تبیان، دستیار زندگی
فاطمه علیهاالسلام این مقام را نه تنها از آن جهت یافت که دختر پیغمبر صلی الله علیه وآله است ، آنچه او را شایسته این حرمت ساخت از خود گذشتگی ، پارسائی ، زهد ، دانش و دیگر ملکات انسانی است که در او به حد کمال بوده است و همه مورخان شیعه و سنی این امتیارات را
عکس نویسنده
عکس نویسنده
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

برای عبرت تاریخ !

حضرت فاطمه


استاد علامه مرحوم دکتر شهیدی(1386-1297) کتابی دارند به عنوان « زندگانی فاطمه زهرا علیهاالسلام » که در آن گزارشی از زندگانی دختر پیامبر، بزرگترین بانوی اسلام به دست داده اند. مناسب دیدم که به مناسبت ایام، سیری در آن داشته باشیم.

کتاب از یک مقدمه کوتاه درباره وظیفه مورخ و وضعیت منابع اسناد بحث، شروع می شود و در ادامه همانند برخی دیگر از آثار استاد – تاریخ تحلیلی اسلام و نیز کتاب پس از پنجاه سال - به تبیین وضعیت جغرافیایی و تاریخی عربستان می پردازد. با رسیدن بحث به پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله و فرزندان ایشان، کتاب به موضوع اصلی خود ورود پیدا می کند.

مقامات ملکوتی

درباره تاریخ ولادت حضرت زهرا علیهاالسلام دو نظر عمده و مهم در تاریخ اسلام وجود دارد: در حالی که عموم نویسندگان اهل سنت تولد ایشان را پنج سال قبل از بعثت نوشته‌اند، علمای شیعه معتقدند وی در سال پنجم بعثت متولد شده است. به نظر نویسنده، با همه کوششی که بکار رفته است متاسفانه درباره سال تولد دختر پیغمبر صلی الله علیه وآله اطلاع درست و دقیقی نمی توان داد اما در عین حال با اقامه چند دلیل تاریخی نظر معروف شیعه ( پنجم بعثت ) را ترجیح می‌دهند.

بحث با ذکر القاب و تحلیل نام «فاطمه» دنبال می شود و به برخی از حوادث دوران کودکی حضرت و کمکهای او به پدر بزرگوارش می رسد. به نظر استاد علاقه پیامبر صلی الله علیه وآله به فاطمه علیهاالسلام تنها از روی علاقه پدر و فرزندی نیست. فاطمه علیهاالسلام این مقام را نه تنها از آن جهت یافت که دختر پیغمبر صلی الله علیه وآله است، آنچه او را شایسته این حرمت ساخت از خود گذشتگی، پارسائی، زهد، دانش و دیگر ملکات انسانی است که در او به حد کمال بوده است و همه مورخان شیعه و سنی این امتیارات را نوشته اند.

مرگ پدر، مظلوم شدن شوهر، از دست رفتن حق و بالاتر از همه دگرگونی هائی که پس از رسول خدا صلی الله علیه وآله به فاصله ای اندک در سنت مسلمانی پدید گردید روح و سپس جسم دختر پیغمبر صلی الله علیه وآله را سخت آزرده ساخت. از دیدگاه نویسنده محترم ریشه عناد قریش با خانواده پیامبر صلی الله علیه وآله ریشه در فرهنگ جاهلی و اختلافات نژادی در میان قبایل عرب بوده است

در خانه خوشبختی

با ورود کتاب به مباحث هجرت پیامبر صلی الله علیه وآله به مدینه، بحث ازدواج حضرت با امیرالمومنین علیه السلام مطرح می شود و از آنجا که برخی مستشرقان بدون سند و مدرک حضرت زهرا علیهاالسلام را متهم به زشتی نموده اند، استاد در صدد دفاع بر می آید و با رد چنین مطلبی به همه توصیه می کنند که در پژوهشهای تاریخی سراغ منابع دسته اول بروند و به نظر مستشرقان اکتفا نکنند. با ذکر چند نمونه از اشتباهات از این فضا رد می شوند. ذکر چند روایت تاریخی در ماجرای خواستگاری نقل می شود.

مهریه حضرت زهرا علیهاالسلام در نقلها مختلف بیان شده است اما چهارصد درهم یا اندکی بیشتر و یا کمتر بوده است. عقد جاری می شود اما مدتی طول می کشد تا دختر پیغمبر صلی الله علیه وآله از خانه پدر به خانه شوهر برود. مجلسی این مدت را یک ماه نوشته است در حالی که بعضی آن را یک سال و بیشتر هم نوشته اند – جستجو در این جزئیات چندان مهم به نظر نمی رسد – به هر تقدیر فاطمه علیهاالسلام با توصیه‌های پیامبر صلی الله علیه وآله مبنی بر مدارا کردن با فقر و مشکلات اقتصادی به خانه شوهر می رود.

شیرین ترین خاطرات

رمضان سال سوم هجرت می رسد و ولادت فرزندش حسن علیه السلام، خاطره شیرین پیروزی های جنگ بدر را که در رمضان سال پیش رخ داد، شیرین تر می سازد اما چند روز پس از این ولادت فرخنده گرد اندوه شهر را می پوشاند و شهادت بیش از هفتاد تن از مسلمانان در جنگ احد همه مسلمانان را آزرده می سازد. واقدی می نویسد: فاطمه هر دو سه روز خود را به احد می رساند و بر مزار شهیدان می گریست و آنان را دعا می کرد. در شعبان سال چهارم ولادت حسین علیه السلام گرمی تازه ای به خانه امام علی علیه السلام می دهد.

