تاریخ سرخ ایران در ابیانه

در میانه راه کاشان به اصفهان، در دامنه کوه های کرکس،  یکی از روستاهای استثایی و منحصربفرد ایران قرار دارد. ابیانه روستایی تاریخی که بافت خود را کاملا حفظ کرده در کنار نام هایی مثل ماسوله، میمند و کندوان تاریخ، چشم انداز و میراث معنوی دست نخورده اش را در معرض دید  گردشگران می گذارد.

یکی از عجایب این روستا رنگ قرمز و اخرایی خاک آن است که جدای از منظره در ساختمان های روستا نیز بکار رفته و بطوریکه ابیانه از فاصله دور به شکل لکه ای سرخ و سبز دیده می شود. سرخی خاک روستا به دلیل وجود آهن موجود در آن است.

در فاصله اندکی از روستا و در دل کوه حفره های انسان ساختی دیده می شود که از آن بعنوان آغل حیوانات و انبار استفاده می شود. از آنجا که زمین روستا پر از سراشیبی است مردم این حفره ها را در دل کوه ساخته و وسایل غیر ضروری شان را بدون نگرانی از سرقت در آن ها نگهداری می کنند.

روستای ابیانه در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است. بدون در نظر گرفتن قدمت و بناهای تاریخی آن، این روستا بافت و فرم معماری، لباس، گویش، آداب و رسوم و... خود را بشکلی منسجم حفظ کرده است که همین یکی از مهمترین جاذبه های گردشگری روستا به شمار می رود.

دیدن افراد در لباس های محلی چیزی نیست که امروزه حتی در روستاها هم رایج باشد، اما نکته جالبی که در ابیانه خواهید دید اهالی تقریبا مسن هستند ک همگی بالباس محلی بر تن دارند.

لباس مردان شامل قبا ، شلواری سیاه رنگ، کلاه نمدی و گیوه است. زنان نیز پیراهن های گشاد گلدار با شلوار می پوشند، چارقدهای معروف سفید و بزرگ زنان ابیانه هم نیازی به معرفی ندارد. در فصول سرد مانتوی گرمی به نام ارخالق لباس زنان روستا را تکمیل می کند.

خانه های ابیانه از سبک معماری صفوی پیروی کرده و به ندرت مورد ساخت مجدد و کامل قرار گرفته اند. مصالح بکار رفته در این خانه ها خاک رس قرمز رنگ، خشت، آجر و سنگ بوده و برای ساختن پنجره ها از چوب گردو استفاده شده است. در بسیاری از این خانه های قدیمی تکه های سفالی از ظروف قدیمی چند صد ساله به جا مانده است.

با برخی از اثار دیدنی و تاریخی ابیانه به طور مختصر آشنا شوید:

آتشکده هرپک

این آتشکده که قدیمی ترین بنای به جا مانده در ابیانه است، نخست در زمان هخامنشی بنا و بعدها در عصر ساسانی به شکل فعل درآمده است. مصالح بکاررفته در ساخت آتشکده سنگ و ملاط ساروج است. در گذشته در مرکز آتشکده همیشه آتش که توسط ذغال سنگ افروخته می شده، روشن بوده و در کنار منظور مذهبی برای راهنمایی کاروان ها هم از آن استفاده می شده است.

آتشکده بر روی شیبی ساخته شده که از هر طرف روستا قابل مشاهده است. از طبقه زیرین بنا تنها یک سالن کوچک به جا مانده و طبقه دوم که محل برگزاری مراسم مذهبی بوده هم سطح گذرگاه ها ی روستاست. سرسرایی که محل برپایی آتش بوده همچنان باقی مانده است. هرچند در گویش محلی هرپک به معنی زیرپله است، اما گروهی معتقدند این بنا بنوعی با هارپاک، وزیر ماد و پدر معنوی کورش کبیر مرتبط است.

مسجد جامع ابیانه

این مسجد تاریخی در محله "میون د ه" قرار گرفته  و دارای دو شبستان است. در شبستان قدیمی یک محراب چوبی قدیمی وجود دارد که تاریخ ساخت آن سال 477 ق ذکر شده و روی آن سوره یاسین به خط کوفی نوشته شده است. کف شبستان چوبی است و قدمت منبر چوبی شبستان به دوره سلجوقی یعنی سال 466 ق برمی گردد، برروی منبر نیز نوشته هایی با خط کوفی دیده می شود. شبستان جدید شامل اتاق بزرگی است که در مرکز سقف آن نورگیری وجود دارد و سقف آن از چوب گردو ساخته شده است.

مسجد برزله

در فضایی وسیع و باصفا ساخته شده و چنانکه روی در شرقی آن نوشته شده زمان ساخت مسجد سال 701 ق و دوره ایلخانان بوده است.

مسجد حاجتگاه

در محله زیارتگاه و در کنار قبرستان قدیمی روستا، مسجد آجری حاجتگاه قرار گرفته؛ در قدیم در طبقه بالای مسجد قبرستانی امانی برای اربابان و سرشناسان روستا وجود داشته است. تختی به نام تخت مزگه نیز در مسجد وجود دارد که هم سن ساختمان مسجد است. سال ساخت مسجد بنا به کتیبه روی در، سال 953 ق، همزمان با سلطنت شاه طهماسب تخمین می زنند.

