فعالیت‌هایی برای توسعه تفكر پژوهشی
 |
با استفاده از نظریات موجود، برای توسعه تفكّر دانش‌آموزان چند ركن در نظر گرفته‌اند كه:
ركن اول تعارض شناختی است. این تعارض زمانی صورت می‌گیرد كه دانش‌آموز با مسایلی مواجه می‌شود كه خود او نمی‌تواند به سادگی آن را حل كند. اما به كمك دقیق و ساخت یافته یك فرد بزرگ تر قادر به حل آن یا لااقل شناخت ماهیت آن می‌شود به طوری كه احتمال حل آن در آینده افزایش می‌یابد.
اصل تعارض شناختی به شكلی در نظریه پیاژه و ویگوتسكی نیز ارایه شده بود. براساس دیدگاه ویگوتسكی یادگیری خوب آن است كه جلوتر از مرحله رشد حركت كند. به عبارت دیگر یادگیری‌هایی كه به طور كامل در حیطه توانایی كودك قرار می‌گیرند چالشی را كه موجب تسریع در رشدشناختی او بشود ایجاد نمی‌كند. در این بحث تأكید اصلی بر ساخت و ایجاد روش‌های تفكر سطح بالا توسط خود دانش‌آموز است.
معلم می‌تواند تجارب و راهنمایی‌های لازم را از طریق پرسش‌های دقیق ارایه كند. اما نمی‌تواند توانایی تفكر سطح بالا را به طور مستقیم در ذهن دانش‌آموز جای دهد. دانش‌آموز خود باید این تفكر را برای خودش بسازد و این ساختن باید در یك فرآیند آهسته صورت پذیرد.
اصل ساختن توسط خود دانش‌آموز، دومین ركن در فرآیند توسعه تفكّر به شمار می‌آید.
سومین ركن تقویت فراشناخت است.
ما فقط وقتی می‌توانیم تفكر سطح بالا را در خود ایجاد كنیم كه كنترلی بر تفكر خود داشته باشیم. به معنای دیگر از تفكر خود، آگاه باشیم.
ركن چهارم آماده‌سازی عینی است. شما نمی‌توانید به دانش‌آموزان یك مسأله بدهید و انتظار داشته باشید كه با ایجاد تعارض‌شناختی كار تمام شود. قبل از انجام این كار لازم است یك مرحله آماده‌سازی پیش‌بینی شود كه در آن زبان مسأله، همراه با ابزار مورداستفاده و زمینه‌ای كه مسأله در آن مطرح شده است معرفی گردند.
ركن آ‌خر پل‌زدن است. پل زدن، مرحله متصل‌كردن روش تفكر به سایر زمینه‌ها و تجربیات زندگی واقعی است.
آموزش تفكر با ایجاد انگیزه و علاقه ممكن است و بدون علاقه رشد فكری امكان نخواهد داشت. علاقه، جزو لاینفك توجه و درك‌كردن است. باید برای جلب علاقه دانش‌آموزان، مطالبی مطرح شود كه متضمن شوك شگفتی فكر است.
نباید توقع داشت بدون ارایه افكار برجسته و جالب‌توجه، بتوان توانایی واقعی و خودانگیختگی شاگردان را برانگیخت. آموزش تفكر، آموزشی فعال است، تفكر انتقادی، تفكر عقلانی است و پایه‌ای برای درست‌اندیشیدن در هر عرصه‌ای است. به عبارتی، تفكر عقلانی پایه مهارت اندیشیدن است. تفكر بدون فعالیت پویای ذهنی ممكن نیست. خمیر مایه ی تفكر انتقادی، تكاپوی ذهنی و جست‌و‌جو در اندیشه‌ها جهت دستیابی به نتیجه‌ای معتبر و مفید است.
این‌گونه تفكر آمیزه‌ای از تفكر خلاق، تفكر منطقی و تفكر مسئله گشاست.
راهبردهایی اساسی برای توسعه تفكر توسط معلمان
1ـ چینش مناسب كلاس:
كلاس را به گونه‌ای ترتیب دهید كه دانش‌آموزان بتوانند یكدیگر را و معلم را رودررو ببینند با طراحی به صورت میزگردی این خواسته تحقق می‌یابد.
2ـ طرح سوالاتی برای اندیشیدن:
در روش سقراطی، معلم سوال می‌كند و شاگردان سخن می‌گویند. اما سوال‌ها به گونه‌ای تنظیم و مطرح می‌شوند كه شاگردان را از جهل خویش نسبت به موضوع آگاه می‌گردانند.
3ـ استفاده از آزمایشگاه‌ها و كارگاه‌ها.
آزمایشگاه‌ها و كارگاه‌ها از بهترین مكان‌ها برای تقویت مهارت تفكر انتقادی دانش‌آموزان به شمار می‌آیند. توسعه یادگیری به روش علمی در آزمایشگاه و كارگاه‌ها اتفاق می‌افتد.
4ـ استفاده از تمرینات كمی:
استفاده از زمینه‌هایی مانند دروس ریاضیات، فیزیك، شیمی، نجوم و دیگر علوم تأثیر فراوانی بر توان انتقادی و حل مسأله دانش‌آموزان دارد.
5ـ استفاده از نوشتن:
یكی از مۆثرترین راه‌های توسعه مهارت‌های تفكر در دانش‌آموزان ترغیب به نوشتن است كه از طریق آن بتوانند دیدگاه‌های خود را سازماندهی كنند و ارایه دهند. خوب نوشتن حاصل تفكّر انتقادی است.
6 ـ امتحانات.
امتحانات باید نه به معنای پایان یادگیری، بلكه خود یادگیری محسوب شوند و بنابراین باید از ظرفیت آن در مسیر توسعه تفكر انتقادی استفاده شود.
7 ـ استفاده از گردش علمی و اجتماعی:
گردش علمی و اجتماعی باعث تفكر انتقادی می‌شود. و دانش‌آموزان نتایج مشاهده‌های خود را با نگاهی نقادانه ثبت و در كلاس بیان می‌كنند.تفاوت دیدگاه‌ها روش سودمند برای تقویت تفكر و درست‌اندیشیدن است.
8ـ اجرای پروژه‌های یادگیری:
می‌توان دانش‌آموزان را به صورت فردی و یا جمعی مأمور مطالعه‌ای در زمینه یكی از موضوعات مرتبط با كلاس و مورد علاقه دانش‌آموزان نمود. اجرای پروژه‌های علمی توسط دانش‌آموزان سطوح یادگیری آن ها را ارتقا می‌بخشد و به تفكر انتقادی آن ها كمك می‌كنند.
9 ـ تشویق به خواندن:
دانش‌آموزان را به خواندن تشویق نمایید. مزایای خواندن متنوع و گسترده است. خواندن فرد را با دیدگاه‌های دیگران آشنا ساخته و ذهن را پرورش می‌دهد. خلاقیت را گسترش می‌دهد. قدرت تمركز را افزایش می‌دهد و موجب توسعه خزانه_ی لغات می‌شود.
10 ـ استفاده از نمایش خلاق در كلاس.
11ـ استفاده از بازی
12ـ بهره‌گیری از راهبردهایی شناختی و عاطفی:
برای بهره‌گیری از این مورد می‌توان به مواردی اشاره كرد كه عبارتند از پرورش روحیه انصاف، پرورش ذهن باز، صداقت خردمندانه و انعطاف‌پذیری
منبع : سواد پژوهشی معلم، دكتر رضا ساكی، ناشر، دانش‌آفرین، 1388
