بزرگترین نمایشگاه دالی در پاریس

این نمایشگاه جدا از اثبات نبوغ ذاتی این نقاش شگفت انگیز، بیش از پیش ثابت کرد که او شاید محبوب ترین نقاش قرن بیستم در میان عموم مردم باشد: صف های بسیار طولانی برای وارد شدن به نمایشگاه- که معمولاً ساعت ها به طول می کشید- شمار بازدیدکنندگان را به حدود هفت هزار نفر در روز رساند و باعث شد در اقدامی نادر، سه روز آخر، نمایشگاه به طور بیست و چهار ساعته باز باشد.

حسن این نمایشگاه دالی، تنوع آن بود که از دالی هفده ساله تا آخرین آثار او در اوایل دهه هشتاد را می شد یکجا دید و عظمت، جنون و دنیای پیچیده یک نقاش بی همتا را بار دیگر کشف کرد.

این بار اما با انبوهی آثار متفاوت در کنار هم – جدای از قدرت شگفت انگیز او در خلق رویا – به شکل عیان تری با نقاشی بسیار تلخ روبرو می شویم که جهان پیچیده خود را به سیاه ترین شکل ممکن ترسیم می کند و رستگاری ای برای بشر قائل نیست.

سالوادور فلیپه ژاسینتو دالی دومنک (11 مه1904 میلادی - 23 ژانویه 1989 میلادی) نقاش فراواقع‌گرای اسپانیایی بود. دالی طراحی ماهر بود که بیشتر به خاطر خلق تصاویری گیرا و خیالی در آثار فراواقع‌گرایش به شهرت رسید. مهارت وی در نقاشی اغلب به تاثیر نقاشان رنسانس نسبت داده می‌شود. معروف‌ترین اثر سالوادور دالی به‌نام تداوم حافظه در سال 1931 خلق شد. وی همچنین در عکاسی، مجسمه‌سازی و فیلم‌سازی نیز فعالیت داشت.

دالی از همان حوالی بیست و چند سالگی که سبک و سیاق خود را می یابد- با توسل به سوررئالیسم و رها کردن ذهن برای ترسیم رویا و بدل کردن جهان اطراف ما به جهانی ظاهراً به شدت آزاد و رها و شاید حتی فانتزی و دلچسب، اما در نهان تلخ و تیره- آخرالزمانی را ترسیم می کند که به شدت با احوال پیچیده بشر قرن بیستم هماهنگی دارد.

در کنار پیکاسو، دالی روایتگر زندگی محتوم و تیره و تار انسانی است که گمان دارد در قرن بیستم به اوج پیشرفت و تعالی خود رسیده، اما درد و رنج های انسانی و مشکلات درونی و روانی که به شدت با جهان مکانیکی اطراف ما ارتباط دارد، محملی است که دالی برای روایت ناخودآگاه خود و خلق تصویری از انسان معاصر برمی گزیند.

دالی که شدیدا فردی خیال‌پرداز بود، علاقه وافری به انجام کارهایی عجیب برای جلب توجه دیگران داشت. این قبیل کارها اغلب برای کسانی که به هنر وی علاقه داشتند خسته‌کننده بود و به همان اندازه برای منتقدین وی، آزاردهنده به شمار می‌رفت. این نوع رفتار غیرعادی دالی گاهگاهی توجه افکار عمومی را بیشتر از آثار هنری وی جلب می‌کرد و در نتیجه، این رسوایی و بدنامی تعمدی منجر به شناخت گسترده عامه مردم و تقاضا برای خرید آثار وی توسط طیف گسترده‌ای از مردم شد.

در واقع دالی ناخودآگاه خود را رها می کند تا روایتگر ترس های انسانی باشد که بیم و هراس خود را پنهان می کند. دالی درهای ناخودآگاهش را به روی این ترس ها می گشاید: نتیجه جهانی است تکان دهنده، مملو از طبیعتی قاهر - که در غالب آثارش وجود دارد- و بشری در مقیاس با طبیعت کوچک و حقیر که در کنار اسکلت هایی که حضور مرگ را گوشزد می کنند، از بدن هایی بی سر- بخوانید بی هویت- حکایت دارند که گاه اخته شده اند- دست یا پا ندارند- و بیش از پیش ناتوان به نظر می رسند.

