اگر نهرهای بهشتی می‌خواهید بخوانید!

خیر چیست؟

افعال آدمی و در کل تمامی امور در کائنات به دو قسم خیر یا شر تقسیم می‌گردد. سوال اساسی این است که خیر چیست؟ چه چیز را می توان خیر برشمرد و چه چیزهایی خیر نیستند؟

معنی خیر

محمد بن مسلم گوید: از امام باقر(علیه السلام ) شنیدم مى‏فرمود: خدا در یكى از كتب خود نازل كرده است كه: منم، من خدائى كه شایسته پرستشى نیست جز من، خیر را آفریدم، و شر را، خوشا بر كسى كه به دستش خیر را مجرى كنم و بدا بر كسى كه به دستش بد را مجرى كنم، و واى بر كسى كه بگوید: چطور شده، چطور شده؟ (أصول الكافی/ ترجمه كمره‏اى/ ج‏1/ 443 )

خَیْر چیزى است كه همه كس به آن راغب مى‏شوند مثل عقل عدل- فضل و هر چیز سودمند دیگر، نقطه مقابل خیر، شرّ است، خَیْر دو گونه است: اوّل- خیر مطلق یعنى چیزی كه در هر حال و به نظر هر كس پسندیده و مورد رغبت است مثل توصیفى كه پیامبر علیه السلام از بهشت فرمود كه‏ «لا خیر بخیر بعده النّار و لا شرّ بشرّ بعده الجنّة».

دوّم- خیر و شرّ مقیّد به این معنى است كه چیزى براى یكى خیر است و براى دیگرى شرّ، مثل مالى كه ممكن است براى زید خیر باشد و براى عمر و شر و بدى، از این رو خداى تعالى خیر را با دو امر توصیف كرده است، در جایى مى‏فرماید: « إِنْ تَرَكَ‏ خَیْراً » (180/ بقره) و در جاى دیگر فرماید: «أَ یَحْسَبُونَ أَنَّما نُمِدُّهُمْ بِهِ مِنْ مالٍ وَ بَنِینَ نُسارِعُ لَهُمْ فِی‏ الْخَیْراتِ‏» (55/ مۆمنون).

و سخن خداى تعالى در آیه‏ «إِنْ تَرَكَ خَیْراً» (180/ بقره) یعنى اگر مالى را به ارث باقى گذاشت.

بعضى از علماء گفته‏اند: هیچ مالى را خَیْر نمى‏گویند مگر اینكه زیاد باشد و از جاى پاک به دست آمده باشد. (یعنى مال مشروع، نه هر مال و ثروت ناروائى) چنانكه از امام على(علیه السلام ) روایت شده است كه: یكى از نزدیكان و موالی‌اش گفت یا امیرالمۆمنین آیا من هم وصیّت كنم؟ گفت: نه زیرا خداى تعالى گوید:

«إِنْ تَرَكَ خَیْراً» (180/ بقره) و تو مال زیادى ندارى كه وصیّت كنى و بنابر همین معنى است آیه‏ وَ إِنَّهُ لِحُبِ‏ الْخَیْرِ لَشَدِیدٌ( 8/ عادیات) یعنى مال كثیر و فراوان. (ترجمه و تحقیق مفردات الفاظ قرآن ج‏1 / 641 )

خیر نهری در بهشت

حسین بن اعین برادر مالک بن اعین گوید: از امام صادق علیه السّلام پرسیدم: اینكه شخصى به شخص دیگر می گوید: خدایت پاداش خیر دهد، معناى خیر چیست؟ فرمود: خیر نام نهرى است در بهشت كه سرچشمه‏اش كوثر است، و كوثر از ساق عرش سرچشمه گیرد، و بر آن نهر منازل اوصیاء و شیعیانشان بنا شده و بر دو طرف این نهر دختركانى برآیند كه هر گاه یكى از آنها را از جاى برآرند دیگرى بجاى او بیرون آید، و نامشان به نام آن نهر (خیر) نامیده شده و همین است معناى گفتار خداى تعالى: «در آنها (یعنى در آن بهشت ها) خیراتى هستند زیبا روى» (سوره الرحمن آیه 70) و مقصود گوینده (از جزاک اللَّه خیرا) همان منازلى است كه خداوند براى برگزیدگان و خوبان خلق خود آماده كرده است.

ابوبصیر از امام صادق علیه السّلام روایت كند كه فرمود: همانا در بهشت نهرى است كه در دو طرف آن حوریانى روئیده شده، و چون مرد مۆمنى به یكى از آنها برخورد كند و از آن خوشش آید آن را از جاى بركند، و خداى عز و جل به جاى آن حوریه دیگرى برویاند. (الروضة من الكافی / ترجمه رسولى محلاتى/ج‏2 /35)

نهج البلاغه و معنای خیر

از حضرت علی علیه السلام پرسیدند خیر چیست ایشان در جواب فرمودند: خوبى آن نیست كه مال و فرزندت بسیار شود، بلكه خیر آن است كه دانش تو فراوان، و بردبارى تو بزرگ و گران مقدار باشد، و در پرستش پروردگار در میان مردم سرفراز باشى، پس اگر كار نیكى انجام دهى شكر خدا به جا آورى، و اگر بد كردى از خدا آمرزش خواهى.در دنیا جز براى دو كس خیر نیست. یكى گناه كارى كه با توبه جبران كند، و دیگر نیكوكارى كه در كارهاى نیكو شتاب ورزد.(نهج البلاغة/ ترجمه دشتى/ حكمت 94)

و درود خدا بر او، فرمود: خیرى كه در پى آن آتش باشد، خیر نخواهد بود، و شرّى كه در پى آن بهشت است شرّ نخواهد بود، و هر نعمتى بى‏بهشت ناچیز است، و هر بلایى بى‏جهنّم، عافیّت است.(حكمت 387) چیزى بدتر از شرّ و بدى نیست جز كیفر و عذاب آن ، و چیزى نیكوتر از خیر و نیكى وجود ندارد جز پاداش آن. (خطبه 114)

حضرت علی علیه السلام کتاب قرآن کریم را به عنوان بیان کننده و ممیز خیر از شر معرفی کرده و رجوع بدان را راز دستیابی به خیر و نیکی و پرهیز از شر و بدی دانسته اند. ایشان در این‌باره چنین فرموده‌اند: همانا خداوند بزرگ كتابى هدایت‏گر فرستاد، نیكى و بدى، خیر و شر را آشكارا در آن بیان فرمود. پس راه نیكى در پیش گیرید، كه هدایت شوید. و از شر و بدى پرهیز كنید تا در راه راست قرار گیرید. (خطبه 167)

هر روز ز روز پیشتر تیره‏تر است‏                          وز دهر امید خیر و بهبودى نیست‏

مریم پناهنده

بخش نهج البلاغه تبیان

منابع:

1.  نهج البلاغه / ترجمه دشتی

2. دیوان امیرالمومنین علیه السلام/ میبدی، زمانی

3. الروضة من الكافی / ترجمه رسولى محلاتى/ ج‏2

4.أصول الكافی / ترجمه كمره‏اى  /  ج‏1

5. ترجمه و تحقیق مفردات الفاظ قرآن  ج‏1