ستاره دنباله‌داری که پُرنورتر از ماه خواهد شد
::دنباله‌دار لاوجوی::
تصور کنید یک روز از خانه بیرون آمده اید و با سه جرم درخشان در آسمان بالای سرتان مواجه می شوید: خورشید، ماه و یک جرم ناشناس! جای هیچ گونه نگرانی نیست. نه موشکی قرار است به شما اصابت کند، نه شهابی قصد برخورد به منزل شما را دارد و نه سفینه موجودات فرازمینی بالای خانه‌یتان ساکن شده است. این جرم ناشناس، دنباله‌دار ISON هست که ما و شما جز خوش شانس ترین افراد تاریخ هستیم که می توانیم چنین دنباله‌دار نادر و باشکوهی را مشاهده کنیم. دنباله‌داری که در زمان حضورش همه دنیا از آن سخن خواهند گفت.
دنباله‌دارISON درحال حرکت به سوی بخش های داخلی سامانه خورشیدی است و با نزدیک‌تر شدنش به زمین، این تکه یخی نمایشی بی‌نظیر را برای ساکنان زمین اجرا خواهد کرد، زیرا گفته می‌شود درخشش آن 15 بار از ماه بیشتر خواهد بود. بله درست شنیدید، درخشش آن از نور ماه هم بیشتر خواهد بود.
این دنباله‌دار از فاصله نسبتا نزدیکی به زمین عبور می کند، البته این فاصله آنقدرها هم نزدیک نیست که نگرانی ایجاد کند اما فاصله آن به قدری نزدیک است که می تواند یک منظره تماشایی رقم بزند. به نظر می‌آید این تنها سفر و آخرین سفر دنباله‌دار ISON به بخش های درونی سامانه خورشیدی باشد زیرا محاسبه مسیر حرکت این دنباله‌دار نشان می‌دهد ISON در نهایت به سوی خورشید حرکت کرده و از نزدیکی آن عبور خواهد کرد که می‌تواند نتیجه ناخوشایندی برای این دنباله‌دار داشته باشد.
دنبالهدارها معمولا به صورت یک منبع کوچک نور که تا حدی مه آلود هستند به نظر می رسند. اما وقتی به خورشید نزدیک می شوند، یک دم بخارگونه از سر آنها به عقب رانده می شود. امتداد این دم همیشه در جهت مخالف خورشید است. وقتی دنباله‌دار به خورشید نزدیک می شود، این دم بلندتر و با دور شدن از خورشید کوتاه تر می شود.
وقتی دنباله‌داری از خورشید دور باشد، فقط از هسته ای تشکیل می شود که آن را به صورت یک " گلوله برفی کثیف" توصیف کرده اند. چنین توصیفی حاکی از آن است که دنباله‌دار آمیزه ای است از ذرات غبار مانند همراه با یخ و گازهای منجمد. وقتی این هسته به فاصله حدود 3AU (یک AU = فاصله زمین تا خورشید) از خورشید می رسد، تابش خورشیدی لایه خارجی ماده منجمد آن را تبخیر و ناحیه گاز وسیعی در اطراف هسته ایجاد می کند که آن را کما (Coma) می نامند. این هسته گرچه بسیار کوچک (غالبا به قطر فقط چند کیلومتر) است اما کما معمولا چندان بزرگ می شود که به چند برابر قطر زمین می رسد.
ISON توسط دو اخترشناس روس و با استفاده از تلسکوپ‌های ISON در روسیه کشف شده‌است. دنباله‌دار ISON با فاصله دو میلیون مایلی از سطح خورشید عبور خواهد کرد و در صورتی که از نزدیک شدن به خورشید جان سالم به در ببرد، برای مشاهده بازگشت دوباره‌اش به بخش‌های داخلی سامانه خورشیدی میلیون‌ها سال دیگر باید در انتظار نشست.
