راهکارهایی برای عزیز و محبوب بودن
از جام خشم و غضب جرعه جرعه بنوش ـ خشم خود را فرو بر ـ زیرا من نوشیدنى و جرعه‌اى را شیرین‌تر از آن، در عاقبت ندیدم و لذت بخش‌تر از آن از نظر مآل و پایان نیافتم».
انسان در زندگی به دنبال آن است که بتواند خود را به خوبی در اجتماع نشان داده و دل‌ها را مجذوب خویش سازد. این امر یکی از موضوعاتی است که در دین مبین اسلام مورد توجه واقع شده است و راهکارهایی را برای رسیدن به این هدف برای مردمان بیان داشته است. در این مجال به بررسی بیانات امام علی (علیه السلام) در نهج البلاغه پرداخته می‌شود تا با استفاده از رهنمودهای آن حضرت بتوان راه‌های رسیدن به این مهم را به دست آورد. در ادامه به برخی از مهم‌ترین روش‌ها اشاره می‌گردد:
كنترل زبان
«و لا تقل ما لا تحب انیقال لك»؛ «و نگو آنچه دوست ندارى كه براى تو گفته شود».
انسان باید به خود مراجعه كند كه آیا دوست مى‌دارد كه مردم عیوب او را بگویند و یا او را با القاب زشت و زننده بخوانند؟ قطعا دوست نمى‌دارد در نتیجه باید او هم درباره دیگران چنین باشد عیوب مردم را نگوید و نباید كسى را با لقب بد و توهین‌آمیز صدا بزند و بخواند و یا نام ببرد.
یکی از موثرترین عوامل ایجاد بهترین روابط دوستانه در میان جامعه را امیر مومنان در این جملات آورده و با به كار گرفتن این دستورات عالیه هماى سعادت و خوشبختى بر سر جامعه سایه خواهد افكند.
روزى كم و آبرومندانه
«و ان الیسیر من الله سبحانه اعظم و اكرم من الكثیر من خلقه و ان كان كل منه»؛ «و به حق كه روزى اندكى كه از طرف خداوند سبحان به آدمى برسد بزرگتر و گرامیتر از بهره فراوانى است كه از ناحیه دیگران به او برسد هر چند كه همه از طرف خدا است».
حفظ اسرار، در درون بستگى به محكم كردن بند و دهانه آن یعنى زبان دارد كه اگر انسان سخت آن را نبندد و محكم نگه ندارد اسرار درون، بیرون خواهد ریخت و تولید اشكالات و گرفتاری‌هاى بى‌شمار خواهد نمود. انسانی که زمامدار زبان خویش نیست هرگز نمی‌داند جایگاهی مناسب نزد اطرافیان داشته باشد و دیگران از او دوری خواهند نمود
مردم عادى در فكر فزونى ثروت و درآمدند، اما امیرمومنان، به آبرومند بودن درآمدها و جلال بودن روزی‌ها مى‌اندیشد و از این رو مقدار مختصر و اندكى را با كرامت نفس و بزرگوارى انسان به دست بیاید از درآمدهاى بسیار فراوانى كه با بست و بند و خواهش و تمنا همراه باشد به مراتب بهتر و بالاتر مى‌دانند هر چند كه بالاخره تمام آن‌ها مربوط به خداى تعالى است اما فرق دارد كه از مسیر صحیح خداپسندانه به دست آمده و یا با توسل و تشبث به این و آن و تحمل منت دیگران كسب شده باشد. داشتن چنین رویه‌ای در زندگی سبب می‌گردد که فرد عزت خویش را در اجتماع حفظ کرده و نزد دیگران محترم و ارزشمند باشد.
حفظ زبان
«و تلافیك ما فرط من صمتك ایسر من ادراكك ما فات من منطقك و حفظ ما فى الوعاء بشد الوكاء»؛ «تلافى و تدارک تقصیرى كه از خموشى پیدا شده آسانتر از به دست آوردن آنچه كه از ناحیه گفتارت از دست رفته، مى‌باشد و نگهدارى آنچه كه در ظرف است به استوار داشتن و استحكام بند آن است».
این قسمت، در رابطه با زبان و اجتناب و پرهیز از بسیار سخن گفتن مى‌باشد. سخن نگفته را غالبا همه وقت مى‌توان گفت ولیكن سخن گفته را پس گرفتن ممكن نیست. ممكن است از رهگذر سكوت، نگرانی‌هایى به وقوع بپیوندد و سكوت، پى‌آمدهای سوء و ناراحت‌كننده‌اى داشته باشد و لیكن نوعا قابل جبران است، بر خلاف پى‌آمد سخن‌هاى نابجا و گفتارهاى ناهنجار كه زمینه بر گرداندن ندارد و خسارات آن قابل تدارک و جبران نیست.
