وصیتنامه‌ی بانو

از احادیث و اخبار اهل بیت علیهم السلام و راویان اهل سنت چنین بر می‌آید كه بانوی دو عالم حضرت فاطمه زهرا علیهاالسلام دارای سه وصیت نامه در موضوعات مختلف بوده است.

وصیت‌نامه مالی

حضرت فاطمه علیهاالسلام در روزهای پس از رحلت رسول خدا، در مورد اموال موقوفه و شخصی خویش وصایایی داشت و بسیاری از اموالی را كه از رسول خدا به وی رسیده بود، وقف كرد. نقل شده است: بعد از رحلت رسول خدا، عباس بن عبدالمطلب نزد دختر پیامبر رفت و از وی خواست تا مقداری از اموال رسول خدا را برای پذیرایی از مهمان‌ها و مصارف دیگرش به وی بدهد، لكن معلوم شد دختر پیامبر همه آنها را در راه خدا وقف كرده و چیزی باقی نمانده است.

در اینجا دو نمونه از وصایای مالی آن حضرت را ذكر می‌كنیم.

حیطان سبعه

حیطان سبعه، باغ‌های هفت گانه‌ای بود كه اطراف آن دیوار كشیده شده بود. بنا به روایتی، حضرت فاطمه علیهاالسلام وصیت كرده بود تا این باغ‌ها وقف امور خیریه شود. امام باقر علیه السلام فرمود : مادرم فاطمه این وصیت را انجام داد و پدرم علی بن ابی‌طالب آن را نوشت و برای همیشه باقی ماند.(1)

أمُّ العیال

ام العیال از دیگر موقوفات فاطمه زهرا علیهاالسلام است كه بیست هزار نخل داشت و نیز میوه‌هایی چون لیمو و پرتقال و... در آن كشت می‌شد. فاطمه اطهر آن را نیز وقف فقرا و سادات كرد كه در كتاب‌های عامه و خاصه چنین آمده است: أمُّ العیال صدقة فاطمه بنت رسول الله؛ ام العیال صدقه فاطمه دختر رسول خداست.

حضرت فاطمه برای آن هم وصیت‌نامه خاصی نوشت؛ زیرا این منطقه از اهمیت والایی برخوردار بود. امّ العیال امروز هم دارای چشمه‌های پر آب و سرشار است و از مناطق سرسبز و ییلاقی به شمار می‌رود.(2)

وصیت نامه الهی ـ سیاسی

آن حضرت وصایای شفاهی و غیر مكتوب نیز داشت و به حضرت امیرمۆمنان علیه السلام سفارش‌هایی كرد. این وصیت در آخرین ساعات واپسین عمر مطرح شد و فرازهای مختلفی دارد.

 1. مرا یاد كن

او در لحظه‌های واپسین زندگی به امیرمۆمنان علی علیه السلام فرمود:

قالت: یا اَبَاالْحَسَنِ لَمْ یَبْقَ لِی اِلاّ رَمَقٌ مِنَ اَلْحَیاةِ وَ حَانَ زَمانُ الرَّحِیلِ وَالْوِداعِ فَاسْتَمِعْ كَلامِی فَاِنَّكَ لا تَسْمَعُ بَْعدَ ذلِكَ صَوْتَ فاطِمَةَ أبَداً اوُصیكَ یَا اَبَاالْحَسَنِ اَنْ لا تَنْسَانِی وَ تَزُورَنی بَعدَ مَمَاتِی؛

ای اباالحسن! برای من لحظه‌ای بیش از زندگانی نمانده است و زمان كوچ و خداحافظی فرارسیده است. سخنان مرا بشنو؛ زیرا پس از این صدای فاطمه را هرگز نخواهی شنید. ای اباالحسن! تو را وصیّت می‌كنم كه مرا فراموش نكنی و پس از وفات من همواره مرا زیارت كنی.(3)

 2. خواندن قرآن

همچنین حضرت زهرا علیهاالسلام در كلمات ارزشمند دیگری، به امام علی علیه السلام وصیّت فرمود كه:

