پس از بحران

اگر همین امروز تجاوز اسرائیل به لبنان پایان یابد، اقتصاد این كشور نخواهد توانست از شدت آسیب هاى وارد شده به آن دست كم در یك سال آینده كمر راست كند. اقتصاد كشورى كه به جز فروش محصولات باغى بیشتر به توریسم وابسته است. ده ها هزار عرب عمدتاً از كشورهاى حوزه خلیج فارس پترودلارهاى خود را در فصل تابستان در بندرها، كلوب نایت ها و هتل هاى بیروت و اطراف آن خرج مى كنند و به همین تعداد یا شاید بیشتر از كشورهاى غربى پایه اصلى رونق را در كشور كوچك لبنان تشكیل مى دهند. اینك در فصل تابستان اقتصاد لبنان در زیر بمباران هاى پیاپى هواپیماهاى اسرائیلى كمر خم كرده است اما لبنان این پتانسیل را دارد كه این بحران را هم از سر بگذراند. بیروت زمانى عروس خاورمیانه بود و پس از آن پانزده سال تا 1990 جنگ خانگى را تجربه كرد. خانواده یا طایفه اى نبود كه داغدار این جنگ نباشند یا سرپناهى نبود كه زخم گلوله اى را برخود حك نكرده باشد، اما در مدت پانزده سالى كه صلح برقرار شده بود این شهر توانست رونق پیشین را دوباره بازیابد و مردم لبنان به موقعیتى برسند كه بتوانند با رسیدن به درآمد مالى سالانه ? هزار دلار به همسایگان بزرگ ترى چون سوریه فخر بفروشند و نه بگویند. لبنان باز مى تواند رونق پیشین را بیابد، اما بعید است مردمى كه یك جنگ داخلى را از سر گذرانده و ده ها سال است تجاوزات همسایه ستمگر جنوبى خود را تجربه مى كنند، تابستان 2006 را فراموش كنند. جنگى كه لبنان از سال 1982 نمونه اش را ندیده بود. این جنگ همان گونه كه در یاد مردم لبنان مى ماند براى خود پیامد هایى دارد كه نه تنها در صحنه داخلى این كشور بلكه بر آرایش سیاسى و امنیتى منطقه خاورمیانه هم اثر خواهد گذاشت.

الف- لبنان؛ شهامت و شجاعت ققنوس وار حزب الله در برابر ماشین جنگى مرگبار اسرائیل و ارائه نبردى نسبتاً پایاپاى ستودنى است و بى گمان مردم لبنان به عنوان كوچكترین و آسیب پذیرترین همسایه اسرائیل تا مدت ها به آن خواهند بالید. لبنان كشورى است كه ضعیف ترین ارتش را در میان همسایگان اسرائیل دارد، اما مقاومت اسلامى به رهبرى حزب الله در تاریخ جنگ هاى اسرائیل با اعراب از همین حلقه ضعیف، بزرگترین ضرب شست را به همسایه متجاوز نشان داده است. این مى تواند نشانه اى از قوت دموكراسى هم باشد، چرا كه لبنان به عنوان تنها همسایه اسرائیل و بلكه پیشروترین كشور عربى، نمونه اى از دموكراسى را ارائه كرده است كه نقطه قوت آن در منطقه اى سترون از نظر باورهاى دموكراتیك به حساب مى آید. اما این دموكراسى سویه دیگرى هم دارد. برخلاف تصور رایج ممكن است آن گونه كه اسرائیل مى خواهد و آمریكا هم از آن حمایت مى كند، سركوب حزب الله با حمله نظامى اسرائیل با پشتیبانى خارجى محقق نشود. اما اگر روزى خلع سلاح این جنبش تحقق یابد، به دست گروه ها و احزاب داخلى لبنان و البته با مشاركت خود حزب الله خواهد بود، بنابراین یكى از پیامدهاى جنگ جارى لبنان و شاید اولین آنها متوجه آرایش سیاسى داخلى لبنان خواهد شد.

ب- شدت عمل اسرائیل در حمله نظامى گسترده، نه تنها به زیرساخت هاى اقتصادى و ارتباطى لبنان بلكه به مراكز مسكونى و هدف قرار دادن غیرنظامیان آن هم به خاطر به اسارت درآمدن دو سرباز، نشان از شدت ترس این رژیم از شكست توهم قدرت و در واقع شدت ضعف آن است. اسرائیل با رودررو شدن با یك گروه سیاسى - نظامى در واقع خود را از حد یك بازیگر قدرتمند منطقه اى كه نقشه هاى جهانى در سر مى پروراند به یك بازیگر خرد تنزل مقام داد بدون آنكه بتواند متحدان و حامیان حزب الله را به چالش جدى بكشد.

