وسیله ای برای نابودی لذت های دنیوی

انسان گاه به واقعیاتی معتقد می شود که بدان یقین ندارد و گاه از واقعیاتی غافل می شود که به وقوع آن اعتقاد راسخ دارد. مرگ نیز یکی از این واقعیات است، واقعیتی که در نهایت برای هر یک از موجودات کره خاکی به وقوع خواهد پیوست اما عجب از انسانی که با وجود یقین به آن ، از مرگ غافل بوده و آن را مورد فراموشی قرار می دهد. چگونه است، آدمی خود را برای سفری چند روزه آماده می سازد اما سفری به این مهمی به عالم آخرت را از یاد می برد؟

سفارش به یاد مرگ

امیر المومنین علی(علیه السلام) مکرر در نهج البلاغه سفارش به یاد مرگ نموده‌اند. ایشان می فرمایند: پسرم! مرگ را و موقعیتى كه ناگهان در آن مى‏افتى، و بعد از مرگ به آن مى‏رسى زیاد به یاد آر، تا وقتى مرگ برسد خود را مهیّا، و دامن همت به كمر زده باشى، مباد كه مرگ از راه برسد و تو را مغلوب نماید. مردم! شما را به یاد آورى مرگ، سفارش مى‏كنم، از مرگ كمتر غفلت كنید، چگونه مرگ را فراموش مى‏كنید در حالى كه او شما را فراموش نمى‏كند؟و چگونه طمع مى‏ورزید در حالى كه به شما مهلت نمى‏دهد؟ مرگ گذشتگان براى عبرت شما كافى است‏. (نهج البلاغة / ترجمه دشتى)

دیگر بزرگان نیز از این امر غافل نبوده و کلامی در آن باب داردند. عمر بن عبد العزیز به یكى از دانشمندان گفت: مرا موعظه كن! آن دانشمند گفت: تو خواهى مرد! عرض كرد: بیشتر موعظه كن! گفت: هیچ یک از پدران تو تا آدم وجود ندارد كه تلخى مرگ را نچشیده باشد و اكنون نوبت تو است. (مجموعه ورام، آداب و اخلاق در اسلام / ترجمه تنبیه الخواطر/ 488 ) و این مرگ رویدادی است بس بزرگ که یاد آن اثرات بزرگتری بر زندگی آدمی دارد و فراموشی و غفلت از آن باعث محرومیت از این ثمرات می گردد.

مرگ درهم شکننده لذت هاست

پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: «مرگ را زیاد یاد كنید درهم شكننده لذّتها را » معناى سخن پیامبر (صلی الله علیه و آله) آن است كه با یاد مرگ، لذّتها را تیره كنید تا اعتماد شما به لذّتهاى دنیا از بین برود. و نیز فرمود: اگر چهارپایان به آنچه فرزند آدم در باره مردن، آگاهى دارد، آگاه مى‏شدند، دیگر شما گوشت حیوان فربهى نمى‏توانستید بخورید.

بعضى نقل كرده‏اند كه پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله) به مجلسى گذرش افتاد كه‏ صداى خنده بلند بود، فرمود: انجمن خود را با یاد تیره‏كننده لذّتها در آمیزید. عرض كردند: تیره‏كننده لذتها چیست؟ فرمود: مرگ و آن بزرگوار فرمود: مرگ را یاد كنید كه یاد مرگ گناهان را از بین مى‏برد، و باعث پارسایى در دنیا مى‏شود. (مجموعه ورام، آداب و اخلاق در اسلام / ترجمه تنبیه الخواطر )

ثمرات یاد مرگ

یکی از بزرگترین نتیجه یاد مرگ دست کشیدن از دنیاطلبی و روی آوردن به آخرت است. پیامبر صلّى اللَّه علیه و آله و سلم فرمود: ویران‏كننده خوشیها را بسیار یاد كنید، زیرا اگر درسختى دنیا باشید، بر شما آسان مى‏گردد و شما را به آن راضى مى‏دارد، و ثابت قدم مى‏مانید و اگر در ثروت باشید، آن را در نظر ناخوشایند مى‏سازد و شما را به بخشش آن وامى‏دارد و پاداش مى‏بینید.

