امام خمینى (ره) و رویكرد تاریخى (2)

امام و تاریخ ایران

گذشته از تاریخ اسلام، امام به عنوان یك ایرانى به تاریخ كشور خود نیز توجه داشت و تحولات آن را مورد مطالعه قرار داده بود. امام علاوه بر تاریخ ایران در دوره اسلامى، به تاریخ ایران باستان نیز نظر داشتند و دركتاب كشف الاسرار خود راجع به فرقه مزدكیه مى‏نویسند:

«مزدك در زمان قباد پدر انوشیروان ظاهر شد و قباد را به دین خود دعوت كرد. او نیز قبول كرد و انوشیروان او را كشت. اینها نیز آراى عجیبى داشتند. از جمله آن است كه به دو اصل قدیم قائل بودند و ازاو نقل است كه مى‏گفت: خداى من در عالم بالا بر كرسى نشسته مانند نشستن خسرو در عالم پایین و درپیشگاه او چهار قوه است: قوه تمیز، فهم، حفظ و سرور چنانكه در پیشگاه خسرو چهار شخص است:"موبدان"، "هربداكبر"، "اسپهبد" و "رامشگر"... و طوایف مجوس آتشكده‏ها برپا كردند. اول آتشكده‏اى كه بنا شد فریدون بنا كرد در طوس پس از آن به نوبت در بخارا و سجستان و در مشرق چین و در فارس‏آتشكده‏هایى بنا شد و اینها قبل از بروز زرتشت ‏بود. او نیز در نیشابور و غیر آن آتشكده‏هایى بنا نهاد (1) .»

از جمله دوره‏هاى تاریخى كه امام خمینى(ره) عنایت وافرى بدان داشته‏اند، تاریخ اسلام و تحولاتى است ‏كه در آن عصر پدید آمده است. به نظر مى‏رسد كه نامه امام به گورباچف نیز بى‏تاثیر از نامه ‏نگارى پیامبر(ص) به سران دولت‏هاى بزرگ عصر خویش نبوده است.

در زمینه تحولات ایران عصر اسلامى نیز اشاره‏هاى گسترده‏اى در آثار امام یافت مى‏شود. امام در یكى از سخنان خود كه به محمدرضا شاه تاخته‏اند، او را از چنگیز نیز بدتر مى‏دانند:

«در تاریخ هست كه چنگیز با آن طبع وحشیگرى و صحرایى كه داشته است و با آن خونریزی هایى كه كرده‏است، تابع یك قانون بوده است كه به آن قانون مى‏گفتند «یاسا نامه بزرگ‏» و مغول، چنگیز و سایر مغول‏ تخلف از آن قانون نمى‏كردند حتى تعبیر بعضى این بوده است كه احترام آن قانون پیش مغول مثل احترام‏ قرآن در صدر اسلام پیش مسلمین بوده است، تخلف از قانون مطابق با مرگ بوده است (2) .»

یكى از خصلتهاى ذاتى تشیع از آغاز تاكنون مقاومت و قیام در برابر دیكتاتورى و ظلم است كه در تمامى ‏تاریخ تشیع به چشم مى‏خورد، هر چند كه اوج این مبارزات در بعضى از مقطعهاى زمانى بوده است. درصد سال اخیر حوادثى اتفاق افتاده است كه هر كدام در جنبش امروز ملت ایران تاثیر داشته است.

همچنین در سخنرانى دیگرى در پاریس رفتار پهلوى را به رفتار آقا محمدخان و نادرشاه در اواخر عمرتشبیه مى‏كنند:

«آن طورى كه من سابقا حدس زدم تا شاید دو سال، سه سال پیش از این بود كه گفتم باید از اواخر عمر این ‏دیكتاتورها بترسیم. اواخر عمرشان دیوانه مى‏شوند، آقا محمدخان قاجار هم دیوانه شد آن آخر عمرش،نادر شاه هم دیوانه شد آن آخر عمرش (3) .»

د - امام و تاریخ معاصر

میزان پرداختن امام به تاریخ معاصر و ابعاد مختلف آن به گونه‏اى است كه مى‏توان ادعا كرد بنیاد بینش‏ سیاسى آن حضرت نیز به طور گسترده بر همین اندیشه تاریخ ‏پژوهى، استوار گردیده است. امام علاوه برمطالعات وسیعى در تاریخ معاصر ایران، خود نیز در خانواده‏اى سیاسى به دنیا آمد و پدر بزرگوار ایشان در بدو تولد او به شهادت رسید (4) .

میزان پرداختن امام به تاریخ معاصر و ابعاد مختلف آن به گونه‏اى است كه مى‏توان ادعا كرد بنیاد بینش‏ سیاسى آن حضرت نیز به طور گسترده بر همین اندیشه تاریخ ‏پژوهى، استوار گردیده است.

امام در پاسخ به سؤال یك خبرنگار ایتالیایى كه در سال 57 از ایشان پرسید كه چه‏عواملى موجب یك رنسانس معاصر شیعى گردیده است؟ ضمن تكیه بر یكى از خصلت‏هاى ذاتى تشیع یعنى ‏مقاومت كه خود به سبب اشراف امام بر تاریخ تشیع مى‏باشد، به برخى از این تحولات مهم تاریخ معاصر اشاره‏ كرده‏اند:

«یكى از خصلتهاى ذاتى تشیع از آغاز تاكنون مقاومت و قیام در برابر دیكتاتورى و ظلم است كه در تمامى ‏تاریخ تشیع به چشم مى‏خورد، هر چند كه اوج این مبارزات در بعضى از مقطعهاى زمانى بوده است. درصد سال اخیر حوادثى اتفاق افتاده است كه هر كدام در جنبش امروز ملت ایران تاثیر داشته است. انقلاب‏ مشروطیت، جنبش تنباكو و... قابل اهمیت فراوان است. تاسیس حوزه علمیه دینى در بیش از نیم قرن ‏اخیر در شهر قم و تاثیر این حوزه در داخل و خارج كشور ایران و نیز تلاش روشنفكران مذهبى در داخل‏ مراكز دانشگاهى و قیام سال 42-41 ملت ایران به رهبرى علماى اسلامى كه تا امروز ادامه دارد، همه ‏عواملى هستند كه اسلام شیعى را در سطح جهانى مطرح مى‏كند (5) .»

پی نوشتها:

1- كشف الاسرار، ص 330 به نقل از: در جستجوى راه از كلام امام، دفتر شانزدهم، صص 35 و 34.

2- در جستجوى راه از كلام امام، همان، ص 36.

3- همان، ص 245.

4- امام خمینى(ره) در بیستم جمادى الثانى سال 1320 ه.ق متولد شده‏اند و بر همین اساس امسال كه یكصدمین سال تولد آن‏حضرت مى‏باشد بعنوان سال امام خمینى نامگذارى شده است. شهادت پدر ایشان یعنى مرحوم سیدمصطفى چهار ماه وبیست و دو روز بعد از تولد امام یعنى روز دوازدهم ذرقعده همان سال بین راه خمین و اراك توسط خوانین و با ضرب گلوله‏اتفاق افتاد.

5- در جستجوى راه از كلام امام، دفتر شانزدهم، ص 37.

نویسنده: سیدحسین فلاح‏زاده

منبع: کتاب نقد – شماره 13