حتى اگر اسرائیل بتواند لبنان را شكست دهد و حزب الله را خلع سلاح و سركوب كند، این حمله و تجاوز فاقد ارزش نظامى است. جنگى كه یك طرف آن ارتش مسلح به پیشرفته ترین تسلیحات و با پشتوانه سلاح هاى استراتژیك است و طرف دیگر آن مردم كشورى است كه ارتش آن قدرت یك پلیس محلى را هم ندارد. ارتشى كه فاقد حتى یك هواپیماى جنگى است و یك گروه شبه نظامى بار چنین فقدانى را بر دوش مى كشد.

ج - مهمترین پیامد جنگ جارى به اثرات منطقه اى آن برمى گردد. موضع گیرى كشورهاى منطقه تاكنون نشان داده است كه چه كسانى از گسترش آن سود مى برند و چه كسانى زیان. كشورهاى عربى برخلاف تصور رایج كه در ایران ایجاد شده، از این نگران نیستند كه حزب الله یا حماس قدرت بگیرد. آنها از این هراسانند كه اسرائیل با ماجراجویى هاى نظامى اش به بهانه حملات حماس و حزب الله به تحكیم موقعیت خود در خاورمیانه و پیشبرد سریع تر نقشه هاى آمریكا كمك كند. روسیه نیز در این نگرانى با رهبران عرب همسو است. آنجا كه ولادیمیر پوتین هدف حملات اسرائیل را گسترده تر از آن چیزى ارزیابى مى كند كه پاسخى ساده به یك گروگانگیرى باشد. به نظر همه این كشورها اسرائیل اهدافى بزرگتر را در سر مى پروراند. این همان چیزى است كه بسیارى از تحلیلگران به آن معتقدند؛ اگر حتى حزب الله دو سرباز اسرائیلى را نمى ر بود، اسرائیل براى حمله به لبنان یا پیشبرد اهداف خود، بهانه اى دیگر پیدا مى كرد. در واقع تجاوز گسترده اسرائیل برنامه از پیش طرح ریزى شده بود كه عملیات حزب الله فرصت اجرایى آن را به تل آویو داد. البته این دیدگاه نیز در میان سیاستمداران غربى و برخى كشورهاى عربى از جمله لبنان وجود دارد كه بحران لبنان یكى از تركش هاى پرونده هسته اى ایران یا به عبارتى دیگر دست و پنجه نرم كردن ایران و ایالات متحده براى تعیین حدود و ثغور حوزه هاى قدرت آنها در خاورمیانه است كه پیشتر در عراق یا دیگر حوزه هاى بحران خیز منطقه خود را نشان داده بود. بنابراین باید دید پایان جنگ لبنان كه به نظر نمى رسد چندان درازمدت باشد چه تاثیرى بر پرونده هسته اى ایران خواهد گذاشت. نكته اینجاست كه همه این پرونده ها چه در عراق، چه لبنان و یا فلسطین به هم ارتباط دارند و نتیجه هر یك از آنها مستقیماً بر بقیه اثر خواهد داشت. اما از آن مهمتر خلأ یا فقدانى است كه منطقه خاورمیانه با همه فرهنگ ها و مذاهبش مسیحى، یهودى یا مسلمان دچار آن است و این خلأ موجد و موجب فرهنگى شده كه مى توان آن را فرهنگ خاورمیانه اى نامید. در این فرهنگ به سبب ناملایمات و بى عدالتى هایى كه منطقه شاهد بوده و همه خود را قربانى آن مى دانند، فرهنگى آشتى ناپذیر حاكم شده كه نگاه صلح آمیز به جهان و انسانیت را برنمى تابد. مردم و دولتمردان در این منطقه چنان در جزئیات بحران ها درگیرند كه نمى توانند متفاوت ببینند و بیندیشند براى این مردم ظاهرا قهرمانان تنها كسانى هستند كه آنها را در نبرد نظامى به پیروزى برسانند . پس دست كم تا آینده قابل انتظار که این قدرت بیرونی یافت شود، باید شاهد تداوم بحران هاى موجود در منطقه با همه فراز و نشیب هایش بود.

روزنامه شرق - مهران كرمى