غده هیپوفیز و بیماری های مربوط به آن
هیپوفیز مهم ترین غده درون‌ریز بدن است، زیرا ترشحات آن فعالیت سایر غدد درون‌ریز را تنظیم مى‌کند و همچنین باعث رشد و تکامل مى‌شود. این غده در زیر مغز جای دارد. فعالیت غده هیپوفیز به نوبه خود توسط بخشى از مغز که هیپوتالاموس خوانده مى‌شود، تنظیم مى‌گردد.
هیپوفیز دارای دو بخش است:
1- بخش قدامی یا پیشین که بزرگ تر بوده و ساختمان غده‌ای دارد که آدنو هیپوفیز نامیده می‌شود.
2- بخش خلفی یا پسین که به هیپوتالاموس مربوط است و نورو هیپوفیز نامیده می‌شود.
هیپوفیز پیشین، دارای سه نوع سلول ترشحی به نام‌های اسیدوفیل، بازوفیل و کروموفوب می‌باشد. گروه اول با رنگ‌های اسیدی مانند ائوزین رنگ می‌گیرند. گروه دوم رنگ‌های قلیایی را به خود جذب می‌کنند و کروموفوب‌ها هیچ کدام از این دو نوع رنگ را به خود نمی‌گیرند.
سلول‌های اسیدوفیل، هورمون‌های رشد و پرولاکتین را می‌سازند.
سلول‌های بازوفیل، سازنده هورمون‌های محرک فولیکولی(FSH)، لوتئینی(LH)، تیروئید و بخش قشری غدد فوق‌کلیوی هستند.
هورمون‌های هیپوفیز قدامی عبارتند از:
- هورمون رشد
- پرولاکتین
- تیروتروپین یا هورمون تحریک‌کننده تیروئید
- آدنوکورتیکوتروپین یا هورمون محرک بخش قشری غدد فوق‌کلیه (ACTH)
- گنادوتروپین‌ها یعنی هورمون تحریک‌کننده فولیکول و هورمون مولد جسم زرد.
اختلالات غده هیپوفیز
اکثر اختلالات غده هیپوفیز از تولید بسیار زیاد یاد بسیار کم هورمون های آن ناشى مى‌شود. چند نمونه از این اختلالات عبارتند از:
1- کوتولگى
کوتولگى هنگامى بروز مى‌کند که غده هیپوفیز قادر به تولید کافى هورمون رشد در دوران کودکى نباشد. این مسئله باعث تأخیر در رشد یا کوتولگى مى‌شود. تکامل جنسى نیز معمولا به تاخیر مى‌افتد.
این اختلال نسبتاً نادر است و سوءتغذیه و بیمارى‌هاى مادرزادى قلبی از علل شایع‌تر توقف رشد هستند.
اگر کودک شما از میزان رشد پیش‌بینى شده در جدول راهنماى رشد برخوردار نباشد، پزشک علاوه بر بررسى علل شایع‌تر، میزان هورمون رشد خون کودک را اندازه‌گیرى خواهد کرد.
در صورت کشف زودرس کوتولگى هیپوفیزى، می توان آن را با تزریق هورمون رشد درمان کرد.
2- غول پیکرى
غول پیکرى هنگامى بروز مى‌کند که هیپوفیز در دوران کودکى مقدار بسیار زیادى هورمون رشد ترشح کند. در نتیجه تمامی قسمت‌هاى بدن براى رشد، بیش از حد تحریک مى‌شوند.
علت شایع تولید بیش از حد هورمون رشد، غده هیپوفیز است که باعث رشد و تکامل بسیار زیاد و سریع کودک و نوجوان مى‌شود. در اینجا نیز ممکن است تکامل جنسى به تأخیر بیفتد.
تومورهاى هیپوفیز معمولا با پرتودرمانى براى مهار بازده هورمونی، معالجه مى‌شوند.
3- درشت انتهایى (آکرومگالى)
درشت انتهایى هنگامى بروز مى‌کند که تولید بیش از حد هورمون رشد بعد از دوران بلوغ ظاهر گردد. طول قدی از این عارضه متأثر نمى‌شود، زیرا رشد عمودى در پایان نوجوانى متوقف مى‌شود.
در عوض شایع‌ترین نشانه‌های آکرومگالی، بزرگى دست و پا، موى اضافى بدن و رشد بیش از حد فک و سایر قسمت‌هاى صورت است.
خستگی، عرق ریزی زیاد، التهاب مفصلی، و خشکى عمومى مفاصل نیز شایع هستند.
در اینجا نیز علت شایع تولید هورمون رشد اضافی، تومور هیپوفیز است که با برداشتن از طریق جراحى یا پرتو درمانى معالجه مى‌شود.
4- دیابت بى‌مزه
دیابت بى‌مزه هنگامى بروز مى‌کند که هیپوفیز مقدار بسیار کمى هورمون آنتى‌دیورتیک تولید نماید. علت این عارضه اغلب صدمات مغزى است.
هورمون آنتى‌دیورتیک روى کلیه‌ها تأثیر کرده و آب بدن را حفظ مى‌کند.
اگر تولید این هورمون خیلى ناچیز باشد، کلیه‌ها قادر به باز جذب آب نخواهند بود و در نتیجه تولید ادرار زیاد خواهد شد. این مسئله به‌نوبه‌ی خود ایجاد عطش سیرى‌ناپذیر خواهد کرد.
درمان شامل داروهاى خوراکى و بوییدنى (از راه بینی) است که تولید ادرار را مهار مى‌کنند.
هنگامى که دیابت بى‌مزه در اثر تومور هیپوفیز ایجاد مى‌شود، برداشتن تومور از طریق جراحى اغلب مۆثر است.
فرآوری: نیره ولدخانی
بخش سلامت تبیان
منابع:
پژوهشکده باقر العلوم – کوثر یوسفی
سایت آفتاب
مطالب مرتبط:
چطور بفهمم اختلال هورمونی دارم؟
کمبود هورمون رشد در بزرگسالان چه عوارضی دارد؟
آکرومگالی یا رشد بیش از حد بدن
