بازدید :

تاریخ : دوشنبه 1392/01/26

نقش دین در کاهش آسیب‌های روانی

هدف از تدوین این مقاله، بررسی دین و نقش آن در کاهش آسیب‌های روانی، اجتماعی و دینی دانش‌آموزان با محوریت خانواده است.

به نظر می‌رسد نقش خانواده در کاهش آسیب‌های اجتماعی، بسیار حیاتی و مهم است. علاوه بر آن، توجه به دین و آموزه‌های دینی در شرایط فعلی، می‌تواند در کاهش آسیب‌های روانی، اجتماعی و دینی نقش اساسی ایفا نماید.

یافته‌های تحقیق حاکی از این امر است که بی توجهی یا ناآگاهی خانواده‌ها و اجتماع به مسئله تربیت دینی است که در عمق روح و جان انسان نفوذ کامل نداشته است و همین امر باعث شده که آسیب‌های روانی، اجتماعی و دینی به‌سختی پیشگیری گردد.

بر این اساس، راهکارهایی به این شرح بیان شده است:

* انتخاب همسر مناسب و معتقد به اسلام ناب محمدی (ص)

* تغذیه و رشد فرزند از شیر و اغذیه‌ی حلال و با وضو بودن مادر و رفع نیازهای جسمانی و روانی فرزندان

* اعتدال در آموزش و تشویق به نماز و دیگر عبادات

* آموزش آداب دینی متناسب با سن کودک

* خواندن نماز همراه با کودک

انسان برای کامل شدن و به تمامیت رسیدن، همانند غنچه‌ای است که باید زمینه و شرایط مساعد برای او فراهم باشد تا شکوفا شود. انسان ابعاد و لایه‌هایی دارد که در فرآیند تعلیم و تربیت، شکوفا می‌شود. درجاتی از استعدادها و توانایی‌ها در وجودش هست که از طریق پالایش استخراج می‌شود. شناخت معبود و آفریدگار، محبت را در دل او ایجاد می‌کند و این محبت، انسان را به پرستش، عبادت و اظهار کوچکی و تواضع در برابر حقیقت وا می‌دارد. عبادت، رمز کمال آدمی و تربیت‌یافته‌ی دین کامل است و خالق، شایسته عبادت. در ادامه، موانع و چالش‌های موجود در تربیت دینی عنوان شده و سپس نتیجه‌گیری، راهکارها و پیشنهادهایی ارائه شده است.

تعریف تربیت دینی

در این چمن نکنم سرزنش به خودرویی

چنان که پرورشـــم می‌دهند، می‌رویم

تربیت در لغت به معنی نشو و نما دادن، زیاد کردن، برکشیدن و مرغوب ساختن است. مجموعه روش‌هایی که شخص برای رشد و تکامل توانایی‌ها و نظرات و سایر اشکال رفتارش که در جامعه‏ی وی ارزش مثبت دارد؛ در پیش می‌گیرد؛ و به عبارتی دیگر، تربیت در واقع پرورش دادن استعدادهای بالقوه است و تبدیل آن‌ها به استعدادهای بالفعل. تربیت دینی باید متکی به خود، مبتنی بر فطرت خویش و برگرفته از استعدادهای درونی و توان خودش محقق شده باشد و انگیزه کمال‌جویی او از درون خودش بجوشد.

عوامل مۆثر در تربیت دینی فرزندان

مقوله‌ی تربیت از ابتدایی‌ترین و اساسی‌ترین و مهم‌ترین نیازهای زندگی بشری است. از این رهگذر برای انسان مسلمان، تربیت اسلامی ضرورتی مضاعف دارد. حضرت علی (ع) در باب اهمیت تربیت می‌فرمایند: «میراثی به مانند ادب و تربیت وجود ندارد و به عبارتی، گران‌بهاترین چیزی که پدران برای فرزندانشان به ارث می‌گذارند، ادب است». تعلیم و تربیت دینی محصول کارکرد تمام دستگاه‌های فرهنگی – تربیتی مانند مدرسه، خانواده، رسانه‌های جمعی، نهادهای سیاسی، اقتصادی و... در کنار محیط اجتماعی است. والدین به دلیل نفوذ بر فرزندان، باید از روش‌های مطلوب در پرورش مذهبی، ایجاد انس دینی، عادات دینی و معرفت دینی، تمام تلاش خود را بکنند تا تربیت کودکان، نوجوانان و جوانان به نتیجه‌ی مورد نظر برسد.

مهم‌ترین روش‌های تربیتی عبارت‌اند از:

روش محبت

یکی از مهم‏ترین و بادوام‌ترین روش‏ها در تربیت دینی به حساب می‌آید. نگرش مثبت فرزندان نسبت به مذهب و دین، ریشه در مهر و محبت والدین دارد. استفاده از عواطف، محبت، نیکوگویی و الفت و مهربانی در این زمینه، تأثیر به‏سزایی دارد.

روش الگویی

چون پدران و مادران برای کودکان مقدس هستند و از طرفی، کودکان از والدین الگو و سرمشق می‌گیرند، نیاز است والدین، خود نمونه‏ای کامل از رفتارهای دینی باشند تا در ذهن و جان کودک نقش ببندد.

روش معرفتی (آموزش یادگیری)

کنجکاوی و دانستن که امری فطری است در همه انسان‏ها وجود دارد. سعی کنیم زمینه‌های رشد، آگاهی و شناخت و کسب معرفت را در کودکان فراهم آوریم. قلب کودک پذیرای هر نوع آموزش و معرفتی است. اولیا باید با توجه به ظرفیت ذهنی کودک به او آموزش بدهند و به سۆالات مذهبی او با استدلال و منطق پاسخ دهند.

