چگونگی محاسبه خمس باغ !

فرض اول

اگر كسی باغی را از درآمد سال خود یا پولی كه آن را در سالیان متفاوت پس انداز نموده و خمس آن را پرداخت ننموده ، بخرد باید خمس آن باغ را بپردازد و اگر مقصود وی از خرید چنین باغی سود و نفع بوده است نه صرفا استفاده شخصی یعنی این طور نبوده كه برای این كه خود و خانواده یا اطرافیان برای تفریح از سایه ی آن یا میوه آن استفاده نمایند بلكه فروش میوه و یا بالا رفتن قیمت باغ یا درختان بوده باید هم خمس اصل باغ و هم خمس سود حاصل از افزایش قیمت و هم سود حاصل از نمو درختان را بپردازد و بلكه به پول حاصل از فروش میوه نیز اگر تا سر سال خمسی خرج نشود و باقی بماند نیز خمس تعلق می گیرد .

باید توجه داشت به درختان غیر میوه نیز اگر برای سود بردن كاشته شوند خمس تعلق می گیرد مثل درختانی كه برای استفاده از چوبشان پرورش داده می شوند یا اینكه برای بالا رفتن قیمت زمین در آن كاشته شوند .

حتی اگر درخت بید و چنار و امثال این ها را بكارد سالی كه موقع فروش آنهاست اگر چه آنها را نفروشد باید خمس آنها را بدهد ولی اگر از شاخه های آن كه معمولا می برند استفاده ای ببرد و به تنهایی یا با منفعتهای دیگر كسبش از مخارج سال او زیاد بیاید در آخر هر سال باید خمس آن را بدهد .

بدیهی است كه اگر بعضی ارگانها از قطع و فروش درختان جلوگیری می نمایند و اشخاص، دیگر از درختان نمی توانند سود ببرند دیگر مشمول خمس نخواهند بود ولی اگر به طور غیر قانونی این كار را انجام دادند مشمول خمس می شوند.

فرض دوم        

اگر كسی باغی را به ارث ببرد نه به اصل آن باغ و نه به درختان هیچ كدام خمس تعلق نمی گیرد مشروط بر این كه هیچ عملی را در آن احداث ننماید ولی اگر برای این كه قیمت باغ بالا رود به درختان آن رسیدگی كند و آنها را زیاد كند یا پول حاصل از فروش میوه یا درختان تا سر سال خمسی بماند در این صورت آن سودها مشمول خمس خواهند بود البته اگر صرفا برای استفاده شخصی آن باغ را اصلاح كند و درختان آن را زیاد نماید نه به قصد افزایش قیمت و سود بردن در این صورت خمسی تعلق نخواهد گرفت .

همه این مطلب در صورتی است كه انسان یقین به این نداشته باشد كه پدر او راجع به این باغ خمس بدهكار بوده است یعنی ما نمی دانیم پدرمان كه این باغ را برای ما به ارث گذاشته آیا به قصد سود این كار را كرده یا به قصد دیگر. ولی اگر یقین داشتیم كه در همین رابطه مشمول خمس بوده و یقین داریم كه پرداخت نكرده دیگر این باغ علی رغم این كه ارث می باشد مشمول خمس خواهد بود !

در هر صورت تحقیق در این رابطه كه پدرمان مشمول خمس بوده یا نه و اگر بوده پرداخت نموده یا نه بر ما لازم نیست بلكه همین مقدار كه شك داریم ، كافی است تا ما وظیفه ای در این رابطه نداشته باشیم مگر این كه مطمئن شویم نپرداخته چون مثلا اهل خمس نبوده است !

فرض سوم

باید دید كه زمین آن باغ از چه راهی بدست آمده به طور مثال اگر آن زمین از زمینهای بایر بدون مالك بوده كه شخص آن را به قصد افزایش سرمایه حیازت و تملك كرده و بعد در آن باغی را احداث كرده در این صورت به آن خمس تعلق می گیرد و به درختها نیز در صورتی خمس تعلق می گیرد كه مقصود او از كاشتن آنها سود بردن بوده است. اما اگر مقصود استفاده از میوه آن توسط خود و خانواده اش بوده نهایتا قصد داشته كه از این میوه ها به طور مجانی به دیگران هم بدهد در این صورت درختان و رشد و نموّ آنها خمس نخواهند داشت .

البته اگر كسی قصدش از احداث باغ صرفا استفاده و سود بردن از میوه باشد در این صورت اختلافی بین مراجع تقلید وجود دارد كه آیا به رشد و نمو درخت نیز علاوه بر پول فروش میوه خمس تعلق می گیرد یا نه كه بعضی نظریه اول و برخی دوم را قبول دارند .

فرض چهارم

اگر كسی باغی را برای برداشت میوه آن اجاره نماید كه در بعضی از جاها این كار رواج دارد در این صورت فقط به سود حاصل از فروش میوه آن هم در صورتی كه تا سر سال خمسی باقی بماند خمس تعلق خواهد گرفت و اگر مقصود او از اجاره صرفا برای استفاده شخصی بوده مثل تفریح در این صورت اگر چنین تفریحی با چنین قیمتی در شأن او و متناسب با وضعیت اجتماعی اوست مشمول خمس نخواهد بود .

خلاصه این كه ملاك تعلق و عدم تعلق خمس به باغ و درخت و میوه، قصد صاحب آن از احداث آن می باشد كه اگر قصد سود و منفعت باشد مشمول خمس و اگر قصد استفاده شخصی باشد مشمول خمس نخواهد بود .

منابع:

رساله دوازده مرجع ،‌ج 2 ، نشر جامعه مدرسین .