بهرهمندى از نعمات، نشانهى لطف خداوند نیست!!
حضرت ابراهیم علیه السلام براى ذریّهى خویش درخواست مقام امامت نمود، امّا خداوند در جواب فرمود: این مقام و مرتبت به افراد ظالم نمىرسد. در آیه 126 سوره مبارکه بقره، حضرت ابراهیم علیه السلام، رزق دنیا را تنها براى مۆمنان درخواست كرد، امّا خداوند این محدودیّت را نمىپذیرد و از اعطاى رزق مادّى به كفّار امتناع نمىورزد. یعنى رزق مادّى مهمّ نیست، لذا به اهل و نااهل هر دو داده مىشود، امّا مقامات معنوى و اجتماعى و رهبرى، بسیار مهم است و به هر كس واگذار نمىشود.
وَ إِذْ قالَ إِبْراهِیمُ رَبِّ اجْعَلْ هذا بَلَداً آمِناً وَ ارْزُقْ أَهْلَهُ مِنَ الثَّمَراتِ مَنْ آمَنَ مِنْهُمْ بِاللَّهِ وَ الْیَوْمِ الْآخِرِ قالَ وَ مَنْ كَفَرَ فَأُمَتِّعُهُ قَلِیلاً ثُمَّ أَضْطَرُّهُ إِلى عَذابِ النَّارِ وَ بِئْسَ الْمَصِیرُ (126 ـ بقره)
و (بیاد آور) هنگامى كه ابراهیم گفت: پروردگارا! این (سرزمین) را شهرى امن قرار ده و اهل آن را، آنان كه به خدا و روز آخرت ایمان آوردهاند، از ثمرات (گوناگون) روزى ده. (اما خداوند) فرمود: به آنهایى كه كافر شوند (نیز) بهرهى اندكى خواهم داد. سپس آنها را به قهر به سوى عذاب آتش مىكشانم و چه بد، سرانجامى است.
در آیات قبل، حضرت ابراهیم علیه السلام براى ذریّهى خویش درخواست مقام امامت نمود، امّا خداوند در جواب فرمود: این مقام و مرتبت به افراد ظالم نمىرسد.
در این آیه حضرت ابراهیم، رزق دنیا را تنها براى مۆمنان درخواست كرد، امّا خداوند این محدودّیت را نمىپذیرد و از اعطاى رزق مادّى به كفّار امتناع نمىورزد. یعنى رزق مادّى مهمّ نیست، لذا به اهل و نااهل هر دو داده مىشود، امّا مقامات معنوى و اجتماعى و رهبرى، بسیار مهم است و به هر كس واگذار نمىشود.
جالب اینكه ابراهیم نخست تقاضاى " امنیت" و سپس درخواست" مواهب اقتصادى" مىكند، و این خود اشارهاى است به این حقیقت كه تا امنیت در شهر یا كشورى حكم فرما نباشد فراهم كردن یك اقتصاد سالم ممكن نیست!
در اینكه منظور از ثمرات چیست؟ مفسران گفتگوها دارند، ولى ظاهرا ثمرات یك معنى وسیع دارد كه هر گونه نعمت مادى، اعم از میوهها و مواد دیگر غذایى، و نعمتهاى معنوى را شامل مىشود.
سنّت الهى آن است كه به همه مردم اعم از مسلمان و كافر، رزق دهد و این سنّت حتّى با دعاى ابراهیم علیه السلام خدشه بردار نیست. «وَ مَنْ كَفَرَ فَأُمَتِّعُهُ»
در حدیثى از امام صادق(علیه السلام) مىخوانیم كه فرمودند: هى ثمرات القلوب:" منظور میوه دلها است"! اشاره به اینكه خداوند محبت و علاقه مردم را به مردم این سرزمین جلب مىكند.
این نكته نیز قابل توجه است كه ابراهیم این تقاضا را تنها براى مۆمنان به توحید و روز جزا مىكند، شاید به خاطر اینكه از جمله لا یَنالُ عَهْدِی الظَّالِمِینَ در آیات گذشته به این حقیقت پى برده بود كه گروهى از نسلهاى آینده او، راه شرك و ظلم و ستم مىپویند، و او در اینجا ادب را رعایت كرد و آنها را از دعاى خود استثنا نمود.
به هر حال خداوند در پاسخ این تقاضاى ابراهیم چنین فرمود: اما آنها كه راه كفر را پوییدهاند بهره كمى (از این ثمرات) به آنها خواهم داد" (و به طور كامل محروم نخواهم كرد!) (قالَ وَ مَنْ كَفَرَ فَأُمَتِّعُهُ قَلِیلًا)
اما در سراى آخرت" آنها را به عذاب آتش مىكشانم و چه بد سر انجامى دارند" (ثُمَّ أَضْطَرُّهُ إِلى عَذابِ النَّارِ وَ بِئْسَ الْمَصِیرُ)
این در واقع صفت "رحمانیت" همان رحمت عامه پروردگار است كه از خوان نعمت بى دریغش همه بهره مىگیرند، و از خزانه غیبش خوبان و بدان وظیفهخور باشند، ولى سراى آخرت كه سراى رحمت خاص او است، رحمت و نجاتى براى آنها نیست.
ابراهیم نخست تقاضاى" امنیت" و سپس درخواست" مواهب اقتصادى" مىكند، و این خود اشارهاى است به این حقیقت كه تا امنیت در شهر یا كشورى حكمفرما نباشد فراهم كردن یك اقتصاد سالم ممكن نیست!
پیامهای آیه:
1ـ انبیا علاوه بر ارشاد و هدایت، به نیازهاى مادّى مردم همانند امنیّت و معیشت نیز توجّه داشته و براى آن تلاش و دعا مىكنند. «رَبِّ اجْعَلْ هذا بَلَداً آمِناً»
2ـ بهرهمندى از نعمتها، زمانى لذیذ و گوارا است كه در فضاى امن، آرام و بىاضطراب باشد. «آمِناً وَ ارْزُقْ»
3ـ در دعا، دیگران را فراموش نكنیم. به جاى «وَ ارْزُقْنا» فرمود: «وَ ارْزُقْ أَهْلَهُ»
4ـ سنّت الهى آن است كه به همه مردم اعم از مسلمان و كافر، رزق دهد و این سنّت حتّى با دعاى ابراهیم علیه السلام خدشه بردار نیست. «وَ مَنْ كَفَرَ فَأُمَتِّعُهُ»
5ـ بهرهمندى در دنیا، نشانهى لطف خداوند به انسان نیست. «وَ مَنْ كَفَرَ فَأُمَتِّعُهُ»
6ـ در كمك رسانى به همنوع، كارى به مكتب او نداشته باشید. «وَ مَنْ كَفَرَ فَأُمَتِّعُهُ»
7ـ كامیابىهاى مادّى هر قدر باشد، نسبت به نعمتهاى آخرت اندك است. «قَلِیلًا»
آمنه اسفندیاری
بخش قرآن تبیان
منابع:
تفسیر نور ج 1
تفسیر نمونه ج1