اِذا اَنَا مِتُّ فَتَوَلَّ اَنْتَ غُسْلِی وَ جَهِّزْنِی وَ صَلِّ عَلَیَّ وَ اَنْزِلْنِی قَبْرِی وَ ألْحِدْنِی وَ سَوِّ التُّرابَ عَلَیَّ وَ اجْلِسْ عِنْدَ رَأسِی قَبالَةَ وَجْهِی فَاَكْثِرْ مِنْ تِلاوَةِ وَالدُّعَاءِ فَاِنَّها ساعَةٌ یَحْتاجُ الْمیِّتُ فیِها اِلی اُنْسِ الاَحْیاءِ وَ اَنَا اَسْتَوْدِعُكَ اللهَ تَعَالی وَ اُوصیِكَ فِی وَلَدیِ خَیْراً؛

وقتی وفات كردم تو غسل و كفن مرا به عهده گیر، و بر من نماز بگزار، و مرا درون قبر گذاشته، دفنم كن و خاك را بر روی قبر من ریخته، سپس هموار ساز و بر بالینم رو به روی صورت من بنشین و زیاد قرآن بخوان و دعا كن؛ زیرا در چنین لحظه‌هایی مردگان به انس گرفتن با زندگان نیاز دارند. من تو را به خدا می ‌سپارم و درباره فرزندانم سفارش نیكوكاری دارم.(4)

 3. ازدواج با امامه

از وصایای دیگر حضرت زهرا علیهاالسلام به علی علیه السلام توصیه به ازدواج با دختر خواهر فاطمه علیهاالسلام، «امامه» بود كه فرمود:

جَزاكَ اللهُ عَنِّی خَیّرَ الْجَزاءِ یَابْنَ عَمِّ رَسولِ اللهِ اَوصیِكَ اَوَّلاً اَن تَتَزَوَّجَ بَعّدِی بِاِبْنَةِ اُخْتِی اَمَامََةَ فَاِنَّها تَكونُ لِوَلِدِی مِثْلِی فَاِنَّ الرَّجالَ لابُدَّ لَهُمْ مِنَ النِّساءِ؛(5)

ای پسر عموی پیامبر! خداوند تو را پاداش نیكو دهد! اولین وصیت من به تو این است كه چون مردان به زنان نیاز دارند. پس از من با دختر خواهرم امامه ازدواج كن؛ زیرا او همانند من با فرزندانم مهربان است.(6)

 4. آنان را آگاه مساز!

حضرت زهرا علیهاالسلام در تداوم مبارزات منفی علیه كودتاگران سقیفه، به امام علی علیه السلام وصیت كرد:

اِنِّی اُوصیِكَ اَنْ لایَلِیَ غُسْلِی وَ كَفَنِی سِواكَ وَ اِذا اَنَا مِتُّ فَادْفِنِّی لَیْلاً وَ لا تُۆذِّنَّنَ بِی اَحَداً، وَ لا تُۆذِنَنَّ بِی اَبَابَكْرِ وَ عُمَرَ وَ بِحَقِّ مُحَمَّدٍ رَسولِ اللهِ اَنْ لا یُصَلِّیَ عَلَیَّ اَبُوبَكْرٍ وَ لا عُمَرُ؛(7)

همانا من تو را وصیت می‌كنم كه غسل و كفن كردن مرا كسی غیر از تو انجام ندهد و وقتی وفات كردم، مرا شب دفن كن و هیچ كس را خبر نكن و ابوبكر و عمر را نیز مطّلع نساز و تو را سوگند می‌دهم به حق رسول خدا كه ابوبكر و عمر بر جنازه من نماز نخوانند.(8)

امام صادق علیه السلام نقل فرمود كه حضرت زهرا علیهاالسلام در لحظه‌های آخر زندگی خطاب به علی علیه السلام فرمود:

