سبک‌های هندی و بازگشت

سبک‌های شعر فارسی

هر تغییری که در هر جامعه صورت می‌گیرد، تاثیرات مختلفی بر قسمت‌های مختلف آن دارد. حال اگر این تغییر یک تحول فرهنگی باشد بدون شک بر کار ادیبان و شاعران که نماینده فرهنگ هر جامعه هستند تاثیر می‌گذارد و باعث دگرگونی یک سبک و تغییر آن به سبک دیگری می‌شود.

در این مقاله ادامه سبک‌های شعر فارسی را مورد بررسی قرار می‌دهیم.

سبک هندی:

یکی از بزرگترین دلایل تغیر سبک از عراقی به هندی، حکومت صفوی بود که نگرشی مذهبی و شیعی داشتند. این حکومت مذهب شیعه را ترویج داد و به شعر مدحی و درباری و شعر عاشقانه زمینی اهمیت چندانی نمی‌داد و روشش با آموزه‌های سنتی عرفانی هم در تضاد بود.

در این دوره شعر دیگر یک شعر درباری نبود و دیگر از طبقه خاص شاعران هم خبری نبود و همین امر باعث شد که همه اصناف ادعای شاعری داشته باشند.

از سوی دیگر، سفر شاعران به هند به جهت امرار معاش و آشنایی آنها با تفکرات و معارف هندوها تا حدی در تغییر سبک تاثیر داشت.

مختصات سبک هندی:

ادبیات سبک هندی، ادبیاتی تک بیتی است.

شاعر سبک هندی مدام به دنبال مضمون سازی است.

تلمیح بیشتر از سایر صنایع، مورد توجه شاعران این سبک است.

چندان به بیان و بدیع توجه نمی‌شود، اما تشبیه اساس این سبک است.

وسعت دایره واژگان شعری گسترش یافت و بسیاری از لغات قدیم فارسی از بین رفت.

ورود لغات و افکار مربوط به مذاهب و آداب و رسوم هندوان از دیگر ویژگی‌های شعر سبک هندی است.

به دلیل رو آوردن طبقات مختلف جامعه به شعر و نداشتن تحصیلات کافی، زبان کوچه و بازار وارد شعر شد.

از نظر فکری شعر سبک هندی، معنی گراست و شاعر به معنی بسیار بیشتر از صورت و زبان شعر توجه دارد.

از شاعران مهم این سبک می‌توان به صائب تبریزی، کلیم کاشانی، بیدل دهلوی و... اشاره کرد.

تــا خــــیال گــریـه کـردم یـار رفــت                 این غزال از بـوی خـون رم می‌کـنـد

ز یاران کینه هرگز در دل یاران نمی‌ماند          به روی آب جای قطره باران نمی‌ماند

گرچه مورم ولی آن حوصله با خود دارم         کـه ببخشـم بود ار ملـک سلیـمـان از مـن

به تکلم به خــموشی به تبســـم به نـــگاه          می‌توان برد به هر شیوه دل آسان از من

همعنان آهــم آشــوب جـهان خـواهم شـدن                  پیرو اشکم محیـط بی کران خـواهم شـدن

اشک بی‌تابم تسلی در مزاجم تهمت است                 از چکیدن گر برون آیم روان خواهم شدن

سبک بازگشت:

سبک بازگشت از نظر تاریخی نیمه دوم قرن 12 یعنی اواخر حکومت افشاریه پدید آمد و در عهد کریم‌خان توسعه پیدا کرد اما رواج و اشاعه کامل آن از زمان فتحعلیشاه قاجار به بعد صورت گرفت.

سبک بازگشت سبکی سراسر تقلید است، شاعران این دوره کاملا به دو سبک خراسانی و عراقی  نظر داشته و از آنها پیروی می‌کردند، به همین دلیل به این سبک، سبک بازگشت گفته می‌شود. شاعران سبک بازگشت قصیده را به سبک شاعران خراسانی و غزل را به سبک شاعران عراقی می‌سرایند.

مختصات سبک بازگشت:

از نظر فکری، شاعر از همان افکار مرسوم سبک خراسانی و سبک عراقی استفاده می‌کند.

زبان شاعران خام و ابتدایی است و لغات و ترکیبات خواننده را به یاد اشعار سبک خراسانی می‌اندازد.

قالب شعری رایج این دوره قصیده و غزل است که قصیده به سبک شاعران خراسانی و غزل سعدی وار سروده می‌شود.

از شاعران مهم این سبک می‌توان به قاآنی، سروش، شیبانی، فروغی بسطامی، نشاط اصفهانی و ... اشاره کرد.

قاآنی:

بهار آمد و دی را گرفت و کرد مهار               چنین کنند بزرگان چو کرد باید کار

ای زلـف یـار چرا آشــــفته و دژمی                همــخوابه قــمری، همســایه صنمی

سروش:

دریغ از اصفــهان و از صــفای او                  که بوی مشک می دهد هوای او

ای زلف دلبر من در جادوب عجبی                گه دایره ز شبه گه سلسله ز شبی