حضرت فاطمه

کدورت دروغین

صفحات کتاب با ذکر ماجراهای کار کردن زهرا علیهاالسلام در خانه و مشکلات اقتصادی ادامه می یابد. در برخی روایات شیعه و سنی ماجراهایی از کدورت و اختلاف میان فاطمه علیهاالسلام و شوهرش نقل شده که سرانجام با داوری پیامبر صلی الله علیه وآله خاتمه پیدا کرده است لکن از نظر اعتقادات شیعی علی و فاطمه علیهماالسلام دارای مقام عصمت اند و چنین نسبتهایی با این مقام سازگار نیست و نویسنده آن را نمی پذیرد.

از جمله این روایات ماجرای خواستگاری کردن حضرت علی علیه السلام از دختر ابو جهل (جویریه) است که باعث ناراحتی حضرت زهرا علیهاالسلام شده است این قضیه مورد نقادی قرار می گیرد. توجه فاطمه علیهاالسلام به نماز و دعا از دیگر ابعادی است که به آن اشاره می شود.

ماجرای فدک

با تسلیم شدن یهودیان خیبر، دهکده آباد نزدیک آن که فدک نام داشت به حکم قرآن به پیامبر صلی الله علیه وآله اختصاص می یابد. رسول خدا صلی الله علیه وآله در آمد این زمین را به مستمندان بنی هاشم می داد سپس آن را به دختر خود فاطمه علیهاالسلام بخشید. ماجرای فدک در بخشهای بعدی دنبال شده است و نویسنده تلاش کرده تا فتح حوادث به همان ترتیب تاریخی بررسی شود. پس از فوت پیامبر صلی الله علیه وآله خلیفه اول مدعی می شود که تصرفات حضرت در فدک از باب مالکیت نبوده و از باب حکومت بوده است ! و لذا اکنون هم حق تصرف در آن با حاکم است نه با فاطمه علیهاالسلام و با این ادعا فدک به تصرف حکومت در می آید . حضرت فاطمه علیهاالسلام با ابوبکر گفتگو می کند اما سودی ندارد.

باری چون دختر پیغمبر صلی الله علیه وآله دانست که خلیفه از رای و اجتهاد خود نمی گذرد و آن را بر سنت جاری مقدم می‌دارد تصمیم شد که شکایت خود را در مجمع عمومی مسلمانان مطرح کند و این می شود شان نزول خطبه معروف حضرت زهرا علیهاالسلام که حدود چهار ده صفحه به آن پرداخته شده است.

فاطمه علیهاالسلام این مقام را نه تنها از آن جهت یافت که دختر پیغمبر صلی الله علیه وآله است ، آنچه او را شایسته این حرمت ساخت از خود گذشتگی ، پارسائی ، زهد ، دانش و دیگر ملکات انسانی است که در او به حد کمال بوده است و همه مورخان شیعه و سنی این امتیارات را نوشته اند

حقِ از دست رفته

نویسنده یا اشاره ای به ماجرای فتح مکه و قضیه غدیر به ارتحال پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله می پردازد. پیامبر صلی الله علیه وآله به فاطمه علیهاالسلام خبر می دهد که اولین کسی است که از اهل بیتش به او می پیوندد و زهرا علیهاالسلام شاد می شود. پس از آن به ماجرای خلافت منتقل می شود. مرگ پدر، مظلوم شدن شوهر، از دست رفتن حق و بالاتر از همه دگرگونی هائی که پس از رسول خدا صلی الله علیه وآله به فاصله ای اندک در سنت مسلمانی پدید گردید روح و سپس جسم دختر پیغمبر صلی الله علیه وآله را سخت آزرده ساخت. از دیدگاه نویسنده محترم ریشه عناد قریش با خانواده پیامبر صلی الله علیه وآله ریشه در فرهنگ جاهلی و اختلافات نژادی در میان قبایل عرب بوده است.

برای توضیح این بحث استاد فصلی را بعنوان «برای عبرت تاریخ » در همین کتاب اختصاص داده اند که مطالعه آن برای تحلیل حوادث صدر اسلام بخصوص توصیه می شود .

فصل آخر

اشاره به حوادث تلخ پایان زندگی فاطمه علیهاالسلام و برخی اشعار عربی و فارسی که در مرثیه و مدح ایشان سروده شده است، بخشهای پایانی کتاب را تشکیل می دهند . در فصل آخر هم به فرزندان حضرت زهرا علیهاالسلام می پردازد و با وعده دادن بحث مبسوطی از امام حسن و امام حسین علیهماالسلام در آینده ، به احوال زینب و ام کلثوم علیهماالسلام اکتفا می نماید.

در کل، این کتاب یکی از آثار علمی و ارزنده مرحوم دکتر شهیدی است که  امیدوارم دوستان از مطالعه آن بهره ببرند. متاسفانه به علت رعایت اختصار مجالی برای گزارش کاملتر فراهم نشد.

سید محمد مهدی رفیع پور       

مدرس حوزه علمیه قم          

بخش تاریخ و سیره معصومین تبیان

مشاوره
مشاوره
در رابطه با این محتوا تجربیات خود را در پرسان به اشتراک بگذارید.