تبیان، دستیار زندگی
همّت کنی گوشتى را كه (بر تن تو) از حرام روییده به اندوه ها بگدازى تا پوست به استخوان بچسبد و بین آنها گوشت تازه‏ اى بروید.
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

حالا بگو استغفرالله !


همّت کنی گوشتى را كه (بر تن تو) از حرام روییده به اندوه ها بگدازى تا پوست به استخوان بچسبد و بین آنها گوشت تازه‏ اى بروید.


استغفار

چرا حضرت علی علیه السلام با وجود داشتن عصمت ، استغفار می کرد؟

پیامبر اسلام، به اتفاق مسلمانان معصوم از گناه بود خصوصاً پس از بعثت كسی در عصمت او خدشه نكرده است ولی با این حال روزی هفتاد بار استغفار می كرد و فرمود: «و إنّه لیغان علی قلبی و إنّی أستغفر الله كلّ یوم سبعین مرّه»، «من دلم زنگار می گیرد و روزی هفتاد بار استغفار می كنم»

خدا به پیامبر در قرآن دستور استغفار می دهد(غافر/55و محمد/19) آیا معنی آن این است كه پیامبر معصوم نیست؟ بزرگان تفسیر و عقاید در مورد این نوع استغفارها بحث های جالب و شیرینی دارند، انبیا و اولیای خدا كه معصوم هم هستند، اوّل برای خودشان طلب مغفرت می‎كنند و "ربّ اغفِر لِی" می‏گویند. حالا ما چگونه این‏ها را با هم جمع كنیم؟ در اینجا وجوهی را برای پاسخ به این اشكال مطرح كرده‏اند كه من به بعضی‎ از آن وجوه اشاره می‎كنم.

وجه اوّل؛ آموزش 

گفته‏اند كه این‏ها برای ما مُذنِبین، جنبه آموزشی داشته است. یعنی معصومین خواسته‏اند به گناه‎كاران بیاموزند كه وقتی خواستی دعا كنی، اوّل از خدا بخواه كه از سر تقصیراتت بگذرد‎، بعد بقیه دعاهایت را مطرح كن. این وجه با آن مطالبی كه در گذشته گفتیم هم تطبیق می‎كند؛ به خصوص با آن عبارتی كه در دعای كمیل از علی(علیه‎السلام) بود كه داشت: "اللَّهُمَّ اغفِر لِیَ الذُّنُوبَ الَّتِی تَحبِسُ الدُّعَاءَ ". یعنی خدایا، آن گناه‎هایی كه موجب حبس دعا می‎شود را ببخش!

ما سابقاً "موانع اجابت دعا " را بحث كردیم و گفتیم كه اوّلین مانع، گناه است. گناه موجب می‎شود كه دعا مستجاب نشود. دیدید كه در دعای كمیل هم همین را داشت: "اللَّهُمَّ اغفِر لِیَ الذُّنُوبَ الَّتِی تَحبِسُ الدُّعَاءَ ". حبس دعا یعنی این كه دعا از این دو لب‎ بالاتر نمی‎رود. اهل معرفت كه این را در یك قالب معرفتی می‎ریزند، می‎گویند كه این از حُجُب ظلمانی است. ما گفتیم "مانع "، آن‏ها می‎گویند "حجاب ". گناه موجب می‎شود كه دعا مستجاب نشود و مانع و حجاب است؛ حجابش هم حجاب ظلمانی است. این یك توجیه بود.

توجّه كنی به گوشتی كه از خوردن مال حرام در بدنت روییده است و آن‎أرا بر اثر اندوه و پشیمانی از گناهان سابق‎، آب كنی تا این كه گوشت تازه‎أجایگزین آن گردد. اطاعت و پیروی از احكام الهی را هر چند كه دشوار باشدأبر خود هموار سازی‎، همانطور كه گناه را بر وجود خود هموار می‎ساختی‎

وجه دوم؛ التذاذ معنوی 

گفته‏اند جهت آموزشی مطرح نیست؛ یعنی حضرات معصومین نمی‏خواستند به گناه‎كاران دعا كردن را بیاموزند، بلكه خودِ كُرنش نسبت به معبود، خود این تضرّع و اظهار عجز كردن به معبود، لذّت‏بخش است و لذّت معنوی دارد. دعا اظهار كُرنش و عجز و تضرّع نسبت به معبود است. اولیای خدا دنبال التذاذات نفسانی كه نیستند؛ این‏ها دنبال التذاذات معنوی بودند. لذا می‎خواستند از این لذت بی‎بهره نمانند و این لذت معنوی را هم بچشند.

لذا این‏ها در همین قوالب اظهار عجز، تضرّع، كُرنش، ضعف و نقص كرده‏اند. پس این دعاها و طلب غفران‏ها از طرف انبیا و اولیای معصوم الهی، صِرفاً به جهت تعلیم و آموزش گناه‎كاران نبوده است؛ بلكه خودشان هم می‎خواستند یك لذّت معنوی ببرند؛ می‎خواستند اظهار نقص و كمبود نسبت به معبود كنند و این یك لذّت معنوی دارد. این‏ها می‏خواستند از این لذّت معنوی بی‎بهره نمانند. این وجه دوم بود.

