رژیم غذایی ویژه پرکاری تیروئید
غده تیروئید مسئول تولید و ترشح هورمون‌هایی به نام‌های تیروکسین (T4) و تری‌یدوتیرونین (T3) است، که میزان سوخت و ساز بدن یا سرعت مصرف انرژی و سرعت رشد و بلوغ را تنظیم می‌کند. به طور کلی ترشح منظم این هورمون‌ها بسیاری از اعمال و ساختار بدن را از میزان ضربان قلب گرفته تا ساختار پوست، تحت تأثیر قرار می‌دهد. به علاوه هورمون کلسیتونین که در سوخت و ساز کلسیم و فسفر شرکت می‌کند نیز از این غده ترشح می‌شود.
عملکرد طبیعی غده تیروئید به عوامل متعددی از جمله عملکرد صحیح هیپوتالاموس، غده هیپوفیز، دریافت کافی ید و تبدیل هورمون تیروکسین به تری‌یدوتیرونین بستگی دارد هنگامی که هر یک از عوامل فوق به هر دلیلی، از تعادل خارج شوند، فرد، مبتلا به پرکاری یا کم‌کاری تیروئید خواهد شد. اختلال در میزان تولید و ترشح هورمون‌های تیروئید از شایع‌ترین بیماری‌های مربوط به غده تیروئید است. در این نوشتار سعی شده است، ضمن بیان کلیاتی نسبت به ماهیت و علائم این دو بیماری، توضیحات ساده اما کاربردی و دقیقی، پیرامون نکات تغذیه‌ای بسیار ضروری، که لازم است مبتلایان به هر یک از این بیماریها نسبت به آن، آگاهی دقیقی داشته باشند، خدمت خوانندگان محترم ارائه گردد.
پرکاری تیروئید (هپیرتیروئیدیسم)
شایع‌ترین علت این عارضه (85 درصد موارد)، بیماری گریو است، که ناشی از تحریک بیش از حد غده تیروئید توسط سیستم ایمنی است. مصرف بیش از اندازه هورمون تیروئید یا داروهای حاوی هورمون تیروئید، فعالیت بیش از حد ندول‌های غده تیروئید و همچنین التهاب تیروئید که باعث ذخیره شدن و ترشح مقدار زیادی هورمون در خون می‌شود از سایر عوامل ابتلا به پرکاری تیروئید هستند. پرکاری تیروئید در بین زنان شایع‌تر از مردان (4 به 1) است و بیشتر در سنین 20- 40 سالگی بروز می‌کند. افزایش ترشح هورمون‌های تیروئید می‌تواند سطح متابولیک بدن را 60-100 برابر افزایش دهد. این امر باعث بروز دامنه وسیعی از علائم زیر می‌شود.
علایم پرکاری تیروئید
کاهش وزن سریع، علی‌رغم افزایش اشتها و حتی مصرف زیاد غذا، بی‌حوصلگی و تحریک‌پذیری شدید، کاهش تمرکز، ایجاد حالات و تنش‌های عصبی، اضطراب و نگرانی، اختلال خواب، افزایش ضربان قلب و تپش قلب به دنبال انجام کارهای معمول، افزایش فشار خون، تعریق بیش از حد ضعف عضلانی، لرزش و تنش‌های غیرارادی، خصوصاً در دستان و انگشتان، بر هم خوردن عادت ماهیانه و کاهش خونریزی در بعضی از افراد، مشکلات بینایی و بیرون‌زدگی غیرطبیعی کره چشم یا اگزوفتالمی، گواتر یا بزرگ شدن غده تیروئید، افزایش حساسیت و تحریک‌پذیری نسبت به گرما، تغییر حرکات طبیعی روده بزرگ، اسهال و یبوست و ریزش مو.
درمان
این بیماری به محض تشخیص، باید تحت درمان قرار گیرد. معمولاً از ید رادیواکتیو، داروهای ضد تیروئید و در برخی موارد، روش‌های جراحی برای برداشتن بخشی از غده استفاده می‌شود. در هر یک از این روش‌های درمانی، تغییر شیوه زندگی، تغییر و اصلاح رژیم غذایی و تطابق فعالیت می‌توانند نقش بسیار مهمی در جهت بهبودی بیماری داشته باشد.
رژیم غذایی در پرکاری تیروئید (هیپرتیروئیدیسم)
* از آن‌جا که میزان نیاز انرژی در این شرایط 50-60 درصد و در موارد خفیف‌تر 10-30 درصد افزایش می‌یابد، بیماران باید از رژیم پر کالری (حدود 40 کیلوکالری به ازای هر کیلوگرم وزن بدن) استفاده نمایند بهتر است بیماران تعداد وعده‌های غذایی را افزایش دهند و در مقابل، از حجم هر وعده، مقداری کم کنند.