خانواده در هدایت و تربیت فرزندان، نقش انکارناپذیری دارد. افراد آگاه و خانواده‌های مطلع با بهره‌گیری از آموزه‌های دینی، قرآن، سنت، اتکال به خداوند و توجه به نیازهای مادی و معنوی فرزندان از جمله دادن لقمه حلال به آن‌ها، نقش خود را ایفا می‌کنند.

روش شرطی

روان‌شناسان معتقدند که بین محرک و پاسخ، هر گاه پیوندی ایجاد و نهادینه شود، یادگیری صورت گرفته و بر این اساس، هرگاه مراسم مذهبی و شعائر دینی همزمان با امور خوشایند در نظر کودکان انجام گیرد علاقه‌مندی آنان افزایش می‌یابد.

ایجاد رغبت و جاذبه‌های غیرمستقیم

با در نظر گرفتن بهترین جای منزل و اتاق برای اقامه‌ی نماز و اهدای سجاده و مهر و تسبیح و عطرهای معنوی برای این فرضیه‌ی دینی، خاطره‌ی خوش و آراستگی را در ذهن کودک تداعی کنید.

روش تلقین

باید از عالی‌ترین کلمات در اوج عظمت و شور معنوی استفاده شود و عظمت اعمال دینی و نماز بیان شود. گفته شود که نمازگزار چهره‌ای گشاده دارد؛ حرف زشت نمی‌زند؛ راست‌گو است؛ غیبت نمی‌کند و ... این روش در ذهن کودک جا می‌افتد و خود را تربیت یافته دین می‌گرداند.

روش اقتدار

با لحن محترمانه و از روی محبت اما درعین‌حال محکم و متین، فرزندان را به رعایت مسایل دینی و انجام فرائض دینی رهنمون کنیم. طبق فرمایش حضرت علی (ع) از سن 7 سالگی باید بچه را به خواندن نماز توصیه کرد.

روش تکرار و مداومت

والدین با تکرار و مداومت در اعمال مذهبی می‌توانند فرزندان را دین‌پرور و تربیت‌پذیر مکتب قرآن درآورند.

موانع و چالش‌های موجود در تربیت دینی:

1. سبک شمرده شدن نماز و اقامه نکردن آن و بی‏توجهی و کم توجهی خانواده به موازین اسلامی.

2. اهمیت ندادن الگوهای خانوادگی به برنامه‌های مذهبی، اذان، تلاوت قرآن، مراسم مذهبی و دعا و نیایش.

3. عدم توجه به تشویق و تبلیغ جهت انجام فرائض دینی.

4. کمرنگ شدن یا عدم حضور والدین به اتفاق فرزندان در اماکن مذهبی.

5. بی‌تفاوتی یا عدم برخورد مناسب والدین با پدیده ترک نماز نوجوان و یا کوتاهی وی در اعمال دینی فرزند.

6. غفلت اولیا از تربیت دینی فرزندان به علت مشغله‌ی زیاد.

7. توجه به تجمل‏گرایی، دروغ، ریا و نیرنگ، از طرف بعضی از خانواده‌ها به ارزش‌های دینی، باعث می‏شود که در نزد نوجوانان و جوانان قداست خود را از دست بدهند.

8. تناقض بین گفتار و رفتار والدین در مسایل دینی.

9. عدم هماهنگی بین تربیت دینی والدین و مدرسه.

راهکارهای اعتلای نقش خانواده در تربیت دینی فرزندان:

1. انتخاب همسر مناسب و معتقد به اسلام ناب محمدی (ص)

2. تغذیه و رشد فرزند از شیر و اغذیه‌ی حلال و با وضو بودن مادر و رفع نیازهای جسمانی و روانی فرزندان.

3. اعتدال در آموزش و تشویق به نماز و دیگر عبادات.

4. داشتن منش و دانش تربیتی در مسایل دینی توسط والدین و انتقال آن به فرزندان.

5. صبوری اولیا در آموزش نماز و اعمال دینی به فرزندان.

6. پرهیز از روش قهرآمیز، اجبار و الزام در انجام فرائض دینی.

7. تشویق و ترغیب فرزندان به تحقیق و جمع‌آوری اطلاعات و مطالب راجع به دستورات و مفاهیم دینی در کتب مختلف.

8. تهیه کتب و نشریات مناسب که در راستای تقویت گرایش دینی فرزندان باشد و در اختیار خانواده قرار گیرد.

باید اذعان کرد که خانواده در هدایت و تربیت فرزندان، نقش انکارناپذیری دارد. افراد آگاه و خانواده‌های مطلع با بهره‌گیری از آموزه‌های دینی، قرآن، سنت، اتکال به خداوند و توجه به نیازهای مادی و معنوی فرزندان از جمله دادن لقمه حلال به آن‌ها، نقش خود را ایفا می‌کنند.

از دوران پیش از تولد کودک، تربیت آغاز می‌شود؛ به‌روز نبودن و به هنگام نبودن آگاهی و یافته‌های اسلامی والدین و ناآگاهی ژرف از مفاهیم قرآن کریم و سنت رسول الله(ص) و ناگزیر ساختن زورمندانه جوانان برای انجام خواسته‌های خود و... می‌تواند تأثیرات منفی برجای بگذارد. تربیت دینی آثار فراوانی دارد که نتایج آن موجب انسجام، اتحاد و همدلی، آرامش درونی و بهبود روابط فرد با خدا، با خلق خدا، با قرآن و ائمه‌ی معصومین (ع) می‌گردد و فرد دچار سلامت روانی می‌شود.

موسسه روانشناسی و علوم تربیتی دانشگاه تهران