث شده در تمام این سال‌ها معتبرترین و حرفه‌ای‌ترین منتقدان دست به چنین انتخابی بزنند.
وقتی فهرست فیلم‌های برگزیده را مرور می‌كنیم، می‌بینیم كه نقش و تاثیر عظیم و مهمی كه این فیلم‌ها در تاریخ سینما داشته، انكارناپذیر و دست نیافتنی است.
اینها فیلم‌هایی است كه اصول و قواعد و زبان سینما را پایه‌ریزی كردند یا به عنوان آثار جریان‌ساز سینما را تكان دادند و مسیرهای تازه‌ای در آن باز كردند. با چنین دریافتی به نظر می‌رسد كه هر چند سال دیگر هم كه بگذرد، فیلمی به اهمیت و عظمت سرگیجه یا همشهری كین یا قاعده بازی ساخته نمی‌شود كه بتواند در رقابت با آنها پیروز شود و آنها را از صدر این فهرست به پایین بكشاند و جایگاهشان را متزلزل كند.
اما با این كه كسی نمی‌تواند نبوغ و خلاقیت و شگفتی موجود در این فیلم‌ها را زیر سوال ببرد، اما در دهه‌های اخیر و حتی همین سال‌های گذشته فیلم‌هایی ساخته شده است كه می‌توان نشانه‌های نوآوری، ابداع و ساختارشكنی را در آنها ردیابی كرد و از آنها به عنوان نمونه‌هایی نام برد كه در حال گسترش مرزهای زبانی و زیبایی‌شناسی سینما و عمق بخشیدن به كاركردها و رویكردهای بیانی آن هستند.
مواردی مثل درخشش ابدی یك ذهن پاك، قصه‌های عامه‌پسند، ماهی بزرگ، بزرگراه گمشده، 21گرم، پیرمردها جایی ندارند، خون به پا می‌شود، پیش از طلوع و... اما چرا هنوز این فیلم‌ها به فهرست انتخابی منتقدان راه نیافته‌اند و خودشان را در میان آن فیلم‌های بزرگ جای نداده‌اند.
اگر نگاهی به واكنش‌های منتقدان نسبت به فیلم‌ها در تاریخ سینما داشته باشیم، متوجه می‌شویم كه تعدادی از همین فیلم‌هایی كه سال‌هاست كسی در شاهكار بودن آن تردیدی ندارد، در زمان خود قدر و قیمت و ارزش واقعی‌شان شناخته و درك نشده و مورد بی‌اعتنایی قرار گرفته است اما به مرور زمان قدرت اثرگذاری و ماندگاری‌شان را تحمیل كردند و نظر و رأی منتقدان و مخاطبان را تغییر دادند و جایگاه اصلی خود را پیدا كردند.
فیلم‌های دیگری هم بوده‌اند كه در زمان خود بیش از آنچه لیاقت داشتند، مورد توجه و ستایش قرار گرفتند، ولی پس از مدتی كه تب و تاب هیجانات و احساسات مقطعی و زودگذر فروكش كرده و مورد تحلیل‌های دقیق تر و عمیق تر قرار گرفته، تازه كمبودها و خلاهای خود را نشان داده و از چشم منتقدان و مخاطبان افتاده است.
بنابراین به نظر می‌رسد مهم‌ترین عاملی كه توانسته این فیلم‌ها را همچنان در صدر انتخاب منتقدان نگه دارد، این است كه آنها در گذر زمان دوام آورده‌اند و امتحان خود را پس داده‌اند و كارآمدی و ماندگاری خود را ثابت كرده‌اند و پس از تماشای مكرر و پیوسته در مقاطع مختلف تاریخی هنوز قابل واكاوی و كنكاش و كشف هستند و می‌توان به آنها رجوع كرد و تاثیرشان بر فیلم‌های دیگر در دهه‌های پس از خود را دید و میزان محبوبیت آنها را در میان عموم مخاطبان سنجید.
این در حالی است كه بسیاری از فیلم‌های جدید كه آثار درخشانی هم هستند، هنوز در آزمون زمان مورد قضاوت و داوری قرار نگرفته‌اند و نمی‌توان با قاطعیت و اطمینان درباره میزان ماندگاری و محبوبیت آن در میان نسل‌های مختلف در آینده رأی داد و بر نقش و تاثیری كه بر دوران خود و بعد از آن دارند، مهر تائید زد. درواقع این فیلم‌ها هنوز آنقدر عمر نكرده‌اند كه جایگاه واقعی خود را در سیر تاریخی سینما به دست آورند. آنها به فرصت بیشتری نیاز دارند تا منتقدان را متقاعد و قانع كنند كه آثار مهم و تاثیرگذار و ماندگاری هستند.
به هر حال هر قدر از عمر سینما می‌گذرد و فیلم‌های بیشتری به تاریخ آن افزوده می‌شود، انتخاب ده فیلم برتر برای منتقدان نیز فرآیند پیچیده‌تری را می‌طلبد و آنها را با چالش‌های دشوارتر و مشكل‌تری مواجه می‌سازد زیرا مهم‌ترین اصل در چنین پروسه‌ای بر اساس رقابت میان فیلم‌های سینمایی است كه هر كدام اثر منحصر به فردی هستند و می‌توانند عزیزترین فیلم عمر ما باشند، اما وقتی پای اولویت‌بندی و درجه‌گذاری به میان می‌آید، باید از بسیاری از آنها چشم پوشید و دست كشید و كنار گذاشت و فقط تعداد اندكی از آنها را برگزید.
آن وقت است كه منتقدان ترجیح می‌دهند در چنین جریان حساس و پیچیده‌ای سراغ گزینش فیلم‌هایی بروند كه به آنها اطمینان كامل داشته باشند و بتوانند پای آن بایستند و از آنها دفاع كنند و این فیلم‌ها همان آثاری هستند كه توانسته‌اند به تجربه‌ای فراتر از زمان تبدیل شوند و خصلت ابدی بیابند.
بخش سینما و تلویزیون تبیان
منبع:جام جم
