پرورش تفکر علمی و پژوهشی در دانش آموزان
یكی از اهداف اصلی تدریس، پرورش دانش‌آموزانی فكور و پژوهنده است كه بتوانند در جامعه نقش‌های خود را به درستی ایفا كنند. انسان‌ها ذاتاً كنجكاوند، اما ذاتاً متفكران خوبی نیستند؛ مگر این كه شرایط مناسب آن فراهم شود. در شرایط عادی ما از تفكّر اجتناب می‌كنیم. تفكر سخت‌ترین كار محسوب می‌شود و به همین دلیل است كه افراد اندكی آن را درست انجام می‌دهند. تربیت دانش‌آموز، مهم ترین وظیفه ی مدرسه است كه در ابعاد مختلف صورت می‌گیرد.
تربیت علمی ـ پژوهشی در دانش‌آموزان نیز به عنوان یك ضرورت اساسی در نظام آموزشی مطرح است كه باید از همان سال‌های ابتدای تحصیل مورد توجه قرار گیرد. این تربیت پی ساخت سایر ابعاد تربیتی را در برمی‌گیرد و به تقویت ابعاد مختلف رشد یك انسان كمك می‌كند. خمیرمایه روحیه علمی ـ پژوهشی دانش‌آموزان از دوران كودكی و نوجوانی و عمدتاً در محیط‌های آموزشی شكل می‌گیرد و در دوره‌های دیگر به شكوفایی و باروری می‌رسد.
مدارس به عنوان محیط‌های آموزشی ـ فرهنگی مهم‌ترین نقش را در تربیت علمی ـ پژوهشی دانش‌آموزان برعهده گرفته‌اند. مدارس رسالت دارند تا با هدایت و مدیریت روحیه كنجكاوی و جست‌وجوگری در دانش‌آموزان، در مسیر دستیابی به انسان توسعه یافته و برای ساختن جامعه توسعه یافته قدم بردارند.
تربیت تفكر دانش‌آموزان و تربیت علمی، تربیت برای مدیریت حل مسایل اساسی زندگی است و از این رو است كه مهارت‌های پژوهشگری جزو مهارت‌های اساسی زندگی فردی و اجتماعی نیز محسوب می‌شوند.
تربیت علمی ـ پژوهشی دانش‌آموزان اهمیت اساسی دارد زیرا تربیت دانش‌آموز متفكر و پژوهشگر باعث می‌شود كه در آینده نسلی سالم داشته باشیم چون تربیت علمی، تربیت بخشی از مهارت‌های اساسی موردنیاز زندگی است و سهم به سزایی در شكل‌گیری شخصیت سالم دارد.
این تربیت در پیوند با سایر ابعاد تربیت است. تربیت علمی، یكی از هدف‌های اساسی آموزش و پرورش در دوره‌های مختلف و نیز ضامن استمرار و عمق‌بخشی یادگیری در موضوعات مختلف است یادگیری مداوم و مادام‌العمر. موقعیت علمی در هیچ كشوری سامان نخواهد یافت، مگر این كه پژوهش به عنوان یك اصل از دوران كودكی و از دبستان مورد توجه قرار گیرد.
پرورش تفكر
شگفت‌انگیز است كه ما انتظار داریم كه دانش‌آموزان یاد بگیرند، اما به ندرت آموزشی درباره یادگیری و تفكر به آن ها می‌دهیم. فرآیند تفكّر، فرآیند حل مسأله، خلاقیت و فرآیند یادگیری عمیق در پژوهش و تحقیق است. بنابراین معلم باید به این موارد در كلاس درس توجه كند.
تفكر، وجه تمایز انسان از سایر موجودات و موضوع و دستور كار اصلی تعلیم و تربیت ودر همه دوران‌ها از دیرباز تاكنون محل بحث صاحب‌نظران بوده است. مهم‌ترین امتیاز انسان بر سایر موجودات، داشتن فكر و اندیشه است.
