تقسیم بندی خاک ها از لحاظ سنگ های تشکیل دهنده

خاک از فرسایش سنگ ایجاد می‌شود. خصوصیات فیزیکی خاک در مرحله نخست تحت تأثیر کانی‌های تشکیل دهنده ذرات خاک و بنابراین تحت تأثیر سنگی قرار دارد که از آن به وجود آمده‌است.

بر حسب دانه‌های تشکیل دهنده خاک و هم‌چنین شرایط میزالوژی و پتروگرافی زمین خاک‌های مختلفی وجود دارد که عبارتند از :

خاک رسی :

ذرات رس (Clay) دارای قطری کوچکتر از 0,002  میلی‌متر می‌باشند و در حدود 50 % خاک را تشکیل می‌دهند. خاک‌های رسی چون دارای دانه‌های بسیار ریزی هستند به خاک سرد معروفند و در مقابل رشد گیاهان مقاومت نشان داده و رشد آن ها را محدود می‌کنند.

خاک‌های سیلتی :

50 % این نوع خاک‌ها را ذرات سلیت تشکیل داده‌است که دارای قطری بین 0,05 تا 0,002 میلی‌متر می‌باشند و بر حسب اینکه ناخالصی مثل ماسه، رس و غیره بهمراه دارند به نام خاک‌های سیلتی ماسه‌ای و یا سیلتی رسی معروفند.

خاک‌های ماسه‌ای :

این خاک‌ها از 75% ماسه تشکیل شده‌اند. قطر دانه‌ها از 0,06 تا 2 میلی متر است و بر حسب اندازه دانه‌های ماسه به خاک‌های ماسه‌ای درشت، متوسط و ریز تقسیم می‌گردند. مقدار کمی رس خاصیت خاک‌های ماسه‌ای را تغییر می‌دهد و این نع خاک آب را بیشتر در خود جذب می‌کند تا خاک‌های ماسه‌ای که فاقد رس هستند.

خاک‌های اسکلتی :

خاک های اسکلتی به خاک هایی اطلاق می‌گردد ک در حدود 75%آن را دانه‌هایی بزرگ تر از 2 میلی‌متر از قبیل قلوه سنگ، دیگ و شن تشکیل می‌دهند. این خاک‌ها، آب را به مقدار زیاد از خود عبور می‌دهند و لذا همیشه خشک می‌باشند.

افق A :

که به نام خاک بالایی نامیده می شود، فوقاتی ترین منطقه خاک است و این همان افقی است که رشد و نمو گیاهان در آن نفوذ می کنند.

این افق از مواد خاکی نرم (رس) که غنی از مواد آلی و موجودات زنده میکروسکوپی است تشکیل یافته است که وجود این مواد آلی باعث رنگ خاکستری تا سیاه این افق می گردد. البته این زمین غالبا برای کشاورزی مناسب می باشند. اکسیدهای آهن و هم چنین بعضی از مواد محلول ممکن است از این منطقه به افق B برده شوند و در آن جا رسوب کنند.

افق B :

قشر بین افق A و C را یک قشر دیگر تشکیل می دهد که به نام افق B یا خاک میانی نامیده می گردد. در این افق عمل تخریب و تجزیه به مراتب بیشتر از افق C پیشرفت و اثر کرده است و از کانی های سنگ مادر فقط آن دسته دیده می شوند. که بسیار مقاومند (مثل کوارتز) ولی سایر کانی ها به شدت تجزیه شده اند.

این افق معمولا از مواد رسی، ماسه و شن های ریز و درشت و گاه مقادیر کمی بقایای نباتی تشکیل شده است. در این افق علاوه بر مواد رسی، در آب و هوای مرطوب، اکسیدهای آهن و هم چنین مواد محلول تر که به وسیله آب های نفوذی از افق A به آن جا آورده شده اند دیده می شوند.