استغفار

وجه سوم؛ رفع حجب نورانی

توجّه اولیای خدا كه دارای مقامات معنوی هستند به اعمال صالح و همان مقامات عالی معنوی مثل توكل، رضا و تسلیم، خودِ این توجه یك حجاب است؛ البته این حجاب، از حُجُب ظلمانیه نیست، بلكه از حُجُب نوریه است. همین توجه برای اولیای خدا سیئه محسوب می‏شود. لذا گاهی در این قالب می‎ریزند كه: "حَسَنَاتُ الْأَبْرَارِ سَیِّئَاتُ الْمُقَرَّبِین ".[11] حسنات ابرار، برای مقرّبین سیئه است. توجه به این حسنه، حجاب است. التفات مقربین، چه به اعمال صالح و چه به مقامات معنویه، برای آن‏ها سیئه است و استغفار آن‏ها به خاطر توجّهات آن‏ها به حُجُب نوریه است. این وجه سوم بود. وجه چهارمی هم از استادم(رضوان‎الله‎تعالی‎علیه)[12] هست كه جلسه آینده می‎گویم.

معنای استغفار چیست؟

شخصی در حضور امام‎(علیه السلام) گفت‎: اَسْتَغْفِرُاللَّه‎َ «از درگاه خدا طلب آمرزش گناهان ‎می‎كنم‎.»

از آنجا كه بسیار دیده شده افرادی این جمله را به طور سطحی و بی‎آن كه واقعاً و ‎از صمیم قلب به آن اعتقاد داشته باشند، بر زبان می‎آورند، امام علی‎(علیه السلام) به او فرمود:

ثَكَلَتْك‎َ اُمُّك‎َ، اَتَدْری‎ِ مَا الْاِسْتِغْفارُ...

گناه موجب می‎شود كه دعا مستجاب نشود. دیدید كه در دعای كمیل هم همین را داشت: "اللَّهُمَّ اغفِر لِیَ الذُّنُوبَ الَّتِی تَحبِسُ الدُّعَاءَ ". حبس دعا یعنی این كه دعا از این دو لب‎ بالاتر نمی‎رود. اهل معرفت كه این را در یك قالب معرفتی می‎ریزند، می‎گویند كه این از حُجُب ظلمانی است. ما گفتیم "مانع "، آن‏ها می‎گویند "حجاب ". گناه موجب می‎شود كه دعا مستجاب نشود و مانع و حجاب است؛ حجابش هم حجاب ظلمانی است. این یك توجیه بود

مادرت به عذایت بنشیند. آیا می‎دانی معنی «استغفار» چیست‎؟!

استغفار، مقام بلند مرتبگان و افراد شریف و آنانی است كه در سطح بالایی از2 معنویّت قرار دارند. (دَرَجَه‎ُ الْعِلِیّین‎َ)

سپس امام‎(علیه السلام) برای توضیح بیشتر، چنین فرمود:

استغفار، یك كلمه اَسْتَغْفِرُاللّه‎ است‎، ولی شش معنی و مفهوم دارد:

1- پشیمانی از گناهان گذشته‎.

2- تصمیم قاطع و ابدی بر این كه دیگر به سوی گناه باز نگردد.

3- ادای حق‎النّاس‎، به طوری كه خدا را آنگونه ملاقات كنی كه بدهكار كسی‎نباشی‎.

4- انجام حق اللّه (مانند نماز و روزه و حج و...)

5- توجّه كنی به گوشتی كه از خوردن مال حرام در بدنت روییده است و آن‎ را بر اثر اندوه و پشیمانی از گناهان سابق‎، آب كنی تا این كه گوشت تازه‎ جایگزین آن گردد. اطاعت و پیروی از احكام الهی را هر چند كه دشوار باشدأبر خود هموار سازی‎، همانطور كه گناه را بر وجود خود هموار می‎ساختی‎.

6- دشواری اطاعت را آنچنان به خودت بچشانی كه شیرینی و لذّت گناه را چشیدی‎.

فَعِنْدَ ذَلِك‎َ تَقُول‎ُ: اَسْتَغْفِرُاللَه‎ِ پس از انجام این مراحل مجاز هستی كه بگویی ‎أاَسْتَغْفِراللّه‎: خدایا از درگاهت‎، طلب آمرزش می‎كنم‎!(نهج‎البلاغه‎، حكمت 417)

ناگفته نماند كه توبه مراحلی دارد و توبه شرعی به همان چهار خصلت اوّل‎ حاصل می‎شود، ولی توبه كامل و حقیقی بستگی به پیمودن شش مرحلة فوق ‎دارد.

فرآوری: زهرا اجلال   

بخش نهج البلاغه تبیان


منابع:

سایت انهار

نهج البلاغه ؛ حکمت 409

همان ؛ حکمت 417

مشاوره
مشاوره
در رابطه با این محتوا تجربیات خود را در پرسان به اشتراک بگذارید.