آیا به كتاب هم خمس تعلق می‌گیرد؟
كتاب نیز مانند سایر اموال می باشد به این معنی كه اگر ما كتابی را با درآمد سال تهیه نماییم در حالی كه آن كتاب مورد نیاز عرفی ما نباشد به آن خمس تعلق خواهد گرفت.
الف) آیا به كتاب، خمس تعلق می گیرد؟ نحوه تعلق و پرداخت آن چگونه است؟
كتاب نیز مانند سایر اموال می باشد به این معنی كه اگر ما كتابی را با درآمد سال تهیه نماییم در حالی كه آن كتاب مورد نیاز عرفی ما نباشد و از آن استفاده نکنیم و فقط کتابخانه را با آن پر کنیم، به آن خمس تعلق خواهد گرفت.
مثال واضح این مسأله كسی است كه به كار خرید و فروش كتاب اشتغال دارد و از این راه كسب درآمد می كند البته این بدین معنی نیست كه اگر كسی شغلش این نبود و با این حال كتابی را تهیه نمود كه مورد نیاز او نبود مشمول خمس نخواهد بود بلكه منظور این است كه معمولا كسانی كه شغلشان خرید و فروش كتاب نیست، كتابی كه مورد نیاز شخصی شان باشد را نمی خرند و معمول نیست كه كسی كتابی را كه احساس می كند نیاز ندارد با این حال برای تهیه آن پول پرداخت نماید!
یك نكته مهم :
در این زمینه تذكر یك نكته الزامی است و آن این كه بعضی از مردم خیال می كنند اگر كتابی را تهیه كردند و آن را مطالعه نمودند مشمول خمس نخواهد بود هر چند آن مطالعه یك مطالعه صوری و صرفا برای عدم تعلق خمس باشد كه این توهم كاملا اشتباه است بلكه ملاك تعلق خمس و عدم تعلق خمس به یك كتاب این است كه ببینیم آن كتاب مورد احتیاج می باشد یا نه مثلا اگر كسی مشغول یادگیری زبان خارجی است طبعا نیازمند به فرهنگ لغت یا همان دیكشنری می باشد و آن را تهیه می نماید اما به خاطر برخی از مشكلات موقتا مجال رجوع به آن را پیدا نمی كند و سر سال خمسی فرا می رسد در چنین صورتی نمی توان گفت كه آن كتاب چون مطالعه نشده ، مشمول خمس است بلكه چون مورد احتیاج بوده مشمول خمس نخواهد بود.
اگر احتیاج ما از كتابی به طور كامل از بین برود و هیچ گونه احتیاجی دیگر به آن نداشته باشیم - كه این فرض خیلی بعید است زیرا معمولا به كتاب برای مراجعه و یاد آوری مطالب یا ارجاع دادن نیاز می شود - در این صورت به پول فروش آن كتاب آیا خمس تعلق می گیرد یا نه؟
فرض كنید كه شخصی ماشینی كه عرفا مورد احتیاج و شأن او می باشد، ماشینی است كه حدودا 30 میلیون ارزش آن باشد، حال اگر چنین شخصی ماشینی را تهیه نماید كه ارزش آن دویست ملیون است باید خمس آن مقدار از ارزش را كه خارج از شأن می باشد، بپردازد و این كه از آن ماشین به طور كامل و همه جانبه استفاده می نماید مشكلی را حل نمی كند و باعث این نخواهد شد كه مشمول خمس نشود!!
نظر مراجع راجع به كتابی كه نیازمان از آن برطرف می شود
بین مراجع معظم تقلید اختلاف می باشد و آن اختلاف راجع به این است كه آیا وسیله مورد نیازی كه از نیاز خارج می شود پول فروش آن مشمول خمس خواهد بود یا نه. بعضی از مراجع مثل حضرت امام (ره) می فرمایند كه مشمول خمس است و بعضی مثل مقام معظم رهبری می فرمایند در صورتی كه تا سر سال خمسی باقی بماند مشمول خمس است و بعضی از مراجع مثل آقایان خوئی و مكارم شیرازی و سیستانی می فرمایند خمس آن لازم نیست .
ادامه مثال :
اگر فرض كنیم كسی كتاب را با درآمد سالش خریده كه در آن سال خمسی به آن نیازی ندارد مثل این كه دانشجو یا محصلی كتاب تحصیلی را تهیه نماید كه برای سالهای آینده مورد نیاز است. فرض كنید چون احتمال می دهد كه كتاب گرانتر شود زودتر آن را خرید می نماید تا گران نخرد و حال آن كه نیاز او به آن كتاب بعد از سال خمسی می باشد در چنین صورتی به آن كتاب خمس تعلق خواهد گرفت و مطالعه نمودن آن كتاب دردی را دوا نمی كند!
پس ملاك تعلق خمس به هر کتاب یا عدم تعلق آن، احتیاج یا عدم احتیاج است نه مطالعه و عدم آن .
بعضی از مردم خیال می كنند اگر كتابی را تهیه كردند و آن را مطالعه نمودند مشمول خمس نخواهد بود هر چند آن مطالعه یك مطالعه صوری و صرفا برای عدم تعلق خمس باشد كه این توهم كاملا اشتباه است بلكه ملاك تعلق خمس و عدم تعلق خمس به یك كتاب این است كه ببینیم آن كتاب مورد احتیاج می باشد یا نه
و همینطور است سایر اموال چرا كه بعضی خیال می كنند كه اگر از مالی كه خریده اند استفاده نمودند خمس ندارد و اگر استفاده نكردند خمس دارد و حال آن كه ملاك این است كه مورد احتیاج باشد اگر چه كه موفق به استفاده از آن به طور موقت نشویم و اگر مورد احتیاج نبود از آن استفاده نیز بنماییم باز مشمول خمس خواهد بود! فرض كنید كه شخصی ماشینی كه عرفا مورد احتیاج و شأن او می باشد، ماشینی است كه حدودا 30 میلیون ارزش آن باشد، حال اگر چنین شخصی ماشینی را تهیه نماید كه ارزش آن دویست میلیون است باید خمس آن مقدار از ارزش را كه خارج از شأن می باشد، بپردازد و این كه از آن ماشین به طور كامل و همه جانبه استفاده می نماید مشكلی را حل نمی كند و باعث این نخواهد شد كه مشمول خمس نشود!! خلاصه این كه اگر مقداری كتاب را تهیه نمودیم كه نیاز نداشتیم باید یك پنجم خود آن كتابها را یا یك پنجم قیمت آنها را به عنوان خمس به مرجع تقلید خود بپردازیم .
یك سۆال دیگر در همین رابطه
حال یك سۆال دیگر پیش می آید و آن این كه هنگام محاسبه خمس باید قیمت زمان خرید را مد نظر قرار دهیم یا قیمت زمان محاسبه را؟
جواب این است كه اگر هدف او از خرید كتب بالا رفتن قیمت و سود بردن نبوده باید همان قیمت خرید را مورد نظر قرار دهد و اگر قصد او سود بردن بوده باید افزایش قیمت را نیز تخمیس كرده و خمس آن را بپردازد البته در این جا تفصیلی وجود دارد كه در مقاله خمس سرمایه به آن اشاره خواهیم كرد كه خواهشمندیم به آن جا مراجعه شود .
حمید حاج علی
بخش احکام اسلامی تبیان
