هنر مایا

اعتقادات مذهبی و امور سیاسی مهمترین موضوعات نقش برجسته ها و نقاشی های اقوام مایا را تشکیل می دهد به همین دلیل قبل از بررسی آثار هنری به توضیح کوتاهی از این اعتقادات می پردازیم.

نظام سیاسی مایاها

در امور سیاسی، قوم گرایی برای بر سر کار آمدن اعضای جدید مرسوم بوده است. هنگامی که پادشاه تصمیم به انتخاب جانشینی برای خود داشت، از قانون ارشدیت و فرزند مذکر ارشد استفاده می شد. بعد از تولد شاهزاده ، فرمانروا طی مراسم خاصی، مقداری از خون خود را به عنوان پیشکش به اجداد و خدایان تقدیم می کرد.

قربانی کردن افراد هنگام جایگزینی شاه جدید در مراسم خاصی و با تشریفات انجام می گرفت. در آن مراسم کسانی قربانی می شدند که در جنگ های قبلی اسیر شده بودند.

امور مذهبی نیز از جایگاه مهمی در زندگی پادشاه مایا برخوردار بود زیرا با این قوانین از مقام سلطنتی برای ادامه حیات قوم مایا حمایت می کرند.

تشکیلات حکومتی مایاها نسبتا شبیه نقش دولت ها در شهرهای یونان باستان بود. ریاست این شهرها موروثی و امور مذهبی بر عهده کاهنان بود، اما کاهن اعظم هر سه سال یکبار تغییر می کرد.

نظام اعتقادی مایاها

مایاها بر این باور بودند که جهان هستی از سه طبقه آسمان ، زمین و زیر زمین تشکیل شده است. بر باور آن ها خدایان بخشنده در آسمان زندگی می کردند، دنیای میانی یعنی زمین محل زندگی مردم بود و در دنیای زیرین ارواح و خدایان مجازات کننده حضور داشتند.

به اعتقاد مایاها، دنیای میانی چهار جهت و هر جهت رنگ، پرنده و خدای مخصوص خود را داشت. مثلا رنگ سرخ برای مشرق در نظر گرفته شده بود که جهت زادگاه خورشید را نشان می داد. کوه ها و غارها در نزد مایاها محترم بودند. هنگامی که آن ها اهرام را می ساختند ، ورودی پرستشگاه های درونی آن را به شکل غار می ساختند که نمادی از دروازه ورود به دنیا ارواح بود.

به تصور مایاها، قلمرو آسمانی ، غولی عظیم بود که خون او، یعنی باران ، زندگی را در جهان میانی امکان پذیر می ساخت. مهمترین اسطوره مایاها هم پسران دوقلویی بودند که به زیرکی بر خدایان برتری پیدا می کنند. این افسانه چنین می رساند که مایاها می توانستند با خدایان خود بده بستان داشته باشند، زیرا هم قدرت و هم زیرکی لازم را دارا بودند. غالب تصویر شاهان مایایی این نکته را می رساند که آنان به طریقی با این دوقلوهای قهرمان نسبتی داشته اند.

نوشتار مایاها

نوشتار مایاها اغلب تصاویر و نقوشی  است که بر روی سنگ و مجسمه های کوچک حک می کردند. البته مایاها کتاب های تاشوی آکوردئونی نیز داشتند که ورق های آن ها از پوست فشره شده درخت انجیر ساخته می شد. مطالب این کتاب ها شامل تاریخ پیشگویی، آواز و ترانه ، علوم ریاضی و ستاره شناسی یا شجره نامه ی بزرگان بود. متاسفانه اکثر این کتاب ها به دست اسپانیایی های کاشف سوزانده و نابود شده و امروزه تنها چهار جلد از این کتاب ها باقی مانده است.

مایاها از نوعی نوشتار تصویری (شبیه هیروگلیف) استفاده می کردند. در این زمان هر نماد معرف یک واژه بود. زبان نوشتاری مایاها بسیار قابل انعطاف و مملو از استعاره و اصطلاح بود به طوری که یک تصویر می توانست معانی متعدد را بیان کند. بیش تر آثار نوشتاری باقیمانده مایاها مربوط به کارهای عمرانی فرمانروایان می شود. نوشتار روی سنگ (کتیبه) به تاریخ نویسان اجازه داده است قطعات تاریخ مایا را کنار هم قرار داده و کامل کنند. ترجمه کتیبه ها سرانجام به این نظریه منجر شد که مایاها زمانی یک امپراتوری واحد بوده اند ولی باید در نظر داشت بیش تر نوشته ها توسط کسانی حک شده که وظیفه شان منعکس کردن روایت ها مطابق میل و نظر اربابانشان بوده است.

هنر مایاها

هنر مایاها مانند دیگر تمدن ها از روش زندگی و سلایق مختلف آنان سرچشمه می گرفت. این هنر از ترسیم اشکال و نقاشی روی نوعی کاغذ، گچ و حکاکی بر روی سنگ و چوب و نیز مجسمه های گچی و سفالی تشکیل می شد.

بسیاری از آثار مایاها مانند کتیبه ها ، بناها و غیره به دستور شاهان مایا و برای جاودانه کردن نامشان در تاریخ ساخته می شدند.

نخستین حروف تصویری روی سنگ های یادبودی حکاکی شدند که برای بزرگداشت حاکمان یا ثبت وقایع مهم بود.

کاهنان مایا از حدود سال 890 میلادی، روی کاغذ های ساخته شده از پوست درختان و با استفاده از قلم مو هایی از موی خوک وحشی شروع به نگارش کردند. یک کتاب مایا را " کودکس" به معنای مجموعه قوانین می نامند.

در واقع کودکس کتاب های مصور باقی مانده از تمدن مایا و آزتک است و نوشتاری را در بر دارد که حاوی تصویرنگاره ها از خدایان ، نبردها، قربانی ها، بناها، مکان ها و رخدادهای آسمانی است و برخی از طرح های آن در نقش برجسته های سنگ تقویم نیز دیده می شود.

کودکس های آمریکای میانه شامل دست نوشته هایی هستند که "تیرا" (نوارهای ی از پوست حیوان یا کاغذ) خوانده می شوند و از ورقه های کرباس یا پوست کوبیده درختان تشکیل می شدند که روی آن ها نقاشی می کرند.

این کودکس ها با یک سلسله رویدادهای آسمانی یا انسانی را ترسیم می کردند که کاهنان آن ها را می خواندند و تعبیر می کردند. نسخه های باقی مانده از زمان پیش از استیلای اسپانیایی ها در دو دسته قرار می گیرد: کتاب های تاریخی ، کتاب های آیینی یا پیش گویانه.

دست نوشته های آیینی مانند کودکس مادرید، کودکس واتیکانوس، و کودکس بورگیا، سالنامه های نجومی مقدس هستند که پیش گویی های رویدادهای آینده را ترسیم می کنند.

یک کودکس حتی موضوعاتی مانند کندوداری ، دعای باران، مراقبت از محصول و بیماریها را نیز پوشش می دهد. کتاب های تاریخی مانند کودکس بودلی و کودکس کلمبینو نیز تاریخ شاهان و تبارهای دودمانی را تصویر می کند.

منبع:

اسرار تمدن های باستانی اینا، مایا و آزتک/ بهنام محمد پناه

هنر در گذر زمان هلن گاردنر