رعایت نشانه گذاری ها در نگارش یک مقاله علمی
رعایت نشانه گذاری ها در نگارش یک مقاله علمی
از آنجا که در جملات مکتوب، عواملی همچون مکث، تکیه، آهنگ و لحن کلام یا اشاره ها -که در سخن گفتن استفاده می شود- وجود ندارند تا گوینده را در انتقال مقصودش یاری دهند، برای رفع ابهام و روشنتر کردن مقصود نویسنده و روان خواندن نوشته، از علایم نقطه گذاری استفاه می شود. استفاده از علایم ویرایش، بیشتر تابع لحن کلام و سبک نویسنده است، با وجود این، گاهی از اصول و قواعدی پیروی می کند که سعی می شود موارد مهم آنها بیان گردد.
1- ویرگول
ویرگول نشانه مکث کوتاه است که با توجه به نوع متن و نوع مخاطب، برای درست و روان خواندن نوشته، در حد اعتدال به کار برده میشود. در برخی موارد استفاده از آن ضرورت دارد که به برخی از آن ها اشاره می گردد:
الف) در بین دو کلمه که احتمال دارد خواننده آنها را به هم اضافه کند:
امام، امت اسلام را زنده کرد.
ب) در دو طرف عطف بیان و بدل نیز معمولاً به کار میرود:
شریعتمداری، مدیر مسئول روزنامه کیهان، درباره مسائل جاری گفت...
ج) بین چند کلمه یا گروه که در کنار هم بیایند و از نظر دستوری دارای یک نقش باشند، از ویرگول استفاده میشود و دو واحد آخری با «و» به هم عطف میشوند:
مردی مودب، فروتن، مهربان و نیکوکار بود.
د) میان عبارتها و جملههای غیرمستقل یا وابسته:
معمولاً پیش مردم ظاهربین، دانشمند واقعی کسی است که...
ر) برای جداکردن اجزای آدرسها:
قم، بلوارامین، روبروی راهنمایی و رانندگی، موسسه پژوهشی حوزه و دانشگاه.
س) برای جداکردن ارقام در جمله:
به این موضوع در صفحههای 70، 95، 115 و 420 اشاره شده است.
ص) بعد از کلمه ها و عبارت های ربطی مانند:
با این همه، به هر حال و... و قیدی، مانند: اولاً، ثانیا، بلی، خیر و...
2-نقطه ویرگول
نقطه ویرگول برای مکثهای طولانی تر و حدّفاصل بین ویرگول و نقطه است و به نقطه نزدیک تر است که موارد کاربرد آن به شرح زیر است:
الف) قبل از کلمه ها و عبارت های توضیحی مانند: (مثلاً، یعنی، اما و...) اگر به مفهوم جمله قبل برگردد:
شیخ الرئیس گفته است که: «از گاو می ترسم؛ برای اینکه گاو شاخ دارد و عقل ندارد»؛ یعنی اینکه از قدرتمند کم عقل باید گریخت.
ب) اجزای وابسته به یک موضوع کلّی، هرگاه به صورت جملههای متعددِ ظاهرا مستقل بیان شود:
فراق، کوه را هامون کند؛ هامون را جیحون کند؛ جیحون را پرخون کند؛ پس با این دل ضعیف چون کند؟
ج) هرگاه در بین اجزای قسمت های مختلف یک جمله، ویرگول های متعدد به کار رفته باشد، نقطه ویرگول برای جدا کردن مجموعه آن قسمتها از یکدیگر به کار می رود:
محمد، احمد، حسن؛ علی و محمود را زدند.
د) هرگاه موضوع یک جمله کامل، فهرست وار دسته بندی شده باشد، پس از پایان هر دسته، نقطه ویرگول، و در آخرین دسته، نقطه میآید؛ مانند:
ساختمان واژههای فارسی، چند صورت است:
1) ساده: گل، دل، خرد؛
2) پیشوندی: همدل، بینوا، نادان؛
3) پسوندی: کارگر، شنونده؛
4) مرکب: گلخانه، دلنواز، سخنگو؛
5) گروهی: بی دست و پا، آب از سرگذشته.
3- نقطه
الف) پس از توضیحات پاورقی ها، جدول ها، نمودارها.
ب) در پایان جمله و پس از ذکر مشخصات منابع که در متن استناد شده است؛ مانند:(مطهری، 1377، ص 25).
ج) برای مشخص کردن حرف های اختصاری، لازم است پس از هر حرف (به جز حرف آخر) نقطه گذاشته شود؛مانند:
ه.ق (هجری قمری)، ق.م (قبل از میلاد)
4- دونقطه
نشانه توضیح است و به جای کلمه ها و عبارت های توضیحی (نظیر، مانند، مثل، ازقبیل و...) به کار می رود، بدین معنی که آنچه بعد از دونقطه آمده توضیح مثالِ قبل است؛ مانند:
تنها ره سعادت: ایمان، جهاد، شهادت.