اِذا تَوَفَّیْتُ لا تُعْلِمْ اِلاّ اُمَّ سَلَمَةَ وَ اُمَّ اُیْمَنَ وَ فِضَّةَ وَ مِنَ الرِّجالِ اَبْنَیَّ وَ الْعَبّاسَ وَ سَلْمانَ وَ عَمّاراً وَ المِقْدادُ وَ اَبّاذَرَ وَ حُذَیْفَةَ وَ لا تُدْفِنِّی اِلاّ لَیْلاً وَ لا تُعْلِمْ قَبْرِی اَحَداً؛(9)

وقتی وفات كردم به هیچ كس اطلاع نده، جز اینكه از زنان به امّ سلمه و امّ ایمن و فضّه، و از مردان به دو فرزندم حسن و حسین و عبّاس و سلمان و عمّار و مقداد و اباذر و حذیفه خبر ده. مرا دفن نكن، مگر در شب و قبر مرا به هیچ كس اطلاع نده تا مخفی بماند.(10)

حضرت زهرا علیهاالسلام به اسماء بنت عمیس فرمود:

یا اَسْماءُ اِذا مِتُّ فَاغْسِلْینِی اَنْتِ وَ عَلِیُّ بْنُ اَبِی‌طالِبٍ وَ لا تُدْخِلِْی عَلَیَّ اَحَداً؛ (11)

ای اسماء، وقتی من از دنیا رفتم، تو و علی مرا غسل دهید و هیچ كس را در كنار جنازه من راه ندهید.(12)

5. دشمن من و رسول خدا را آگاه مكن!

همچنین آن حضرت خطاب به امیرالمۆمنین علی علیه السلام فرمود:

اُوصِیكَ اَنْ لایَشْهَدَ اَحَدٌ جِِنازَتِی مِنْ هۆلاءِ الَّذینَ ظَلَمونِی وَ اَخَذوا حَقِّی فَاِنَّهُمْ عَدُوِّی وَ عَدُوُّ رَسولِ اللهِ وَ لا تَتْرُكْ اَنْ یُصَلِّیَ عَلَیَّ اَحَدٌ مِنْهُمْ وَ لا مِنْ اَتْباعِهِمْ وَ ادْفِنِّی فِی الَّیْلِ اِذا هَدَأت الْعُیُونُ وَ نَامَتِ الاَبْصارُ؛(13)

(ای علی) تو را وصیت می‌كنم هیچ یك از آنان كه به من ظلم روا داشتند و حق مرا غصب كردند، نباید در تشییع جنازه من شركت كنند؛ زیرا آنها دشمنان من و دشمنان رسول خدا هستند و اجازه نده كه فردی از آنها و پیروانشان بر من نماز بگزارد. مرا شب دفن كن، آن هنگام كه چشم‌ها آرام گرفته و دیده‌ها به خواب فرو رفته باشند.(14)

وصیت نامه مكتوب

سخنان فاطمه علیهاالسلام در آخرین لحظات با شوهر مظلوش به پایان رسید. او با ذكر شهادتین برای همیشه چشمان خود را بر روی دنیا بست و به دیار ابدی، نزد پدرش رسول گرامی اسلام شتافت. امیرالمۆمنین علیه السلام به اطراف خانه خویش نگاه كرد، چشمش به بسته ‌ای افتاد كه از همسرش به یادگار مانده بود. آن را باز كرد و دید حضرت فاطمه علیهاالسلام ، چنین وصیت كرده است:

بِسْمِ اللهِ الرَّحمنِ الرَّحیم. هذا ما اَوْصَتْ بِهِ فاطِمَةُ بِنْتُ رَسولِ اللهِ، اَوْصَتْ وَ هِیَ تَشْهَدُ اَنْ لا الهَ اِلاّ اللهُ وَ اَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسولُهُ وَ اَنَّ الْجَنَّةَ حَقُّ وَ النّارَ حَقُّ وَ اَنَّ السّاعَةَ آتِیَةٌ لارَیْبَ فیها وَ اَنَّ اللهَ یَبْعَثُ مَنْ فُی الْقبورِ، یا عَلِیُّ اَنَا فاطِمَةُ بَنتُ مُحَمَّدٍ زَوَّجْنَی اللهُ منْكَ لأكونَ لَكَ فِی الدُّنیا وَ الاخِرةِ، اَنْتَ اَوْلی بِی مِنْ غَیْرِی، حَنِّطْنی و غَسِّلْنِی و كَفِّنِّی بِاللَّیلِ وَ صَلِّ عَلَیَّ وَ ادْفِنِّی بِاللَّیْلِ وَ لا تُعْلِمْ اَحَداً وَ اَسْتَوْدِعُكَ اللهَ و اقْرَءُ عَلی وُلْدِی السَّلامَ اِلی یَومِ الْقِیامَةِ؛(15)