حفظ اسرار، در درون بستگى به محكم كردن بند و دهانه آن یعنى زبان دارد كه اگر انسان سخت آن را نبندد و محكم نگه ندارد اسرار درون، بیرون خواهد ریخت و تولید اشكالات و گرفتاری‌هاى بى‌شمار خواهد نمود. انسانی که زمامدار زبان خویش نیست هرگز نمی‌داند جایگاهی مناسب نزد اطرافیان داشته باشد و دیگران از او دوری خواهند نمود.
فرو بردن خشم
«و تجرع الغیظ فانى ارجرعه احلى منها عاقبه و لا الذمغبه»؛ «از جام خشم و غضب جرعه جرعه بنوش ـ خشم خود را فرو بر ـ زیرا من نوشیدنى و جرعه‌اى را شیرین‌تر از آن، در عاقبت ندیدم و لذت بخش‌تر از آن از نظر مآل و پایان نیافتم».
فرو بردن خشم و غضب در آغاز كار بسیار مشكل، ولى عاقبت و سرانجام آن بسیار شیرین خواهد بود.
«و لن لمن غالظک فانه یوشک ان یلین لك»؛ «نرمى كن نسبت به كسی كه با تو درشتى كند كه چه بسا به زودى براى تو نرم گردد».
در قرآن كریم نیز مى خوانیم: «ادفع بالتى هى احسن فاذا الذى بینک و بینه عداوه كانه ولى حمیم»؛ «بدى افراد را به شیوه هر چه بهتر دفع كن كه در آن هنگام آن كسی كه میان تو و او دشمنى است گویا دوستى بس مهربان مى‌باشد». (سوره ى فصلت آیه ى 34)
کسی که در مقابل بدی‌های مردم بتواند خویشتن را کنترل نماید و صبر پیشه سازد جایگاهی بس والا نزد حضرت حق و بندگان او خواهد داشت. البته باید توجه نمود که این رفتار نباید سبب سوءاستفاده دیگران گردد و وی را فردی مظلوم قلمداد نمایند. بلکه باید بتواند به آرامی و با کلامی منطقی کلام منطقی خویش را ثابت نماید.
مردم عادى در فكر فزونى ثروت و درآمدند، اما امیرمومنان، به آبرومند بودن درآمدها و جلال بودن روزی‌ها مى‌اندیشد و از این رو مقدار مختصر و اندكى را با كرامت نفس و بزرگوارى انسان به دست بیاید از درآمدهاى بسیار فراوانى كه با بست و بند و خواهش و تمنا همراه باشد به مراتب بهتر و بالاتر مى‌دانند هر چند كه بالاخره تمام آن‌ها مربوط به خداى تعالى است اما فرق دارد كه از مسیر صحیح خداپسندانه به دست آمده و یا با توسل و تشبث به این و آن و تحمل منت دیگران كسب شده باشد
حفظ شخصیت
«فاقیموا على شانكم و الزموا طریقتكم»؛ «بر شخصیت و ارزش خود استوار باشید و راه خود را بروید».
انسانی که خود برای نفسش ارزش قائل است طوری رفتار می‌نماید که دیگران نیز برای او احترام و حرمت قائل خواهند شد.
مردم جامعه دوستان و همسایگان، همانند ما مى‌باشند، و چون ما محبت و خشم دارند. برخى از چیزها را دوست و بسیارى از سخن‌ها را دوست ندارند. شخصیت اجتماعى انسان وقتى درست شكل مى‌گیرد كه متناسب با خواسته‌ها و كشش‌هاى درونى مردم رفتار كنیم و در پرهیز اجتماعى نیز داراى معیار سنجش صحیحى باشیم كه فرمود: «من ضمن بعرضه فلیدع المراء»؛ «كسى كه بر آبرو و شخصیت خود نگران است باید از مجادله بپرهیزد».
براى تنظیم روابط اجتماعى، باید به حقوق دیگران احترام گذاشت، و با دوستان و همسایگان هماهنگ شد، و آنگونه كه دوست دارد مردم نسبت به او مهربان و اهل گذشت و نیكوكار باشند او نیز نسبت به دیگران نیكوكار باشد.
انجام كارهاى خیر
«الخیر منه مامول و الشر منه مامون»؛ «به او امید خیر مى‌رود و از او بیم شر نمى‌رود».
چنین انسانی ملجأ و مرجع حاجات درماندگان و نیازمندان خواهد بود. مردمان نیکی او را در دل خویش دارند و خود را از گزندش مصون می‌دانند. زیرا بدى را كسى از او تجربه نكرده است كه در هراس از تكرار آن باشد.
انسانی که انگیزه‌اى براى اذیت و آزار و گناه ندارد و رضاى خالق را در قضای حاجت مخلوق یافته است تمام همش مصروف جلب رضایت، در مسیر قرب الى الله است.
زینب مجلسی راد
بخش نهج البلاغه تبیان
منابع:
به سوى مدینه فاضله، على كریمى جهرمى
جوانى و اخلاق در نهج البلاغه، محمد دشتی
متقین گلهای سرسبد آفرینش، سید مهدى شجاعى