بدانید كه مرگ آرزوها را در هم مى‏شكند و سپرى شدن شبها، اجلها را نزدیک مى‏سازد و هنگام خروج جان از بدن و دخول در قبر، انسان جزاى آنچه از پیش فرستاده و آنچه واپس نهاده مى‏بیند. (إرشاد القلوب / ترجمه سلگى /ج‏1/ 136)   و امیر مۆمنان علیه السلام فرمود: هر كه بر یاد مرگ باشد از دنیا به اندك خشنود است.( گنجینه معارف شیعه إمامیه / ترجمه كتاب كنز الفوائد و التعجب/  ج‏1) یاد مرگ انسان را متوجه این مسئله می سازد که در نهایت، روزی این دنیای فانی را وداع خواهد گفت و هر آنچه از مادیات به دست آورده گذارده و اعمال و کردار خویش را با خود به همراه خواهد برد، از این رو سعی در طلب آخرت نموده و می کوشد سرای جاودان آخرت را آباد سازد نه دنیای خاکی فانی را.

موعظه حضرت عیسی در باب  مرگ و دنیاپرستی

واى بر شما اى دنیاپرستان، براى نعمتى ناپایدار، و زندگانى‏اى كوتاه از خدا مى‏گریزید، و دیدارش را خوش ندارید؛ چگونه خدا دیدار شما را دوست دارد با اینكه شما مشتاق لقاى او نیستید خدا لقاى آن كس را دوست دارد كه به لقاى وى مشتاق است، آن كه دیدار خدا را خوش ندارد خدا نیز دیدار او را نخواهد. چگونه شما در میان خلق تنها خود را دوست خدا مى‏دانید، با اینكه از مرگ مى‏گریزید و به دنیا مى‏آویزید؟ بوى خوش كافور، و سفیدى كفن، مرده را به چه كار آید، جایى كه اینها همه لابلاى خاک است؟ شما را نیز طراوت دنیائى كه در نظرتان جلوه كرده، چه سود دارد، آنجا كه همه رو به زوال است؟ این تر و تمیزى بدنها، روشنى رنگها به چه كار آید؟ شما كه رو به مرگ مى‏روید، و در خاك فراموش مى‏شوید، و در تاریكى گور نهان مى‏گردید. (تحف العقول / ترجمه جنتى  /815 )  و سخن آخر اینکه  پیامبر اسلام صلّى اللَّه علیه و آله و سلم فرمود: هر شبى كه مى‏گذرد ملك الموت ندا در مى‏دهد:اى مردگان امروز بر چه كسى غبطه مى‏خورید، در صورتى كه شما ترس و وحشت عالم پس از مرگ را دیدید؟ مى‏گویند: غبطه ما بر این است كه مۆمنین در مسجدهایشان نماز مى‏خوانند و ما زنده نیستیم كه در مسجد نماز بخوانیم‏ و زكات مى‏دهند و ما نمى‏توانیم بدهیم و ماه رمضان را روزه مى‏گیرند و ما نمى‏توانیم بگیریم و ذكر خدا مى‏گویند و ما نمى‏توانیم بگوییم، واى بر ما و آنچه در دنیا از دست دادیم. (إرشاد القلوب / ترجمه سلگى/ ج‏1 /146 ) روزی که قدم به دنیا گذاشتیم همه شاد بودند و خندان و ما گریان. امید، روزی که از دنیا می رویم و همه گریان‌اند، ما شاد و خندان باشیم.

                                                                                                                                                        مریم پناهنده

منابع:

1. نهج البلاغه / ترجمه دشتی

2. إرشاد القلوب / دیلمی/ ترجمه سلگى/ ج‏1

3. تحف العقول / ابن شعبه/ ترجمه جنتى

4.گنجینه معارف شیعه إمامیه / ترجمه كتاب كنز الفوائد و التعجب/  کراجکی،کمره‌ای /ج‏1

5. مجموعه ورام، آداب و اخلاق در اسلام / ترجمه تنبیه الخواطر/ ورام ابن ابی فراس