ملیله می‌پوشی یا چاروق؟

ملیله می پوشی؟

از کارهاى دستى بومى استان زنجان ساخت وسایل نقره اى و بندرت طلایى به صورت ملیله کارى است که در اوایل فقط در زنجان معمول بوده که در زمان رضاخان تعدادى از هنرمندان زنجانى به تهران و اصفهان کوچ کردند و این هنر ظریف را در آن شهرها رواج دادند. این ملیله دوزی ها روی لباس های محلی انجام می شوند و بسیار زیبا و گران بها هستند.

ملیله ها اما فقط به لباس محدود نمی شوند. صنعت ملیله سازی دستی زنجان شامل ساخت انواع پایه هاى استکان، سینى، قاشق و چنگال غذا و چایخورى، کاسه، گلدان، قاب عکس و... هم می شود و می تواند رنگ و بوی سنتی تر و فاخرتری به خانه شما بدهد.

چاروقت دوزم؟

چارق دوزى یکى دیگر از هنرهاى دستى است که دست‌هاى ظریف هنرمندان زنجانى در تولیدشان مهارت ویژه اى دارند این چارق‌ها مشخصا زنانه بوده و استفاده از آن جنبه تشریفاتى و تفننى دارد و مناسب ترین سوغات شهر محسوب می‌شود.

چاروق به پاپوش و پای افزاری گفته می شود که از قدیم الایام مورد استفاده بوده و به اشکال مختلف تهیه و ساخته می شده است. قسمت اعظم ساختمان چاروق درقدیم از چرم بوده است و شاید به همین دلیل در فرهنگ معین چاروق را کفش چرمی معرفی کرده که بندهای آن به ساق پا پیچیده می‌شود. پا تابه و پالیک هم اسامی دیگر چاروق هستند.

چاروقی که مورد نظر ماست و هم اکنون درزنجان بصورت یک صنعت دستی ظریف ساخته و عرضه می‌شود با چاروقی که در ادبیات ما از آن نام برده‌اند یا در قدیم مورد استفاده بود، به کلی مغایر دارد و کاربرد آن نیز متفاوت است. این چارق از صنایع هنری، دستی و تزئینی به شمار می رود. این چاروق ظریف فرم و شکل خاصی دارد و با مواد اولیه ویژه‌ای که صرفا برای راه رفتن روی قالی و اطاق‌های مفروش ساخته می شود که سابقاً پشت بسته و بدون پاشنه بود. ولی چند سالی است که بصورت نعلین و پانه دار ساخته می شود و فقط کف آن از چرم و رویه آن به رنگ‌های مختلف از نخ‌های ابریشمی و سیم گلابتون بافته و تزئین می‌شود.

سفال های تاریخی زنجان

سفالگری نیز از اواخر هزاره هفتم قمری در استان زنجان رواج داشت. گواه این مطلب کشف سفال‌های کم دوام و کدر است که به آن دوره تعلق دارد. پس از اسلام بهترین نمونه سفال‌های دوره سلجوقی در این استان ساخته شده است. این ظروف به صورت کاسه و بشقاب، در اندازه‌های مختلف و به اشکال انسانی و حیوانی، با کتیبه‌هایی به خط کوفی و طرح‌های اسلیمی تزیین شده‌اند. نقوش این ظروف به صورت برجسته و لعاب آن زرد و سبز کم‌رنگ است. در اوایل قرن هشتم قمری، سلطانیه یکی از مهم‌ترین مراکز سفالگری ایران بود.

بارزترین مشخصات سفال‌های این دوره عبارتند ‌از: برجسته بودن نقوش، نقاشی زیر لعاب، کتیبه‌هایی به خط کوفی با عبارت لا‌اله‌الا‌الله و ظروفی با لعاب سفیدرنگ و گاهی سبز روشن و نقوشی مانند مجلس شکار، پرندگان در حال پرواز و بوته‌های گیاهی.

از دیرباز تا کنون روستاهای سلطانیه، «بلوبین»، «گلابرسفلی و علیا» و «قلتوق» از جمله مراکز سفالگری استان زنجان بوده‌اند و ظروف مختلف مانند خمره، کشک‌ساب، کوزه، تنور در این مراکز تولید می‌شده است. در چند دهه اخیر با رواج ظروف پلاستیکی، تولید و استفاده از ظروف سفالی کم‌رنگ شده است. امروزه سفالگران این روستاها، اشیایی چون تنور، کوزه، گلدان تولید می‌کنند.