اشیاء شکسته و خرد شده هم به عنوان موتیف تکرارشونده دیگری، نظم حاکم بر جهان اطراف ما را به چالش می کشد و از آخرالزمانی محتوم- که در سال های بعد از دهه پنجاه با ترس های او از بمب اتم پیوند خورده اند- خبر می دهد.

در روایت این جهان، دالی- که به شدت با حال و هوای دهه شگفت انگیز بیست و سی در پاریس و رونق سوررئالیسم و جهان آندره برتون و لوئیس بونوئل گره خورده است- پرده های زیبا و جذاب روبروی ما را کنار می زند- همان طور که پیکاسو پوست زیبا و جذاب را از روی صورت ما برمی دارد و درون پیچیده و تلخ انسان را تصویر می کند- و بی محابا کابوس های خود را با ما قسمت می کند.

از این روست که دالی شدیداً با زیگموند فروید پیوند می خورد. اهمیت رویا و مسائل جنسی در آثار دالی، این آثار را به شکلی به ترجمه اندیشه های این فیلسوف به زبان هنر بدل می کند. شاید همین علاقه و تاثیرپذیری است که موجب شد دالی پرتره فروید را هم در سال 1937 خلق کند.

چند پرتره دیگر این نمایشگاه هم بسیار جذاب هستند: جذاب ترین شان پرتره دالی از پیکاسو است (1947)که در این نقاشی سوررئال، زبان پیکاسو از حلق درآمده و به شکل بسیار بلندی به یک قاشق بدل شده است در حالی که مغز پیکاسو با لایه ها و خط های بسیار درهم، حکایت از جهان پیچیده پیکاسو دارند. پرتره پیکاسو دقیقاً در حال و هوای آثار پیکاسو نقاشی شده؛ نقاشی که تاثیر او را در آثار دیگر دالی هم می توان دنبال کرد.

دالی پرتره فدریکو گارسیا لورکا را هم به روایت خود می کشد؛ اما از سوی دیگر دیکتاتورها هم نقش مهمی در دوره ای از آثار او برعهده می گیرند: سه چهره فرانکو (1939) تصاویر مختلفی از او ارائه می کند . عکس هیتلر روی بشقاب و شش کله لنین روی پیانو دیگر آثاری از او هستند که پیوند و عکس العمل های او را به شرایط سیاسی و اجتماعی حاکم نشان می دهند.

چکیده جهان و استادی دالی را می توان در دو اثر برجسته این نمایشگاه جست و جو کرد:

یکی از بزرگ ترین تابلوهای این نمایشگاه، تابلو "چشم انداز با دختری در حال طناب بازی" (تصویر2)هم هست و در آن دالی با استفاده از فضای خالی ترکیب چشمگیری خلق می کند که بدون استفاده از نشانه ها و سمبل های شکل گرفته در ذهن ما درباره آخرالزمان، تصویری به شدت آخرالزمانی می آفریند که در آن دختری بسیار کوچک در دشتی ترسناک و نسبتاً خالی در حال طناب بازی است و معصومیت او در لابلای نشانه های جهان دالی (صخره و زنگ) گم می شوند.

نقاشی درخشان دیگر، تابلوی کوچکی است با عنوان Vill aux tiroirs محصول 1936 که در آن بدنی که رو به ما تبدیل به اسکلتی شده و سری که رو به پائین قرار گرفته با دست های خود به گوشه کادر نقاشی اشاره دارد و به آن "نه" می گوید: گوشه کادری که در آن زندگی معمول انسان معاصر در تصویر بسیار کوچکی از یک زن و بچه خلاصه شده و نشانه ای از جهان امروز است، اما دالی دنیای شورشی اش را در این نقاشی خلاصه می کند؛ نقاشی که در نوع زندگی و نوع کار به تمامی شکل های تثبیت شده "نه" گفت؛ مردی که زیاد می دانست اما به قول خودش "می دانست که چیزی نمی داند و برای همین کمتر احتمال داشت که اشتباه کند!"