افق C :

که به آن خاک زیرین نیز گفته می شود، افقی است که مواد سنگی به میزان خیلی کم تخریب و تجزیه شده اند و در نتیجه سنگ های اولیه زیاد تغییر نکرده بلکه بصورت قطعات خرد شده می باشند. زیر این منطقه سنگ های تخریب نشده یعنی سنگ اولیه قرار دارد که هیچ گونه تخریب و یا تجزیه ای در آن صورت نگرفته است.

مقاطع خاک

بیشتر خاک ها دارای پروفیل یا سکانسی از لایه های افقی مشخص هستند. این افق ها نتیجه فرایند های حمل مواد به وسیله آب و فعالیت موجودات زنده هستند. به طور کلی 5 افق عمودی در یک خاک نمونه(Typical) وجود دارد که شامل افق های O ,A ,B ,C ,R می باشد.

افق O:

بالاترین لایه در اکثر خاک هاست که اصولا حاوی گیاهان، سطوح مختلفی از مواد تجزیه شده و هوموس ها می باشد.

افق A:

در زیر افقO افق A قرار دارد. این لایه اساسا از ذرات کانیایی تشکیل شده که دارای 2 ویژگی هستند.

اولا در این لایه هوموس و دیگر مواد ارگانیکی با ذرات کانیایی مخلوط شده و

ثانیا این زون، یک زون جابجایی است که در آن آب ذرات ریزتر و مواد محلول را حمل کرده و آن ها را در لایه زیرین ته نشست داده است. بنابراین افق A از نظر رنگی تیره و از نظر بافتی سبک و متخلخل است. افق A عموما به 2 بخش، افق تیره تر بالایی با تجمع مواد آلی و افق پایینی که نشانگر فقدان مواد بدلیل انتقال آن ها توسط آب است متمایز می شود.

افق B :

یک لایه خاک حاوی مواد معدنی است که اصولا به وسیله ته نشینی تشکیل شده است

این لایه مواد حل شده توسط آب را از افق A دریافت می کند و دارای دانسیته حجمی بالاتری نسبت به افق A بدلیل غنی شدگی اش از ذرات رس می باشد. افق B معمولا به وسیله اکسیدهای آهن و آلومینیم یا به وسیله کربنات کلسیم ته نشین شده از افق A رنگی می شود.

افق C:

اساسا از سنگ مادر هوازده شده ای تشکیل شده که توسط فرایندهای خاک زایی یا جابجایی یا تشکیل مواد ارگانیکی بطور موثر تحت تاثیر قرار نگرفته است.

افقR:

حاوی سنگ بستر غیر هوازده است.

تشکیل و تحول خاک در رابطه با زمان

خاک ها نیز همانند پستی و بلندی پیوسته در حال تغییر بوده ، با زمان تحول پیدا نموده و عیناً دارای چرخه زندگی مخصوص به خود می باشند. در چرخه زندگی خاک ها مراحلی از قبیل سنگ مادر، دوران قبل از بلوغ، بلوغ و سرانجام دوران پیری وجود داشته و جهت مطالعه اثرات عامل زمان باید تأثیرات سایر عوامل را صفر یا نزدیک به صفر نمائیم .

خاک از نظر کشاورزان بومی و تجربی به دو بخش تقسیم می شود:

خاک سطح الارض (خاک فوقانی) :

شامل بخشی از خاک است که فعالیت های کشاورزی در آن انجام می شود. از نظر علمی این بخش خاک شامل افق A و بخش فوقانی افق B می باشد.

خاک تحت الارض (خاک تحتانی) :

این بخش در زیرخاک سطح الارض قرار دارد به علت تراکم و فشردگی زیاد فاقد تهویه مناسب است و به ندرت ریشه گیاهان در آن توسعه می یابد. این بخش افق C بخش زیرین افق B را در بر می گیرد.

مرکز یادگیری سایت تبیان

تجمیع :فاطمه گودرزی