انواع و مراحل مختلف فرسایش خاک
مراحل مختلف فرسایش
فرسایش چه توسط باد صورت گیرد چه توسط آب، خواه عادی باشد خواه سریع، دارای سه مرحله است: مرحله كنده شدن خاك، مرحله انتقال خاك و مرحله انباشته شدن و تجمع خاك.
1- مرحله كنده شدن خاك از جای خود
در این مرحله، ابتدا خاكدانه‌ها بر اثر از بین رفتن هوموس و كلوییدهای خاك، چسبندگی خود را از دست می‌دهند و از هم می‌پاشند. در نتیجه خاك آماده فرسایش می‌شود. در چنین وضعی، خاك سطح‌الارض كه حاصل خیزترین قسمت خاك است، به طور ناگهانی یا به تدریج بوسیله آب یا باد از جای خود كنده می‌شود.
2- مرحله حمل یا انتقال خاك به وسیله آب یا باد
چون ذرات خاك چسبندگی خود را از دست داده‌اند، نمی‌توانند در مقابل جریان های شدید آب ها یا بادهای تند مقاومت كنند، در نتیجه از جای خود كنده می‌شوند و به نقطه دیگر منتقل می‌گردند.
در مورد فرسایش آبی، معمولا مواد از منطقه مرتفع‌تر به محل پست‌تر منتقل می‌گردند. مسافتی را كه آب یا باد، مواد را با خود می‌برد به عوامل مختلفی بستگی دارد، از آن جمله می‌توان در مورد آب، شدت آب، شیب زمین، ریز و درشتی آبرفت‌ها( شن، رس و غیره)، و در مورد فرسایش بادی شدت باد، قطر بادرفت ها (موادی كه توسط باد حمل می‌گردند) و هم چنین مسطح و وسیع بودن جلگه‌ها و دشت ها را نام برد.
3- مرحله تجمع و انباشته شدن مواد
بادرفت ها هر جا به مانعی (گیاه، دیوار، سنگ و غیره) برخورد كنند، فورا بر روی زمین می‌افتند و درآن جا روی هم انباشته می‌شوند. این مواد در شرایط فوق‌العاده تپه‌های بزرگ و حتی توده‌های عظیم شنی یا ماسه‌ای شبیه كوه را تشكیل می دهند.
آبرفت ها به تدریج كه از شدت جریان آب و شیب زمین كاسته می‌شود از حركت بازمی‌مانند و در سطح زمین رسوب می‌كنند (ابتدا ذرات درشت‌تر و بعد ذرات ریزتر). در بعضی موارد تجمع مواد آبرفتی به قدری زیاد است كه یك طبقه رسوبی قابل توجهی را تشكیل می‌دهد.
انواع فرسایش
1- بر اساس انواع عوامل فرسایشی
در طبیعت دو نیرو، یا دو عامل وجود دارد كه باعث جابه جایی خاك یا به عبارت دیگر فرسایش خاك می‌شود: آب و باد.
یكی از مهم ترین فرایندهای طبیعی در مناطق خشك و نیمه‌خشك و فرا خشك فرسایش بادی است. این فرایند در شرایطی رخ می‌دهد كه علاوه بر وجود خاك حساس، باد دارای حاكمیت و سرعت قابل توجه باشد. انتقال ذرات خاك به صورت‌های مختلف معلق، جهشی و خزشی انجام می‌گیرد وباعث خسارت‌های جدی به محیط زیست می‌شود.
2- بر اساس تاثیر طبیعت و دخالت انسان
فرسایش طبیعی یا بطئی كه فرسایش عادی هم نامیده می‌شود، پیوسته در طبیعت به وسیله آب یا باد صورت گرفته و می‌گیرد. و نتیجه ی قوه ثقل، سرازیری دامنه ها، جریان آب سطحی روی زمین،وجود نهرها و رودها و یخچال‌ها و غیره است.
عمل این نوع فرسایش، كند و هماهنگ با تولید خاك است. بدین معنی كه از یك طرف خاك تشكیل می‌شود و از طرف دیگر امكان دارد فرسایش یابد. عوامل طبیعی مۆثر در فرسایش سبب فرسایش یافتن قلل مرتفع و كاهش ارتفاع آن ها و هم چنین پر كردن دره‌ها و چاله‌ها می‌شود كه نتیجه آن صاف و هموار شدن سطح زمین است.
در این نقل و انتقال خاك، در صورتی كه عمل خاكسازی بیش از فرسایش باشد، موجب افزوده شدن وگسترش خاك ها می‌شود، اگر متعادل باشد، یك هماهنگی بین فرسایش و خاكسازی به وجود می‌آید ولی چنان چه تخریب سریع و شدید وعمل خاكسازی ضعیف باشد، تعادل طبیعی بر هم می‌خورد.
در چنین وضعی كه زمین به شدت فرسایش می‌یابد سنگ های مادر ظاهر می‌گردد و چهره زمین به صورت لخت و بایر در می‌آید. مبارزه بااین فرسایش بسیار مشكل و در بسیاری از موارد غیر ممكن است. فرسایش سریع یا مخرب همان طور كه ذكر شد نتیجه تاثیر اعمال بشر است.
اهمیت فرسایش
درست است كه از خاك هایی كه در نتیجه فرسایش آبی شدید ازنقاط مرتفع‌تر به نقاط پست‌تر یا چاله‌ها وپشت سد‌ها منتقل می‌شود، باز زمین به وجود می‌آید و این گونه زمین‌ها اغلب امكان دارد زمین‌های رسوبی یا آبرفتی حاصلخیز باشد،(كما این كه زمین‌های حاصلخیز را در اكثر موارد همین زمین‌های رسوبی یا آبرفتی تشكیل می‌دهد) ولی از آن جا كه مقدار زمینی كه بر اثر رسوب و تجمع مواد به وجود می‌آید، در مقابل سطح‌هایی كه خاك آن فرسایش یافته است، ویران می‌شود، تا این رسوبات را به وجود آورد، آن قدر ناچیز و بی‌ارزش است، كه به منظور جلوگیری از تخریب و زیان‌های بیشتر و هم چنین حفظ تعادل طبیعت باید با اقدامات سریع وجدی تا آن جا كه ممكن است مانع از فرسایش خاك شد.
طبق محاسباتی كه صورت گرفته است، به طوركلی برای تشكیل یك سانتی‌متر‌خاك 500 تا 800 سال زمان لازم است، و اگر حساب كنیم كه خاك زراعتی 25 سانتی‌متر عمق داشته باشد پس این ضخامت خاك، طی 20 هزار سال‌كارمداوم طبیعت به وجود آمده است.