از اسلحه تا چاقو

زنجان در قرن دهم قمری یکی از مراکز مهم صنعتی ایران به شمار می‌رفت و کارگاه‌های بی‌شمار اسلحه‌سازی در آن دایر بود. بعدها به دلایل سیاسی و اجتماعی این کارگاه‌ها رو به اضمحلال نهاد و صنعت چاقوسازی شهر نیز با ورود چاقوهای ماشینی آلمان، انگلیس و ژاپن‌ دچار رکود شد. اما به رغم مشکلات فراوان با پایمردی استادکاران سخت‌کوش، این صنعت به حیات خود ادامه داده و تا حدودی راه ترقی را پیموده است.

چاقوهای زنجان تنوع فراوان دارد و ظرافت، تناسب، شیوه آب‌کاری و قدرت برش از ویژگی‌های آن‌ها است. تیغه این چاقوها معمولاً از جنس فولاد سخت است و پس از برش و حرارت دادن در کوره، با مهارت چکش‌کاری، ساییده و صیقل داده می‌شوند. این چاقوها قلم تراش، جیبى، دسته ملیله، کارد آشپزخانه و... هستند و آسترشان از جنس آهن یا برنج است و رویه آن نیز غالباً از شاخ حیوانات، به ویژه شاخ گوزن تهیه می‌شود.

انواع چاقوهای زنجان عبارتند ‌از: چاقوهای مخزنی یا قلم‌تراش، چاقوهای ضامن‌دار، چاقوهای شکاری، چاقوهای صحرایی، چاقو‌های آشپزخانه، دشنه و قداره که هر یک به شکل‌های گوناگون تولید می‌شوند.

قالی  قلتوق و بیدگینه

قالی‌بافی در استان زنجان یکی از صنایع دستی عمده مناطق روستایی محسوب می‌شود و اغلب توسط زنان روستایی و در کنار کار کشاورزی و دامپروری تولید می‌شود. طرح‌ها و نقش‌های به کار رفته در قالی زنجان با توجه به اعتقادات، باورها و خواهش‌های باطنی بافندگان به صورت ذهنی و تجریدی است.

نقوش رایج در قالی زنجان بسیار متنوع است. برخی از این نقوش عبارتند ‌از: ریزماهی، سه‌متن‌ماهی، لچک ترنج، شکارگاه، لچک و ترنج، ایلونی مهاجر، ساوه مهاجر، شاه‌عباسی، بوته ترمه، گل‌ افشار ، طرح بیدگینه، قلتوق.

مرغوب‌ترین قالی‌های استان زنجان در روستاهای «بیدگینه» و قلتوق بافته می‌شوند و امروزه جزء کالاهای صادراتی مهم است. پشم‌ این قالی‌ها عموماً توسط بافندگان رنگرزی شده و از ثبات قابل توجهی برخوردار است. این قالی‌ها ریزبافت و دارای چهل رج است.

مسگری

زنجان که رفتید، سری هم به بازار مسگرهای این شهر بزنید و از محصولات دست سازشان سوغات بخرید. براساس شواهد و مدارک باستان‌شناسی، شمال و مرکز ایران به دلیل وجود ذخایر فراوان کانی‌های معدنی، جزء قدیمی‌ترین مراکز فلز‌کاری جهان بوده است. زنجان نیز یکی از مراکز مسگری ایران است و راسته مسگری‌های بازار زنجان مرکز فعالیت‌ این صنعتگران است. انواع ظروف مسی از جمله مجمعه، دیگ (یا یداخ) کاسه، آفتابه لگن در استان زنجان تولید می‌شود.

خوردنی های زنجان

اگر با وجود این همه صنایع دستی هنوز دوست دارید از خوراکی های زنجان سوغات بخرید، نان اردک، سقز، سبزی گل آقا، سبزی قاز یاقی، سبزی ماتار و پیاز کوهی چی دان و شیرینی انگشت پیچ گزینه های پیش روی شما هستند.

فراوری: الهام مرادی

بخش گردشگری تبیان

برگرفته از همشهری