* دریافت پروتئین نیز باید بین 75/1.1 گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن افزایش یابد. گنجاندن تخم‌مرغ، گوشت قرمز، گوشت ماکیان و ترکیب غلات و حبوبات در رژیم غذایی برای تأمین نیاز پروتئینی توصیه می‌شود. در صورت تخلیه ذخایر پروتئینی بدن، استفاده از مکمل‌های پروتئینی به ویژه قبل و بعد از عمل جراحی زیر نظر متخصص تغذیه، می‌تواند مفید باشد.
* با توجه به افزایش نیاز ویتامین‌ها، استفاده از مکمل ویتامین C، ویتامین B کمپلکس خصوصاً ویتامین‌های B1، B2، B6 و B12 همراه رژیم غذایی بسیار مفید هستند. به طور کلی استفاده از مولتی‌ویتامین و مولتی مینرال توصیه می‌شود. منابع غذایی عمده ویتامین‌های فوق که باید در رژیم غذایی این بیماران گنجانده شوند عبارتند از: انبه، مرکبات، کیوی، شیر و فرآورده‌های آن، سبزیجات برای سبز رنگ، جوانه حبوبات و ماهی. به نظر می‌آید مقادیر زیاد ویتامین A باعث مهار عملکرد غده تیروئید و بهبود علایم بیماری گریو می‌شوند. مکمل ویتامین C نیز برای بهبود علایم و شرایط متابولیکی مفید است.
در حاشیه، توجه شما خواننده محترم را به این نکته جلب می‌کنم که از مصرف سر خود مکمل‌های ویتامینی به ویژه در طولانی مدت جدا بپرهیزند. لازم است بدانید دریافت غیرضروری ویتامین‌ها در بدن مانند دارو، اثر خواهند کرد و می‌توانند اثرات جانبی متعددی بر سلامت شما داشته باشند.
سبزیجات مفید در هیپروتیروئیدیسم عبارتند از: هویج، کرفس، فلفل، سبز،
جعفری، تره آبی، زردآلو، سیب، زغال‌اخته، گریپ‌فروت و آناناس
* از مصرف زیاد ید پرهیز شود. لازم به ذکر است از آن‌جا که بعضی از مکمل‌های ویتامینی و مواد معدنی، دارای مقادیری ید نیز هستند، مبتلایان به پرکاری تیروئید، باید از مصرف این قبیل مکمل‌ها و هرگونه مکمل ید پرهیز کنند. در ضمن از مصرف برخی غذاهای دریایی، علف‌ها و جلبک‌های دریایی هم که غنی از ید هستند، باید اجتناب نمایند.
* مصرف کلیه غذاها و نوشیدنی‌های تحریک‌کننده مانند شکلات و نوشیدنی‌های کافئین‌دار مانند چای، قهوه، کولا و همچنین کشیدن سیگار باید در این بیماران محدود شود.
* استفاده از گواتروژن‌های طبیعی؛ منظور از گواتروژن‌ها ترکیباتی هستند که باعث کاهش عملکرد غده تیروئید می‌شوند. بنابراین استفاده از آن‌ها به هنگام پرکاری تیروئید مۆثر خواهد بود. منابع عمده گواتروژن‌ها عبارتند از: سبزیجات خانواده کلم از قبیل کلم، گل‌کلم، کلم قمری، کلم بروکلی و بروکسل، اسفناج، شلغم، گلابی، هلو، همچنین بادام زمینی و سویا. جالب است بدانید ترکیبات گواتروژن به دنبال حرارت از بین می‌روند. نسبت به دریافت توأم گواتروژن‌های طبیعی یا داروهای ضد تیروئید باید کاملاً احتیاط نمود؛ زیرا این ترکیبات می‌توانند باعث افزایش عوارض جانبی داروها شوند. البته همان‌طور که اشاره شد پخت مواد غذایی فوق می‌تواند این اثرات را کاهش دهد سایر سبزیجات مفید در هیپروتیروئیدیسم عبارتند از: هویج، کرفس، فلفل، سبز، جعفری، تره آبی، زردآلو، سیب، زغال‌اخته، گریپ‌فروت و آناناس.
* با توجه به این که سوخت و ساز کلسیم در مبتلایان به بیماری گریو تغییر می‌کند این افراد بیشتر در معرض پوکی استخوان (استئوپروز) قرار دارند. بنابراین مصرف مکمل کلسیم زیر نظر متخصص می‌تواند مفید باشد.
* در شرایطی که فرد مشکل کلیوی یا قلبی خاصی نداشته باشد، مصرف روزانه 3-4 لیتر آب در روز توصیه می‌شود. در بعضی از بیماران مبتلا به اگزوفتالمی نیز شاید مجبور به محدود کردن مقدار مایعات و نمک دریافتی باشیم.
بخش تغذیه و آشپزی تبیان
منبع: دنیای سلامت - دکتر لادن گیاهی، متخصص تغذیه و رژیم درمانی
مطالب مرتبط:
