حکم ارتباط دختر و پسر براى استفاده علمى
یكى از انواع ارتباط و معاشرت زنان و مردان، ارتباط علمى است، به گونهاى كه مرد و زن (دختر و پسر) براى مباحث علمى با یكدیگر ارتباط برقرار مىكنند كه در صورت توجه به مسائل زیر هرگونه ارتباط بین دختر و پسر از جمله ارتباطات علمى كه در چهارچوب ضوابط و به دور از شهوترانى باشد، اشكال ندارد.
در رابطه علمى صورتهاى زیر قابل تصور است: 1. ارتباط كلامى؛ 2. ارتباط نگاهى؛ 3. ارتباط فیزیكى.
ارتباط كلامى:
قرآن مجید به زنان مۆمن دستور مىدهد: در كلام فروتنانه سخن مگویید «فَلَا تَخْضَعْنَ بِالْقَوْلِ فَیَطْمَعَ الَّذِى فِى قَلْبِهِ مَرَضٌ وَقُلْنَ قَوْلَا مَعْرُوفاً؛(احزاب، 32) پس به نرمى (و ناز) سخن مگویید، تا كسى كه در دلش (نوعى) بیمارى است، طمع ورزد، و سخنى پسندیده بگویید.»
آیه درصدد بیان دو مطلب است: الف- فضیلت زنان پیامبر بر دیگر زنان، اگر تقوا داشته باشند. ب- كیفیت و اسباب تقوا كه برخى از آنها عبارت است؛ از جمله این كه: 1. زن نباید هنگام صحبت كردن فروتنانه صحبت كند. 2. زینت آرایى و خودنمایى نكردن در جامعه اسلامى.
در نتیجه صحبت كردن زن و مرد اگر با قصد لذت و شهوترانى باشد، هم شنیدن صداى زن براى مرد و هم رسانیدن صدا به گوش مرد براى زن حرام است، و در غیر این صورت، شنیدن صداى جنس مخالف یا رسانیدن صدا به گوش او جایز است.
تذكرات:
1. مردها مىتوانند با نامحرم صحبت كنند با شرایط زیر:
الف- به قصد لذت و ریبه نباشد.
ب- با صحبت كردن به گناه آلوده نشوند. (العروه الوثقى، ج 2، ص 804)
2. براى زنان حرام است صداى خود را به گوش نامحرم برسانند. (العروه الوثقى، ج 2، ص 804)
صحبت كردن با نامحرم در امور غیرضرورى مكروه است، به ویژه اگر مخاطب جوان باشد. (تحریر الوسیله، مسئله 29)
3. اگر مردى بداند در صورتى كه با نامحرم صحبت كند، به گناه خواهد افتاد، نباید با او صحبت كند، خواه زن به گونهاى سخن گوید كه مرد را به گناه بیندازد یا درباره مطلبى صحبت كند كه مرد به گناه بیفتد. (تحریر الوسیله، مسئله 29)
4. اگر مردى به قصد به حرام انداختن نامحرمى با او صحبت كند، حرام است. (تحریر الوسیله، مسئله 29)
صحبت كردن زن و مرد اگر با قصد لذت و شهوترانى باشد، هم شنیدن صداى زن براى مرد و هم رسانیدن صدا به گوش مرد براى زن حرام است، و در غیر این صورت، شنیدن صداى جنس مخالف یا رسانیدن صدا به گوش او جایز است
5. خانمها نباید در هنگام صحبت كردن با نامحرم صداى خود را رقیق و نازك كنند، به گونهاى كه اگر در دل مخاطب مرضى باشد، او را به خود جلب كند، هرچند درباره مطالب عادى (و علمى) صحبت كنند.
ارتباط نگاهى:
تمام سخنانى كه در ارتباط با سخن گفتن بیان كردیم در مورد نگاه كردن نیز مطرح است علاوه بر اینکه در اینجا به چند مساله نیز اشاره مىشود.
**نگاه كردن مرد به بدن زن نامحرم چه با قصد لذت و چه بدون آن حرام است و نگاه كردن به صورت و دستها اگر به قصد لذت باشد، حرام است، ولى اگر بدون قصد لذت باشد، مانعى ندارد.
**نگاه كردن زن به بدن مرد نامحرم حرام است و نگاه كردن به صورت، بدن و موى دختر نابالغ اگر به قصد لذت نباشد و بواسطه نگاه كردن هم انسان نترسد كه به حرام بیفتد، اشكال ندارد، ولى بنابر احتیاط باید جاهایى را كه مثل ران و شكم معمولًا مىپوشانند نگاه نكند.
**زن باید بدن و موى خود را از مرد نامحرم بپوشاند. (توضیح المسائل مراجع، ج 2، مسئله 2433، ص 415)
ارتباط فیزیكى:
سماعه بن مهران مىگوید: از دست دادن مرد با زن پرسیدم، امام صادق (علیه السلام) فرمودند: حلال نیست مرد با زن مصافحه كند مگر زنى كه ازدواج كردن با او حرام است كه عبارتند از: خواهر، دختر، عمه، خاله، دختر خواهر، دختر برادر و مادر زن مصافحه تنها از روى لباس باید باشد و نباید دست زن را فشار دهد. (وسایل الشیعه، ج 14، باب 15، ح 2)
ظاهراً این حكم به دست دادن اختصاص ندارد، بلكه هر تماسى را شامل مىشود؛ زیرا ویژگى خاصى در مصافحه وجود ندارد و علت این كه در روایات از آن یاد شده، این است كه مورد ابتلا است. همچنین روایت وارد شده درباره بیعت زنان با پیامبر اكرم (صلی الله علیه و آله) به وسیله فرو كردن دست درون ظرف آب، بیانگر جایز نبودن مصافحه است.
نگاه كردن زن به بدن مرد نامحرم حرام است و نگاه كردن به صورت، بدن و موى دختر نابالغ اگر به قصد لذت نباشد و بواسطه نگاه كردن هم انسان نترسد كه به حرام بیفتد، اشكال ندارد، ولى بنابر احتیاط باید جاهایى را كه مثل ران و شكم معمولًا مىپوشانند نگاه نكند
افزون بر این، وقتى نگاه حرام باشد، به یقین لمس كردن حرام است و این مقتضى اولویت قطعى است كه از عرف فهمیده مىشود.
گفتنى است بین جواز نگاه و جواز لمس، ملازمهاى وجود ندارد؛ یعنى اگر بگوییم نگاه كردن به صورت و دستهاى بیگانه جایز است، لمس آن جایز نیست، مگر از روى لباس، و به طور كلى در تماس فیزیكى، قصد لذت ملاك نیست، بلكه صرف این عمل اگر از روى عمد انجام پذیرد، از نظر شرع جایز نیست.
نتیجه اینکه :
هرگونه ارتباط و معاشرت علمى با رعایت موارد یاد شده جایز است؛ اما گاهى دیده مىشود در دل برخى مردان و زنان شیطان چنان رسوخ مىكند كه به مراوده و معاشرت با نامحرم گرایش دارند و در حالى كه مىتوانند مطلبى را از همجنس خود و یا محرم بپرسند، اصرار دارند از غیر همجنس نامحرم سئوال كنند كه از این جهت نیز باید اجتناب و دورى كرد؛ زیرا این گونه مراودهها معمولًا با قصد لذت همراه است و شرعاً حرام مىباشد و در برخى زمینهها به عنوان مقدمه ترك حرام واجب مىشود كه هرچند این معاشرت خالى از اشكال باشد، این معاشرت (سخن گفتن، نگاه كردن) را انجام ندهد. علاوه بر اینكه واقع شدن در جایگاه گناه نیز حرام است.
مساله ی دیگری که اینجا قابل ذکر به نظر میرسد، خلوت است كه صرف خلوت (خالى از نگاه، صحبت و یا تماس) موضوعیت دارد و بر منع آن و پیشگیرى از آن اصرار شده است.
بودن زن و مرد نامحرم در جاى خلوت جایز نیست یا خلاف احتیاط است. (رساله مراجع مسئله، 889)
که البته در ذیل این مساله علماء و مراجع بزرگ تقلید توضیحاتى دادهاند.
و این مقاله را با چند پرسش و پاسخ در همین رابطه به پایان می بریم:
سۆال: نگاه كردن به صورت استاد یا معلم بدون قصد ریبه چه حكمی دارد؟
جواب: نگاه كردن خانم به وجه و كفین و مواضعی كه مردان به طور متعارف نمی پوشانند بدون لذت و ریبه اشكالی ندارد ولی چنانچه موجب وقوع در معصیت باشد جایز نیست. (استفتائات امام (ره)، ج3، ص262، س16)
سۆال: نگاه كردن به عكس شهدا و انس گرفتن با آنها و همچنین نگاه كردن به صورت بزرگانی مثل رهبر عزیز و مراجع تقلید و دیگران چه حكمی دارد؟
جواب: اگر نگاه به قصد لذت نباشد و خوف افتادن در گناه نباشد اشكالی ندارد. (ترجمه استفتائات مقام معظم رهبری، ج2، س100)
سۆال: آیا نگاه كردن اتفاقی به زنی كه حجاب خود را رعایت نكرده حرام است؟
جواب: نگاه اتفاقی حرام نیست ولی باید سعی كنید كه سریعاً نظر خود را برگردانید و نظر را ادامه ندهید. (استفتائات آیة الله مكارم شیرازی، ج2، ص254)
فرآوری: آمنه اسفندیاری
بخش احکام اسلامی تبیان
منابع:
سایت اندیشه قم
کتاب پرسش و پاسخهای قرآنی ج7 ـ محمد علی رضایی اصفهانی
