حـقـایـق کـشـکـی!

مهم‌ترین ویژگی کشک این است که به نسبت شیر و پنیر میزان پروتئین بالاتری دارد. نکته دیگر اینکه پروتئین شیر یا کشک، ارزش زیستی فراوانی دارد و هضم آن راحت‌تر و بهتر است. از نظر سایر مواد مغذی نظیر کلسیم، ویتامین‌های گروه B، آهن و روی نیز کشک غنی بوده و از فواید بسیاری برخوردار است. معمولاً وقتی حرف از کلسیم به میان می‌آید، اکثراً شیر و ماست را منبع کلسیم می‌دانند و کمتر اشاره‌ای به کشک می‌شود. در صورتی که هر 30 تا 50 گرم کشک، حدود 300 میلی‌گرم کلسیم دارد که در مقایسه با آن هر 240 گرم شیر دارای 240 تا 300 میلی‌گرم کلسیم است. عموم مردم ماست و شیر را منبع کلسیم می‌دانند چون اولاً دسترسی به شیر و ماست آسان‌تر از کشک است و ثانیاً کشک‌های تولیدی یا به شکل سنتی است یا صنعتی و در هر دو شکل برای افزایش مدت ماندگاری آن از مقدار فراوانی نمک استفاده می‌شود. نمک هم روی جذب بسیاری از مواد مغذی از جمله کلسیم اثر منفی می‌گذارد و هم اینکه برای بسیاری از گروه‌های سنی میزان زیاد مصرف آن خطرناک است و می‌تواند برای سلامت مشکل‌ساز باشد و ذائقه را به مصرف نمک زیاد عادت دهد.

نکته دیگر اینکه هر ماده غذایی‌ای که از نظر مواد مغذی غنی باشد به شدت در معرض خطر آلودگی قرار می‌گیرد. در بازار کشک نیز هم به صورت جامد عرضه می‌شود و هم به صورت مایع چون کشک‌های مایع آب و رطوبت بالایی دارند و مواد مغذی آن‌ها فراوان است و پتانسیل آلودگی میکروبی زیادی دارند و در صورت آلوده شدن، مصرف آن‌ها بسیار خطرناک، پرعارضه و حتی کشنده است. بنابراین افرادی که کشک مایع مصرف می‌کنند باید مطمئن شوند که کشک فرایند صنعتی پاستوریزه شدن را به خوبی طی می‌کند و به تاریخ تولید و مدت مصرف، بسته‌بندی و... آن توجه داشته باشند.

بعد از مصرف نیز باقیمانده را در شرایط کاملاً مناسب در یخچال نگهداری کنند زیرا احتمال آلودگی در باقیمانده کشک همچنان وجود دارد. البته فعالیت باکتری‌ها در کشک‌های جامد به دلیل وجود نمک به شدت کم می‌شود و میکروارگانیسم‌ها توانایی رشد و تکثیر در آن را ندارند. اما از آنجا که سرانه مصرف نمک در میان مردم جامعه ما بالاست اگر این ماده غذایی پرنمک نیز به آن اضافه شود، می‌تواند مشکلاتی را در بسیاری از افراد به ویژه افراد مستعد بیماری‌های قلبی-عروقی، پرفشاری خون یا حتی مشکلات دستگاه گوارش پدید آورد. به طور کلی اگر دو مسئله ساده یعنی مقدار نمک و تهیه بهداشتی و اصولی کشک رعایت شود، کشک منبع بسیار مفیدی برای تأمین پروتئین و کلسیم مورد نیاز بدن است و می‌تواند به عنوان تنقلات هم استفاده شود.

ارزش غذایی

لبنیات منبع کلسیم، پروتئین، ویتامین A و B2 هستند. از آنجا که ویتامین B2 و کلسیم محلول در آب هستند و با کم شدن مقدار آب، این 2 ماده مغذی کاهش خواهند یافت و چون ویتامین A نیز محلول در چربی است و کشک چربی ندارد، پس مقدار این ماده مغذی نیز در کشک به حداقل می‌رسد و آنچه باقی می‌ماند، پروتئین است، بنابراین کسانی که در سنین رشد هستند، سوخت‌وساز بدنشان بالاست و سیستم ایمنی ضعیفی دارند، بهتر است که این ماده غذایی را در برنامه غذایی خود بگنجانند. می‌توان چنین نتیجه گرفت که کشک برای کودکان، نوجوانان، خانم‌های باردار و شیرده، سالمندان و ورزشکاران یک خوراکی ارزشمند محسوب می‌شود.

طرز تهیه

کشک یکی از فرآورده‌های جانبی است که طی تهیه کره به دست می‌آید. در واقع آن را از شیر چربی گرفته‌شده یا دوغ تهیه می‌کنند به همین دلیل در بسیاری از موارد، طعم ترشی دارد. این ماده غذایی را بعد از جوشاندن، تغلیظ و در برخی مواقع با خشک کردن دوغی که کره از آن گرفته شده است، تولید می‌کنند. به همین دلیل کشک را می‌توان یکی از محصولات لبنی بدون چربی دانست. از آنجا که متخصصان تغذیه روزانه مصرف حداقل 3 واحد از لبنیات را به تمام گروه‌های سنی توصیه می‌کنند، مصرف هفتگی کشک می‌تواند به تأمین این نیاز کمک کند. یادتان باشد که هر لیوان کشک با غلظت متوسط یک واحد لبنیات محسوب می‌شود و 65 - 55 کیلوکالری انرژی دارد.

