رحمت الهی و عذاب ابدی کفّار

گاهی در انتقاد به جاودانگی عذاب کفار در جهنم، بر مهربانی خداوند تأکید می‌شود که نشان می‌دهد از نظر برخی افراد، اتّصاف خداوند به صفت رحمت، با تعذیب جاودانة کُفار به دست او در جهنم سازگار نیست. این مقاله به بررسی مسئلة جاودانگی عذاب کفّار در جهنم از منظر صفت رحمت الهی می‌پردازد.

خلود کفار

شماری از آیات قرآن ‌کریم بر خلود کفّار در آتش جهنم دلالت می‌کنند ،آیاتی دیگر حتّی بر ابدی ‌بودن این خلود تأکید می‌کنند و این تأکید تا جایی است که برخی آیات، به امتناع خروج کفّار از آتش و حرام ‌بودن بهشت بر آنان اشاره می‌کنند،علامة طباطبایی این آیات را نصّ بر خلود کفّار در جهنم می‌داند(1). در برابر این آیات، آیاتی وجود دارند که جاودانه ‌بودن عذاب کفّار در جهنم را مشروط به خواست خدا می‌کنند . علامة طباطبایی این آیات را دالّ بر اثبات قدرت خدا در عدم تخلیدِ کفّار در عذاب جهنم می‌داند اما تاکید می‌کند که او از این قدرت خود استفاده نخواهد کرد(2).

برخی از روایات شیعه و عامّه بر جاودانه ‌نبودن عذاب جهنمیان دلالت می‌کنند (3). برای مثال، روایت ابوسعید ‌خدرى که بر حاکم بودنِ عبارت قرآنی «إِلّا ما شاءَ رَبُّکَ إِنَّ رَبَّکَ فَعَّالٌ لمَا یُرِیدُ» بر تمام آیاتِ دالِّ بر خلود اشاره می‌کند، قابل توجّه است. عموم محدّثان، از این روایات عذاب منقطع اهل‌ قبله را نتیجه گرفته‌ و اطلاق آنها را شامل کفار ندانسته اند؛ بلکه آنها را در آتش جهنم مخلّد می‌دانند. برای مثال، علامة مجلسی به هنگام جمع‌بندی میان آنها و آیات و روایات دالّ بر جاودانه ‌بودنِ عذاب جهنم چنین می‌گوید:

«بدان: آنچه جمع میان آیات و روایات اقتضا می‌کند این است که کافری که منکر ضروری‌ای از ضروریات دین است، در آتش مخلد است و عذاب او تخفیف نخواهد یافت.» (4)

" گناهكارانی كه در قیامت به عذاب الهی گرفتار می شوند, پس از مدت زمانی معین عذاب آنها پایان یافته و یا از طریق شفاعت بخشیده می شوند. اما عده ای هستند كه هیچ زمینه ای برای بخشش و پاك شدنشان وجود ندارد; مانند كافران و معاندین كه این افراد به تصریح قرآن كریم همیشه در عذاب جهنم گرفتار خواهند بود و این امر منافاتی با رحمت بی كران خداوند متعال ندارد; زیرا : اولا، رحمت الهی قابل مقایسه با عواطف انسانی نیست.

انسان گاه بر اثر عواطف خود حكمی برخلاف حكمت و مصلحت صادر می كند، در حالی كه رحمت خداوند عین حكمتش است و اگر عدل و حكمت اقتضای خلود در جهنم را داشته باشد, رحمتش برخلاف آن حكم نمی كند. ثانیا، كیفر اخروی مانند عقوبت های دنیایی، جنبه قراردادی و اعتباری ندارد; بلكه تجسم عینی عمل است و انسان - كه موجودی جاودان است - اعمالش نیز جاودانگی دارد ، كسانی كه نفس خود را پلید و شیطانی می پرورند ،در قیامت خود عذاب خویشند و سرمایه حیات ابدی آنان همان كنش ها و خصلت هایی است كه خود كسب كرده اند.

باید دانست كه ضلالت بطونى دارد كه باطن آخر آن روبرو گشتن با غضب الهى است.انسانى كه در حیات دنیوى در طریق ضلالت و انحراف حركت مى‏ كند و پیش مى‏رود در باطن امر لحظه به لحظه به بطن این ضلالت پیش مى‏رود تا آن ‏جا كه با اسماء غضب و طرد حق مواجه مى‏گردد. مثلاً كسى كه در این دنیا گناهى كرده یا با حضرت حق عناد و لجاجت دارد؛ یعنى با اوامر حضرت‏حق مخالفت مى‏ كند این طغیان و مقابله در این دنیا پشت حجاب است و انسان در حیات دنیوى از این باطن محجوب مى‏ باشد. وقتى حجاب یا حجاب‏ها مرحله به مرحله كنار رفت آنچه در نهایت به ظهور و بروز مى‏رسد مواجهه با خداوند قهار است یعنى خدایى كه هر چه در مقابلش به عنوان مقابله كننده بایستد او را طرد لعن و خرد مى‏ كند. یعنى طریق جهنم كه منتهى به جهنم مى‏ شود و منحرفان در قیامت به آن هدایت‏مى‏شوند صورت اصلى و باطنى همان راه ضلالت دنیوى است.

جاودانه بودن عذاب کفار در جهنّم، با صفت رحمت الهی سازگار است؛ زیرا کفّار، همواره افرادی خشن و محروم از عاطفه‌اند که بر دیگران ظلم روا می‌دارند؛ و بی‌رحمانه و تا آنجا که تمایل داشته و در توان دارند، سعی می‌کنند بر ظلم خویش استمرار ‌بخشند. در این شرایط، غلیان رحمت خدا نسبت به مظلومان، اقتضا می‌کند که او دادِ آنها را از کفّار بستاند و به شیوة خودشان آن‌ها را مجازات کند. به این معنا که او، تا آنجا که ممکن است و دوست می دارد، کفّار را عذاب کرده و امید هر گونه رهایی را از آنها باز می‌ستاند.

کلام آخر:

بنابراین حتی خلقت جهنم و سخن گفتن از آن نیز ریشه در رحمت گسترده پروردگار دارد و خدای متعال با ذکر اثرات سوئی که به دنبال اعمال زشت ما به وقوع می پیوندد ، ما را هشدار می دهد . صد البته که در کنار آن ، عقوبت الهی خود بزرگترین ضامن و نیرومند ترین عاملی است که می تواند انسانها را از پایمال نمودن حقوق همنوعان خود و ظلم و ستم به یکدیگر باز دارد.

پی نوشتها:

1- المیزان فی تفسیر القرآن، ج1، ص413

2-همان، ج‏7، ص353

3- تفسیر العیاشی، ج2، ص160؛ ، المنثور فى تفسیر المأثور،ج‏3، ص350

4- بحار الأنوار، ج8، ص364

فرآوری: زهرا انصاری نسب

بخش اعتقادات شیعه تبیان 

منبع:

سایت nameh-i-hikmat.sadiqjournals

سایت porseman

سایت roshd

سایت hawzah