الف) قبل از نقل قولها دو ْنقطه میآید:
او در کتاب خود گفته است: «شما بودید که رفتید...».
ب) برای جداکردن رقم های جزئی از کلی نیز از دونقطه استفاده می کنند (در متن های فارسی رقم کلی در سمت راست و رقم جزئی سمت چپ می آید)، مثلاً جلد سوم صفحه چهل و یک، را به صورت، «3 :41» نشان می دهند.
ج) گذاشتن دونقطه پس از عنوان های کتاب، مقاله، عنوان اصلی، فرعی و امثال آن لازم نیست.
5- علامت سۆال
در پایان جمله های پرسشی مستقیم، علامت سۆال میآید؛ همچنین موارد دیگر استفاده از علامت سۆال عبارت است از:
الف) پس از جمله های استفهام انکاری:
چه کسی میداند چه خواهد شد؟
ب) بعد از کلمه ها یا عبارت هایی که به جای جمله پرسشی بیایند:
کدام بهتر است: علم یا ثروت؟
ج) برای بیان مفهوم تردید یا استهزا این علامت در داخل پرانتز (؟) استفاده می گردد:
آقای محمدی، استاد نمونه دانشگاه تهران (؟) به مشهد رفته است.
د) هرگاه چند جمله سۆالی پشت سر هم قرار گیرند، معمولاً در پایان تک تک آنها نشانه پرسش میآید:
هیچ معلوم نیست از کجا آمدهاند؟ چه آوردهاند؟ به کجا میروند؟
ر) اگر در ضمن جلمه خبری، جمله ای پرسشی نقل شود، باید جمله پرسشی حتما در داخل گیومه قرار گیرد:
طفیلی را پرسیدند که «اشتها داری؟»؛ گفت: منِ بیچاره در جهان همین متاع دارم.
6- گیومه «»
نشانه ای است که برای «مشخص کردن» در موارد زیر به کار میرود:
الف) هرگاه عین عبارت نویسنده یا گویندهای نقل شده باشد:
او پرسید «آیا کتابخانه ملی را دیدهای؟»
ب) هرگاه برای تأکید یا به دلیل دیگر خواسته شود کلمه یا عبارتی در متن مشخص و متمایز شود مانند:
گفتم «کتاب» را بیاور.
ج) آوردن عنوان مقاله ها، سخنرانی ها، فصل ها، مجله ها، اشخاص، کتاب ها و... در متن- جایی که در چاپ حروف کج (ایرانیک) به کار نرفته- در داخل گیومه میآید.
7- پرانتز ()
برای جداکردن توضیح های نسبتا اضافی به کار می رود؛ توضیح هایی از قبیل:
الف) عبارت های تکمیل کننده و توضیح دهنده:
امامان معصوم(ع) احکام دینی را گاهی از راه الهام (نه وحی که خاص پیغمبر است) می گرفتند.
ب) معنای لغت ها و کلمه ها:
جلد پنجم و ششم فرهنگ معین به اعلام (اسم های خاص) اختصاص دارد.
ج) تاریخها:
صائب (986-1081 ه ق) از برجسته ترین شاعران سبک هندی است.
د) ذکر مثالها:
روش های تحقیق به کار گرفته شده (مثل پیمایشی) در متن...
ر) ارجاع ها و ذکر منابع در متن:
(جوادی آملی، 1377، ص 54).
س) برای آوردن علایم اختصاری در متن:(ق.م)؛ (ره)
8- خط فاصله (-)
نشانه جداسازی است و بیشتر در دو طرف جمله یا عبارت معترضه می آید تا آن را از متن اصلی جمله جدا کند، خط فاصله در جداکردن، از ویرگول قویتر و از پرانتز ضعیفتر است؛ به این معنی که خواننده حتما مطلب بین دو ویرگول را باید بخواند، ولی مطلب دو خط فاصله را می تواند نخواند. تفاوت آن با پرانتز در این است که عبارت بین دو خط فاصله، جزء جمله به شمار می رود و در روال طبیعی جمله می توانیم آن را بخوانیم، ولی عبارت داخل پرانتز، توضیحی زاید بر متن است و ممکن است از نظر ترتیب کلمات به گونه ای نباشد که بتوانیم آن را بخوانیم (غلامحسینزاده، 1372، ص 50):
نهضت بیداری مسلمان ها در بسیاری از کشورهای اسلامی -برخلاف آنچه که تصور و تبلیغ می شود- فرزند انقلاب نیست، برادر آن است.
الف) در آغاز بندهای کوتاه فرعی که بدون شماره گذاری یا دسته بندی عددی و حرفی بعد از دو نقطه قرار می گیرند: کارمند خوب کسی است که:
- اهداف کارش را بداند؛
- نیازهایش را بشناسد و...
ب) برای پیونددادن یک ترکیب دو وجهی: فرهنگ ایرانی-اسلامی؛ قطار تهران-مشهد
ج) به معنی «تا» در بین دو عدد: ساعت 9-8 درس دارم.
منبع: فرهنگستان زبان و ادب فارسی