توصیه‌های پنج‌گانه

1. کشک پاستوریزه بخرید.

2. در صورتی که در سالم بودن کشک شک دارید، بهتر است که آن را حداقل 20 دقیقه بجوشانید.

3. برخی تولیدکنندگان برای افزایش ماندگاری کشک به آن نمک می‌زنند بنابراین اگر به دلیل فشارخون یا بیماری‌های قلبی و کلیوی باید از یک رژیم غذایی کم نمک پیروی کنید، بهتر است به مقدار نمک کشک که روی بسته‌بندی آن درج‌شده، دقت کنید.

4. کشک کمی نفاخ است بنابراین اگر زیاد نفخ می‌کنید، بهتر است این فرآورده لبنی را با نعناع خردشده یا زیره میل کنید. در ضمن، این ماده غذایی سفت‌کننده روده‌هاست پس اگر در بیشتر مواقع از یبوست رنج می‌برید، بهتر است مقدار مصرف کشکتان محدود باشد.

5. کشک را در یخچال نگهداری کرده و از کشک‌های دارای بسته‌بندی و قابلیت مصرف برای یک وعده غذایی استفاده کنید.

کشک را بجوشانید

کشک یکی از محصولات لبنی با ارزش است که هرچه بافت آن متراکم‌تر باشد، میزان پروتئین آن در واحد وزنی بیشتر است و هر چه درصد رطوبت کشک پایین‌تر باشد و فراوری کمتری روی آن انجام شود، مواد مغذی به خصوص کلسیم آن بیشتر خواهد بود. آنچه باعث شده کمتر به کلسیم کشک اشاره شود، نمک زیادی است که به این فراورده افزوده می‌شود زیرا هرچه مقدار نمک محصولی بیشتر باشد با مصرف آن، کلسیم کمتری به بدن خواهد رسید. از سوی دیگر، نمک زیاد کشک می‌تواند عوارض ناشی از بیماری‌های کلیوی، قلبی عروقی، پرفشاری خون یا حتی مشکلات دستگاه گوارش را تشدید و با اختلال در تعادل آب بدن، تشنگی مفرط ایجاد کند. افزودن نمک زیاد به کشک به جز اینکه ماندگاری‌اش را بالا می‌برد، باعث سریع‌تر خشک شدن آن می‌شود که از نظر اقتصادی به نفع تولیدکننده است. به این ترتیب بخشی از حجم کشک را نمک تشکیل می‌دهد. البته در حال حاضر کشک کم‌نمک هم در بازار وجود دارد.

روند تولید کشک‌های سنتی با کشک‌های صنعتی تفاوت دارد. این کشک‌ها مدت زمان زیادی نگهداری می‌شوند اما با توجه به اینکه کشک یکی از غنی‌ترین منابع پروتئین حیوانی است، محیط مناسبی برای رشد و تکثیر میکروب‌های مختلف، به خصوص باکتری مولد بوتولیسم محسوب می‌شود و می‌تواند باعث مسمومیت‌های شدید و حتی مرگ شود.

خطر مسمومیت با کلستریدیوم بوتولنیوم با مصرف کشک‌های سنتی زیاد است بنابراین مصرف کشک‌های سنتی که در رنگ‌های مختلف زرد، سفید و خاکستری به صورت فله‌ای و غیربهداشتی به فروش می‌رسند، کار اشتباهی است. معمولاً کشک‌های تازه سنتی را از مخلوط کشک خشک ساییده شده با نمک و آب تهیه می‌کنند. این کشک‌ها به مدت زیادی در شرایط نامساعد نگهداری می‌شوند.

به طور کلی، کشک باید پاستوریزه و دارای بسته‌بندی بهداشتی باشد اما برخی سوپرمارکت‌ها به این بهانه که فسادپذیری کشک مانند شیر و ماست نیست، آن را خارج از یخچال نگهداری می‌کنند. این کار نادرست می‌تواند باعث فساد کشک می‌شود.

غلیظ یا رقیق بودن کشک‌های صنعتی تأثیری در کیفیت آن‌ها ندارد و انتخاب آن‌ها به سلیقه شما بستگی دارد. کشک باید در دمای 4 درجه سانتی‌گراد و در یخچال نگهداری شود و حتماً قبل از مصرف 20 دقیقه آن را بجوشانید. نگهداری کشک در فریزر هم مشکلی ندارد اما معمولاً پس از اینکه از حالت انجماد درمی‌آید، دو فاز می‌شود و آب می‌اندازد و کمی طعم و بافتش تغییر می‌کند.

بخش تغذیه و آشپزی تبیان

منابع:

سلامتیران - دکتر محمدرضا وفا، متخصص تغذیه و رژیم درمانی

هفته نامه سلامت - شماره 410- آراسب دباغ مقدم، متخصص بهداشت مواد غذایی

مطالب مرتبط:

كشك؛ منبع خوبی از کلسیم و پروتئین