در دین مبین اسلام نیز تفكر جایگاه رفیعی دارد. مولوی در شعر معروف خود، حقیقت انسان را همان اندیشه او دانسته است كه اگر اندیشه را از او بگیرند جز مشتی پوستی و گوشت و استخوان از او چیزی باقی نخواهد ماند و در زمره ی سایر حیوانات روی زمین قرار خواهد گرفت.
بدون تفكر، ما قادر به یادگیری نخواهیم بود و بدون یادگیری، تغییر و تحول مثبتی اتفاق نخواهد افتاد. تمامی نظریه‌های تربیتی و یادگیری، حامی تفكر و نقش كلیدی آن در تدریس و یادگیری هستند در واقع در حوزه یادگیری نظریه‌ای را نمی‌توان یافت كه در آن به تفكر بی‌توجهی شده باشد.
از جمله ی آن‌ها نظریه ی معروف سازنده‌گرایی در یادگیری به عنوان یك رویكرد اساسی پشتیبان تفكر در تدریس قابل درك است. در این رویكرد، دانش‌آموز نه تنها دریافت‌كننده ی محض اطلاعات بلكه آفریننده ی ساختارهای شناختی خویش به شمار می‌رود. او باید ضمن دریافت اطلاعات، آن‌ها را پردازش كند، به تجربه‌های پیشین مرتبط سازد. آموخته‌هایش را سازمان دهد و آن‌ها را برای حل كردن مسایل واقعی زندگی و مسایل پیچیده در موقعیت‌های تازه به كار بگیرد.
تعریف تفكّر از دیدگاه صاحب‌نظران تعلیم و تربیت:
این كه تفكر چگونه رخ می‌دهد و پیامدهای آن برای هر فرد چیست، همواره مورد توجه بسیاری از افراد بوده است و در مورد آن تعابیر و تفاسیر گوناگونی ارایه شده است. شعبانی (1371) تفكر را فعالیت جهت‌دار ذهن برای حل مساله تعریف می‌كند، سولسو1(1990) تفكر را فرایندی تعریف می‌كند كه از طریق آن یك بازنمایی ذهنی جدید به وسیله تبدیل اطلاعات و تعامل بین خصوصیات ذهنی، قضاوت، انتزاع، استدلال و حل مساله ایجاد می‌گردد.
از نظر پیاژه، تفكر برای تعادل‌یابی ذهنی است. اگر فرد در برخورد با موقعیتی تازه نتواند با آن درست برخورد كند تعادلش به هم می‌خورد. به همین دلیل فرد در مسیر تغییر ساختار شناختی خود حركت می‌كند تا تعادل خودر ا بازیابد. در واقع تفكر محصول تلاقی بین دانایی و جهالت است جایی كه عدم تعادل صورت می‌گیرد. برآیند تفكر و تعادل‌یابی شناختی، ایجاد رضایت و آرامش و هم چنین گسترش دانایی برای فرد خواهد بود. اصولاً نظریه رشد شناختی پیاژه مبتنی بر ماهیت تفكر است كه با توجه به آن می‌توانیم تفكّر را به مدرسه ببریم.
در تفكّر پیاژه، هوش و تفكر مترادف تلقی می‌شوند. تفكر در مسیر استفاده ی موثر از هوش عمل می‌كند و هوش ابزار اصلی تفكر است.
ویگوتسكی نظریه پرداز بزرگ روسی نیز در خصوص تفكّر و شرایط آن دیدگاهی موثر را ارایه كرده است. وی بر این باور است تفكر در محدوده مجاور رشد كودكان جریان می‌یابد. بر این اساس، تكالیفی در محدوده منطقه ی مجاور رشد قرار دارند، كه كودك با دانش كنونی خود قادر به انجام آن ها نیست. چنین موقعیتی برای فرد قدری چالش و دغدغه ایجاد می‌كند كه پیامد آن زایش تفكر و كوشش در جهت حل تكالیف ارایه شده است، در واقع شرایط تفكر ارایه تكالیفی است كه قدری از دانش موجود فرد فراتر است.
منبع : سواد پژوهشی معلم، دكتر رضا ساكی، ناشر، دانش‌آفرین، 1388