مرقد شاهزاده یحیحی و شاهزاده عیسی

در جنوب روستا واقع شده و بنا به روایات، مقبره فرزندان امام موسی کاظم است. گنبد امامزاده 12 ترک با کاشی های فیروزه ای رنگ با تکرار نام علی منقوش به خط کوفی تزیین و در عهد صفوی توسط بانویی خیر که شرح آن در کتیبه بنا وجود دارد، مورد مرمت قرار گرفته است. اصل بنا در قرن 6 هجری قمری ساخته شده است.

زیارتگاه هینزا

در جنوبشرقی روستا، در دره ای باریک و در دل صخره ها زیارتگاهی منسوب به بی بی خاتون دختر امام موسی کاظم وجود دارد که گویا ضمن فرار در این محل مخفی شده بوده است. گروهی از کارشناسان این بنا را در حقیقت یک معبد آناهیتایی می دانند. بهرحال در بین اهالی ابیانه این زیارتگاه بعنوان محلی همراه با معجزات فراوان شناخته می شود.

موزه مردم شناسی

آثاری که در این موزه جدیدالتاسیس وجود دارد شامل صنایع دستی، البسه سنتی، انواع قفل های چوبی و فلزی، ادوات کشاورزی و .... را مردم محلی در اختیار موزه قرار داده اند. معماری ساختمان با در نظر گرفتن الگوی معماری شهر و با همان مصالح ساخته شده است.

خانقاه های ابیانه

دو خانقاه ابیانه هر دو مربوط به زمان شاه عباس صفوی هستند، دیوارهای خانقاه اشرفه با خطوطی تزیین شده که به ادعای افراد محلی توسط شاگرد بلافصل رضا عباسی تحریر شده است.

قلعه های ابیانه

قلعه پال هونه با 200 سال قدمت در جنوبغرب و برای محافظت از بالا محله و یوسمون ساخته شده بوده، قلعه هرده نیز در شمالشرق روستا قرار دارد ضخامت دیوارهای این قلعه نزدیک به یک متر بوده و ارتفاع آنها به 5-4 متر می رسد. مصالح بکار رفته در قلعه ها خاک رس است اما در ساخت قلعه هرده از سنگ های درشت نیز استفاده شده است.

چه بخوریم؟

ابیانه‌ای ها زبان به خصوصی دارند؛ پس نام غذاهایشان علاوه بر متفاوت بودن، کمی عجیب است. بهتر است دستور پخت غذاها را در سفر به ابیانه از خود ساکنین ابیانه بپرسید.

غذاهای ابیانه، نمونه غذاهای کویر و حاشیه کویر ایران هستند، سالم، طبیعی، ساده و بسیار خوش طعم. بخاطر داشته باشید که ابیانه میانگین سنی بالایی دارد که معرف سلامت تغذیه اهالی آن است. هنگامی که در روستا هستید با یکی دو تا از پیرزنان خوش صحبت ابیانه صحبت کنید و دستور تهیه خوراک های سالم روستا را بگیرید. تعدادی از غذاهای ابیانه در زیر معرفی می شوند:

رسمی ترین غذای مردم ابیانه، "گیپا" نام دارد که نوعی قرمه است که عمدتا با گوشت گوسفند قربانی پخته می شود.

"کاروانی" نیز غذایی شبیه کله جوش است که مانند بقیه شهرهای کویری در ابیانه نیز بعنوان یک غذای رایج تهیه می شود. کاروانی را با کشک ساییده، نعناع و پیاز داغ می پزند. "جوبن" نیز غذایی ساده است که با جوی ترش تهیه می شود. از دیگر غذاهای محبوب اهالی ابیانه،" آردینه"، خوراکی تهیه شده از سبزی های محلی و دوغ است.

چطور برویم؟

دسترسی به ابیانه آسان است. طی چندسال گذشته با راه‌اندازی اتوبان کاشان اصفهان، دسترسی به ابیانه خیلی آسان‌تر شده‌است.

در میانه راه کاشان و اصفهان در 40کیلومتری شمالغربی نطنز، ابیانه قرار دارد. طبیعتا بهترین راه دسترسی به ابیانه اتوبان تهران اصفهان است.

در کیلومتر 50 اتوبان، بعد از گذشتن از کاشان در نزدیکی پل هنجن جاده ای فرعی به سمت غرب وجود دارد. پس از گذشتن از روستاهای یارند، کمجان، بزرو و طره در دره ای در دامنه کوههای کرکس روستای ابیانه با خانه های به رنگ قرمز مشاهده می شود.

در غرب روستا، مسیری وجود دارد که در امتداد مزرعه تجره و مراوند به جوشقان قالی، میمه و اصفهان می رسد. این جاده و مزارع آن در حال حاضر از نظر پرورش ماهی مهم هستند.

دسترسی آسان به ابیانه، علاوه بر جذابیت های تاریخی و معماری روستا، آن را به مقصدی مطلوب برای سفرهای یک روزه خصوصا از مقاصدی مثل تهران، اصفهان، کاشان و قم تبدیل کرده است. دو هتل ابیانه و ویونا، که با الگوگیری از معماری روستا ساخته شده اند مراکز مناسبی برای اقامت مسافران هستند.

بخش گردشگری تبیان

برگرفته از خبرگزاری میراث فرهنگی