دو سناریو برای این مهمان سنگی-یخی از دوردست‌های منظومه شمسی ممکن است. یا این جسم به دنباله‌داری پرنور تبدیل خواهد شد که ساکنان نیمکره شمالی زمین چند ماه قادر به مشاهده آن خواهند بود و حتی قدر آن در آسمان به مقادیر منفی خواهد رسید (هر چقدر «قدر» یک جرم سماوی کمتر باشد میزان درخشنگی آن بیشتر است)، یا همانند داستانی که برای دنباله‌دار النین اتفاق افتاد، محو می‌شود. یعنی با نزدیک‌تر شدن به خورشید چندین هفته یا ماه قبل از رسیدن به آن در اثر تنش های گرمایی و گرانشی متلاشی شده و ناپدید می‌گردد. هر کدام از این سناریوها یا چیزی بین این دو حالت ممکن است رخ دهد.
::دنباله‌دار هیل باپ::
این دنباله‌دار بسیار درخشان رقیب جدی دنباله‌دار هیل باپ(Hale-Bopp) محسوب می شود که درخشان‌ترین دنباله‌دار رصد شده قرن بیستم است. دنباله‌دار ISON در حال حاضر با چشم غیر مسلح قابل رویت نیست، اما تصویرساز وضوح متوسط کاوشگر فضایی Deep Impact ناسا مجموعه تصاویری رصدی از آن را منتشر کرده است. تصاویر در یک بازه زمانی 36 ساعته طی روزهای 17 و 18 ژانویه 2013 از فاصله 793 میلیون کیلومتری کاوشگر با دنباله‌دار (یا فاصله 300 میلیون کیلومتری تا زمین) تهیه شده است. طول دم ساطع شده از هسته دنباله‌دار نیز بالغ بر 64 هزار کیلومتر برآورد می شود و در مقایسه با سایر دنبالهدارها، حجم عظیمی از گازهای فرار را با خود به همراه دارد.
چون این اولین سفر دنباله‌دار ISON به به داخل منظومه شمسی است از این رو ممکن است حاوی گازهای فراری باشد که دیگر دنبالهدارها، برای ساختن دنباله طولانی خود در جریان گردش به دور خورشید، از دست داده‌اند. این امر به ما امکان می‌دهد که نگاهی گذرا بیاندازیم به این که در 4.6 میلیارد سال پیش (یعنی زمانی که ISON تشکیل شد) فضای بیرونی منظومه شمسی از چه موادی تشکیل شده بود. محققان امیدوارند که با کمک دنباله‌دار درخشان قرن بتوانند نمای بکری از مواد خارج از منظومه شمسی در 2.6 میلیارد سال قبل و همزمان با شکل گیری آن به دست بیاورند. بجز دنباله‌دار ISON که اواسط نوامبر تا اوایل دسامبر 2013 (آذر و دی 92) قابل مشاهده خواهد بود، دنباله‌دار دیگری به نام PANSTARRS در اواسط ماه مارس (فروردین 92) در نزدیک‌ترین فاصله با خورشید (45 میلیون کیلومتری) یا 164 میلیون کیلومتری زمین قرار می‌گیرد که در غرب - شمال غرب آسمان دقایقی پس از غروب خورشید قابل مشاهده است.
دانشمندان اعتقاد دارند که با توجه به مدار این دنباله‌دار، منشاء احتمالی‌اش باید ابر اورت باشد. بر اساس نظریه یان اورت ستاره‌شناس هلندی، ابر اورت نام مکانی است که خیلی از ستاره های دنباله‌دار از آن سرچشمه می‌گیرند.
یان اورت در سال 1950 اعلام کرد به این علت که دنباله‌دار از تمام جهات می‌آیند، پس باید از مکانی که دور منظومه شمسی را فراگرفته است سرچشمه گرفته باشند. نظریه اورت مورد قبول عده زیادی از ستاره‌شناسان قرار گرفت و پس از آن، این مکان ابر اورت نام گذاری شد. دانشمندان ابر اورت را دربردارنده حدود ده تریلیون جرم فضایی برآورد می کنند.
(تذکر: اصطلاح «ستاره دنباله‌دار» یک اصطلاح غلط است. استفاده از این ترکیب در تیتر تنها به دلیل وجود حرف «س» در اول آن و قرابتش با ویژه نامه «هفت سین علمی» بوده است.)
فرآوری:م.ح.اربابی فر
بخش دانش و زندگی تبیان
منابع: پایگاه ماهنامه نجوم ، ایسنا ، مهر ، پرشین استار
