پانکراس یا لوزالمعده غده بزرگی است که حدود 15 سانتیمتر طول دارد و در پشت معده واقع است.

سر پانکراس در سمت راست شکم قرار دارد و از طریق لوله کوچکی به نام مجرای پانکراس به دوازدهه (اولین قسمت روده کوچک) متصل است. قسمت باریک انتهایی پانکراس که دم نامیده می‌شود در سمت چپ بدن و نزدیک طحال قرار دارد.

پانکراس به حفظ مقدار طبیعی قند خون کمک می‌کند.

بخش‌های مختلف پانکراس

پانکراس دارای دو بخش است:

1- بخش اگزوکرین (برون ریز): این بخش تولیدکننده آنزیم‌های گوارشی می‌باشد که برای کمک به هضم مواد غذایی، به روده کوچک می ریزند.

2- بخش آندوکرین (درون ریز): تقریبا 5 درصد کل پانکراس را تشکیل می‌دهد و شامل چند خوشه از سلول‌ها به نام جزایر لانگرهانس می‌باشد. جزایر لانگرهانس برای دسترسی راحت خون به هورمون‌ها، مقدار زیادی رگ خونی دارند.

بخش برون ریز

پانکراس یک غده مهم در سیستم گوارشی بدن می‌باشد. پانکراس، آنزیم‌های گوارشی را تولید و ترشح می‌کند. این آنزیم‌ها عبارتند از:

- آنزیم آمیلاز که نشاسته و کربوهیدرات را هضم می‌کند.

- آنزیم لیپاز که چربی ها را می‌شکند.

- آنزیم تریپسین که که در تجزیه پروتئین نقش دارد.

- همچنین یون بی کربنات را برای خنثی کردن اسید معده می‌سازد.

انواع سلول‌های بخش درون ریز

جزایر لانگرهانس دارای سه نوع سلول مهم می‌باشد:

1- سلول‌های آلفا: هورمون گلوکاگون را ترشح می‌کنند.

2- سلول‌های بتا: هورمون انسولین را ترشح می‌کنند و از فراوانترین سلول‌های جزایر لانگرهانس می‌باشند.

3- سلول‌های دلتا: هورمون سوماتوستاتین را ترشح می‌کند. این هورمون توسط سایر غدد درون ریز بدن نیز ترشح می‌شود.

هورمون‌های پانکراس و عملکرد آن‌ها

1- انسولین: در صورتی که قند خون بالا برود، انسولین ترشح می‌شود و قند خون را به سلول‌ها می‌برد و باعث کاهش قند خون می‌شود.

در صورت عدم فعالیت انسولین، دیابت و در صورت افزایش فعالیت انسولین، هیپوگلایسمی (کاهش قند خون) رخ می‌دهد.

انسولینوم، سرطان ناشی از زیادی انسولین در بدن می‌باشد.

2- گلوکاگون: اگر قند خون کم شود، این هورمون ترشح می‌شود. هنگامی که قند خون کم شود، گلوکاگون به کبد دستور می‌دهد که قند را از سلول‌ها آزاد کند و به جریان خون بفرستد.

در صورت افزایش عملکرد این هورمون، هایپرگلایسمی (افزایش قند خون) رخ می‌دهد.

گلوکاگونوم، سرطان ناشی از زیادی هورمون گلوکاگون می‌باشد.

3- سوماتوستاتین: تنظیم کننده تولید و ترشح هورمون‌های دیگر غدد درون ریز می‌باشد.

اگر مقدار زیادی هورمون‌های غدد درون ریز وجود داشته باشد، این هورمون ترشح می‌شود و باعث کاهش تولید انسولین، گلوکاگون، گاسترین و دیگر هورمون‌های درون ریز می‌شود.

در اثر زیادی عملکرد این هورمون، بیماری دیابت، سنگ کیسه صفرا و عدم تحمل چربی رخ می‌دهد.

سوماتوستاتینوم، سرطان ناشی از زیادی سوماتوستاتین می‌باشد.

4- گاسترین: این هورمون فقط هنگامی که غذا وارد معده و روده می‌شود، ترشح می‌گردد و برای تولید اسید معده، سلول‌های تولیدکننده اسید معده را تحریک می‌کند.

افزایش عملکرد این هورمون، منجر به افزایش اسید معده و بروز زخم معده می‌گردد.

گاسترینوم، سرطان ناشی از زیادی گاسترین می‌باشد.

5- پپتید روده‌ای: باعث می‌شود سلول‌های روده ای، آب و نمک را ترشح کنند.

فعالیت زیاد این هورمون، باعث اسهال شدید آبکی و عدم تعادل نمک (پتاسیم) می گردد.

بیماری‌های پانکراس

1- دیابت: دیابت یکی از مهم‌ترین بیماری‌های لوزالمعده می‌باشد که در اثر عدم تعادل قند خون بوجود می آید.

دیابت نوع یک در اثر حمله سیستم ایمنی به پانکراس و تخریب سلول‌های تولیدکننده انسولین رخ می‌دهد.

در دیابت نوع دو، پانکراس توانایی تولید و آزاد کردن انسولین را از دست می‌دهد. بدن نسبت به انسولین مقاومت نشان می‌دهد و قند خون بالا می رود. بدون وجود انسولین، قند خون بسیار بالا می‌رود.

در دیابت نوع 1، بیماران باید انسولین تزریق کنند.

در دیابت نوع 2، بیمار نیازی به انسولین ندارد و می‌تواند با ورزش، رژیم غذایی و دیگر داروها، قند خون را کنترل نماید.

2- پانکراتیت: التهاب پانکراس را پانکراتیت می‌گویند و موجب تخریب پانکراس در اثر مواد شیمیایی دستگاه گوارش می‌گردد.

گرچه استفاده بیش از حد از مواد مخدر و الکل، عفونت ویروسی، فیبروز سیستیک، سرطان یا سنگ کیسه صفرا می‌تواند در ایجاد این التهاب موثر باشد، اما علت دقیق آن ناشناخته مانده است.

3- فیبروز سیستیک: فیبروز کیستی یک اختلال ژنتیکی است که بر سیستم‌های متعددی تاثیر می‌گذارد و معمولا بر ریه‌ها و پانکراس اثر دارد. مشکلات گوارشی و دیابت در اثر این اختلال رخ می‌دهد.

4- سرطان پانکراس: پانکراس دارای انواع مختلفی از سلول‌ها می‌باشد و هر کدام از آنها می‌توانند انواع تومورها را ایجاد کنند. شایع‌ترین نوع سرطان لوزالمعده از سلول‌هایی است که در خط مجرای پانکراس قرار دارند.

5- تومور سلول‌های جزایر لانگرهانس: سلول‌های تولیدکننده هورمون‌ها، رشد و تکثیر غیرطبیعی پیدا می‌کنند و موجب بروز تومور خوش خیم و یا سرطانی می‌شوند. این تومورها، مقدار زیادی هورمون تولید کرده و به داخل خون می‌ریزند.

6- کیست کاذب پانکراس: بعد از پانکراتیت، یک حفره پر از مایع به نام کیست کاذب می‌تواند تشکیل شود. این کیست می‌تواند خود به خود از بین برود و یا نیاز به جراحی پیدا کند.

7- پانکراس بزرگ: پانکراس می‌تواند یا خودبخود بزرگ شود و یا به دلیل ناهنجاری‌ها و علل دیگر که به درمان نیاز دارد.

مطالب مرتبط:

لوزالمعده و بیماری‌های آن

التهاب لوزالمعده (پانکراتیت)

سرطان لوزالمعده، سرطان تندرو

نوع چهارم دیابت یا دیابت ثانویه