به نام خداوند بخشنده و مهربان. این وصیّت‌نامه فاطمه دختر رسول خداست و در حالی وصیّت می‌كند كه شهادت می‌دهد خدایی جز خدای یگانه نیست و محمّد بنده و پیامبر اوست و بهشت حق است و آتش جهنم حق است و همانا روز قیامت فراخواهد رسید و شكّی در آن نیست و خداوند مردگان را از قبر زنده كرده، وارد محشر می‌فرماید.

ای علی! من فاطمه دختر محمّد هستم. خدا مرا به ازدواج تو درآورد تا در دنیا و آخرت برای تو باشم. تو از دیگران بر من سزاوارتری. حنوط و غسل و كفن كردن مرا در شب به انجام رسان و شب بر من نماز بگزار و شب مرا دفن كن و به هیچ كس اطّلاع نده. تو را به خدا می‌سپارم و بر فرزندانم تا روز قیامت، سلام و درود می‌فرستم.(16)

پی نوشت:

1) فروع كافی، شیخ كلینی، ج7، ص48، حدیث5؛ بحارالانوار، ج43، ص235.

بسم الله الرحمن الرحیم. هذا ما اوصت به فاطمه بنت محمد رسول الله اوصت بحوائطها السبعه: العواف و الدلال و البرقه و المثیب و الحُسنی و الصافیه و ما لأم ابراهیم الی علیٌ بن ابی‌طالب فإن مضی علیّ فإلی الحسن فإن مضی الحسن فإلی الحسین فإن مضی الحسین فالی الاكبر من ولدی. شهد الله علی ذلك و المقداد بن الاسود و الزبیربن عوام و كتب علی بن ابی‌طالب.

2) معجم معالم الحجاز، عاتق بن غیث البلادی، ج6، ص 194.

3) كتاب زهرة الریاض كوكب الدّری، ج1، ص253.

4) بحارالانوار ، ج79، ص27.

5) طبری عن احمد بن محمد الخشّاب عن زكریا بن یحیی عن ابن ابی زائده عن أبیه عن محمد بن الحسن عن ابی بصیر عن ابی عبدالله قال امیرالمۆمنین ... .

6) بحارالانوار، ج43، ص217؛ ج78، ص253؛ ج28، ص304؛ علل الشرائع، ج1، ص188.

7) روضة الواعظین ذكر حدیثاً فی مرض فاطمه، ص 130.

8) كشف الغمة ، ج 2، ص 68.

9) الطبری الامامی عن احمد بن محمد الخشّاب عن زكریا بن یحیی ابن ابی زائدة عن أبیه عن محمد بن الحسن عن أبی بصیر عن ابی عبدالله قال... .

10) دلائل الامامة طبری، ص44؛ بحار الانوار، ج78، ص310.

11) عن عمارة بن المهاجر عن ام جعفر.

12) ذخائر العقبی، ص 53.

13) عن علی بن احمد بن العباس احمد بن یحیی عن عمرو ابن ابی المقدام و زیادبن عبیدالله قالاعن اباعبدالله... .

14) بحارالانوار، ج43، ص209؛ ج78، ص253؛ ج28، ص304.

15) عن ابن عباس قال... .

16) كتاب عوالم، ج11، ص514؛ بحارالانوار، ج43، ص214؛ ج100، ص185؛ ج78، ص390.

 بخش تاریخ و سیره معصومین تبیان

منبع: مجله فرهنگ كوثر ، شماره 69 .