باکتری

باکتری چیست ؟

گروهی از موجودات تک سلولی ذره‌بینی هستند که پوشش بیرونی نسبتاً ضخیمی آن ها را احاطه کرده‌است. این موجودات ساختار ساده‌ای دارند و به گروه پروکاریوت‌ها تعلق دارند. این که پروکاریوت‌ها و یا یوکاریوت‌ها (جانداران ذره بینی)  کدام یک زودتر بر روی کره زمین ظاهر شده‌اند، کاملاً مشخص نیست. اما مطالعات تفاوت‌های ژنتیکی بین یوباکتری ها، آرکی‌باکتری‌ها و یوکاریوت‌ها نشان می‌دهد که هر سه گروه از دنیای مشترکی مشتق شده‌اند. )

باکتری ها فراوان ترین جانداران روی زمین، همگی تک سلولی هستند. هر یک از آن ها دارای دیواره ی اسکلتی، پوسته، سیتوپلاسم و مواد هسته می باشند. ولی به دلیل نداشتن غشای هسته، مواد هسته در سیتوپلاسم پخش می با شند.

در عمل باکتری هایی که دارای خواص یکسانی باشند به ندرت یافت می‌شوند، حتی باکتری هایی که از یک سلول منشا می‌گیرند ممکن است از نظر یک یا چند صفت با یکدیگر متفاوت باشند. این تفاوت ها نتیجه تغییراتی است که به علت جهش ژنی یا موتاسیون در سلول های باکتریایی پدید می‌آید.

این باکتری های تغییر یافته ، موتانت Mutant نامیده می‌شوند که از نظر بعضی از خواص نظیر ساختمان آنتی ‌ژن ، حساسیت در مقابل آنتی بیوتیک ها و ... با سایر باکتری های مشابه اختلاف دارند.

سهولت تغییرپذیری در باکتری ها مربوط به سرعت تقسیم آن هاست. زمان تقسیم یا مدت زمانی که برای تولید یک سلول جدید در باکتری ها لازم است، حدود 2 دقیقه و در مورد انسان 20 سال است. مثلا یک سلول باکتری در مدت 18 ساعت 54 نسل به وجود می‌آورد. درحالی که برای ایجاد همین تعداد نسل انسان بیش از 1000 سال زمان لازم است. پس جهش ژنی در باکتری ها نسبت به موجودات عالی خیلی سریع و قابل ملاحظه است.

تفاوت یوکاریوت ها با باکتری ها:

در کره خاکی تنها دو نوع سلول توسط کلیه ارگانیسم های زنده تولید می‌شود. سلول های پروکاریوت (یا هسته ابتدایی). در این گروه هسته ، فاقد غشا است و شامل کلیه باکتری هاست. پروکاریوت ها شامل یو‌باکتری ها (باکتری های حقیقی) و آرکئی باکترها (باکتری های قدیمی) است. اما گروه دیگر یوکاریوت ها هستند که دارای غشای هسته و هسته حقیقی می‌باشند. این گونه هسته در تمام ارگانیسم های دیگر مانند Algae (جلبک ها) Fungi (قارچ ها) ، پروتوزوئرها (protozoa) و گیاهان (Plant) و جانوران (Animals) یافت می‌شود. پاتوژن های انسانی تنها در میان یوباکتری ها یافت می‌شوند.

ساختمان بدن باكتری ها:

باكتری ها جانداران تك سلولی از گروه پروكاریوت ها هستند. در بدن این جانداران هسته مشخصی دیده نمی شود. بلكه اجزای هسته در درون سیتوپلاسم پراكنده است. باكتری ها به شكل و اندازه های گوناگون دیده می شوند. دانشمندان باكتری ها را بر اساس شكل به سه دسته تقسیم كرده اند.

كه عبارت اند از :

1) كوكسی ها یا باكتری های كروی شكل مثل میكروكوك استرپتوكوك استافیلوكوك

2) باسیل ها یا باكتریهای میله ای شكل باسیل یونجه یا مثل باسیل سیاه زخم

3) اسپریل ها یا باكتریهای فنری شكل مثل نوعی آنژین چركی گلودرد

بیشتر باکتری ها را بر اساس اسم به سه گروه اصلی کروی، میله ای، خمیده (فنر مانند) تقسیم می کنند.

البته اقسام دیگری از باکتری ها نیز وجوددارد. بعضی از باکتری ها به صورت انفرادی و برخی اقسام کروی به صورت گروهی( دوتا دوتا،رشته ای وخوشه ای )زندگی می کنند. این نوع زندگی گروهی را(کلونی)می گویند.

کلونی بعضی از اقسام باکتری ها چنان بزرگ است که با چشم دیده می شود. مثلاً در ریشه ی گیاهانی مانند یونجه، شبدر، نخود و  لوبیا، برآمدگی هایی وجود دارد که تعداد زیادی باکتری درآن ها زندگی می کنند. این باکتری ها می توانند گاز نیتروژن هوا را بگیرند و آن را به گیاه بدهند. گیاه با کمک این ماده، پروتئین می سازد که وجود آنبرای همه ی گیاهان، جانوران و خود ما لازم است.

مرکز یادگیری سایت تبیان

فراورنده : فاطمه گودرزی