هنر مفرغ کاری لرستان

در حدود سالهای 1200 تا 1300 ق.م، و شاید از آغازی قدیم تر، گروهی از مفرغ کاران در امتداد کناره ی فلات ایران از آذربایجان به طرف جنوب حرکت کردند و در چمنزارهای مرتفع و دره های سبز ناحیه ای که امروزه لرستان نامیده می شود اقامت گزیدند و همراه ایشان طایفه ای پرورنده ی اسب که این سرزمین را برای کار خود مناسب می دیدند، به آن سو روی آوردند.

هنر فلزکاران با این پیشه ی محلیِ مهم، بسیار مربوط بود و تحت تاثیر آن قرار داشت. تقریبا در همین زمان سِیل جمعیتی از یک ناحیه مجاور به طرف مشرق جاری شد و اسب ها و اشیای مفرغی را، که بسیار استادانه ساخته شده بود، با خود به دره رودخانه ی زرد، در چین برد. اشیای مفرغی مزبور وجوه اشتراک اصلی با اشیای مفرغی لرستان دارد.

نمونه های آلات مفرغی لرستان، اولین بار در سال 1929 میلادی در بازارهای پاریس مشاهده شد که البته محل کشف آن ها نامعلوم بود. دو یا سه قطعه  بسیار شبیه به آنها هم در موزه بریتانیا یافت شد، اما از آن قطعات هم بر علم محققان چیزی افزوده نشد زیرا منبع و تاریخ آن ها نیز مشکلی لاینحل بود. پس از چند ماه، اطلاعاتی دقیق از کشفیاتی مشابه از ایران رسید و محققان را بدین نتیجه رسان که اصل و منبع این مفرغینه ها جایی جز ایران نیست.

مردم ساکن در لرستان اولین نمونه ها را به تصادف از خاک درآورده بودند و چون پی برده بودند که این اشیا در بازار ارزشی دارد ، در مقام جست و جو برآمده و قبرهایی را که روی آن ها با لوح سنگی پوشیده بود خالی کرده و اشیای درون آنها را درآورده و به دلالان و قاچاقچیان آثار هنری با قیمتی اندک فروخته بودند. بدین طریق ، آثار تمدنی که تا آنگاه به کلی ناشناخته بود آشکار شد.

این تمدن علاوه بر مفرغ کاری های بسیار دیدنی که دارای شیوه خاص فردی و از لحاظ فنی بسیار ماهرانه است، شیشه کاری های خوب( مانند منجوق های سبزرنگ سنگین و بزرگ و النگوهای شیشه ای رنگارنگ) و مهره های سنگی پراکنده و ظروف سفالی درشتی که اغلب آن ها فقط با رنگ سرخ آهن آراسته می شد به وجود آورده بودند که اینها در ادامه کار باستان شناسان اعزامی به منطقه کشف و ضبط شد.

اما معنی اشکال و نقوش مفرغی مخصوصا در شکل های مرکب و درهم آمیخته هنوز معمایی بود. با وجود این، چون با نظری کلی تر و وسیع تر بنگریم، می توانیم در این نقوش موارد اصلی از آداب و مراسم دینی را مشاهده کنیم . در واقع این مفرغینه ها و نقوش حک شده بر آنها یک مرحله ی خاص و مهم را مشخص می سازد که بشر تونسته ان را در دنیای خود درک کند.

مذهب این مردم از مذهب همان نقاشان ظروف سفالی در مناطقی چون سیلک و عیلام بود و مانند آنها هنوز بر قدرت آسمانی تکیه داشت. اساس دین بر اعتقاد به خدای بزرگی ، که بر موجودات آسمانی و فصول و تمام امور زندگی استیلا داشت مبتنی بود.

حتی از زمان نگارگران سفالینه های قدیم، این قدرت آسمانی یکی از صورت هایی که می پذیرفت ، صورت بشر بود و گاهی صورت بشری با بعضی از اجزای صورت های حیوانات آمیخته بود. گواه این ادعا نقوش موجودات افسانه ای و تلفقی بر روی سفالینه ها، جام های طلا و مهرهای ادوار کهن ایران است.

این تلفیق صورت انسان و حیوان در آثار لرستان و هنر سلسله های باستانی چین به هم شبیه است و علاوه بر این حکم خدای بزرگ واحد و خدایان تابع او در دو زمینه جاری بود:

یکی در آسمان و دیگر در زمین، خاصه در قوه نامیه ی نباتی.

این معنی به شیوه های مختلف در بعضی از مفرغ های لرستان خصوصا در اشیایی که "طلسم" خوانده می شود، به خوبی نمایش داده شده است.

پس می توان گفت نقوش مفرغینه های لرستان با دیدگاه های کاملا مذهبی، و البته با پشتوانه ی سنتی ، نمایانگر نوعی طلسم های جادویی برای دفع بلایا و خطرات احتمالی است.