تنها غذا بخوریم یا با دیگران؟
رهنمودهای اسلام در مورد خوردن تنها سلامت جسم را تضمین نمی كند بلكه تضمین كننده سلامت هم جسم و هم جان است .
از آنجا كه عقل و علم ،بر همه رازهای آفرینش احاطه ندارند ،چه بسا حكمت برخی از رهنمودهای اسلام برای دانش امروز ،مجهول باشد ولی بی تردید این به معنای بی دلیل بودن آن رهنمودها نیست ،چنان كه فلسفه شماری از احكام اسلام ،در گذشته مجهول بود و امروزه علم به راز آنها پی برده است .
اولیاى دین و نیز حكیمان، همواره به كم‌خورى و پرهیز از پرخورى سفارش اكید داشته‌اند. این مسئله امروزه نیز مورد تأكید پژوهشگران علوم پزشكى است و به عنوان راز سلامت و پیشگیرى از بیمارى‌ها مطرح است. در روایت كلینى از امام باقر(علیه السلام) آمده است:
چیزى نزد خداوند، مبغوض‌تر و ناپسندتر از شكم پر نیست.
در روایتى دیگر از آن حضرت آمده است:
آن گاه كه شكم پر شود، ره طغیان در پیش گیرد.
و به گفته برخى حكما:
زیاد نخورید تا زیاد بنوشید تا زیاد بخوابید تا زیاد حسرت بخورید.
در روایات نبوى… نیز بر این امر تأكید شده است. آن حضرت، پرخورى را موجب فساد بدن، بروز بیمارى، كسالت در عبادت، قساوت و مردن قلب، دورى از خدا، مبغوض خداوند واقع شدن، ضرر زدن به دین فرد و از ویژگى‌هاى افراد كافر و منافق معرفى فرموده است.
در بعضى روایات، آن حضرت میزان مناسب براى‌خوردن را چنین تعیین كرده است:
فرزند آدم! هیچ ظرفى بدتر از شكم را پر نكرده، براى او تنها چند لقمه كه سبب قوام وجودش شود كافى است. و اگر ناچار از غذا خوردن شد، پس ثلث [معده] براى غذایش، و ثلث آن براى نوشیدنى‌اش، و ثلث دیگر را براى نفس بگذارد.
در این زمینه، از بعضى همسران پیامبر اكرم نقل شده است كه: «هیچ‌گاه شكم پیامبرصلى الله علیه و آله‌و سلم از غذا پر نشد.»
پیامبر اكرم… آن‌چه را خوردنش بر وى حلال بود، همراه اهل و خادم یا همراه‌كسانى كه حضرت را دعوت به غذا خوردن مى‌كردند، روى زمین یا آن‌چه دعوت كنندگان بر آن غذا مى‌خوردند، و ازآن‌چه آنان مى‌خوردند تناول مى‌فرمود، مگر آن كه میهمانى بر حضرت وارد مى‌شد كه در این صورت، به همراه میهمان‌غذا مى‌خورد
تنها یا با دیگران؟
بخش دیگرى از روایات سیره نبوى در باب خوردن و آشامیدن، از آن حكایت دارد كه پیامبر اكرم در حدّ امكان، به تنهایى غذا نمى‌خورد و مى‌فرمود: آیا شما را از بدترینتان خبر دهم؟ كسى كه به تنهایى بخورد و برده‌اش را بزند و میهمانش را ردّ كند.
آن حضرت، غذا خوردن جمعى، حلال بودن غذا، و گفتن بسم الله در ابتدا و حمد خدا در پایان را از اسباب كمال در غذا خوردن معرفى مى‌فرمود. و نیز مى‌فرمود:
بهترین غذاها نزد خداوند آن است كه دستان زیادى آن را بخورند.
و بنا به نقل امام صادق(علیه السلام) از امیرالمۆمنین(علیه السلام)، پیامبر اكرم مى‌فرمود: جماعت، موجب بركت است و غذاى یك نفر، دو نفر را، و غذاى دو نفر، چهار نفر را كفایت مى‌كند.
گفتنى است كه هر چند زیادتر شدن افراد ممكن است سهم هر فرد از غذا را كاهش دهد، اما مراد پیامبر اكرم‌صلى الله علیه‌و آله و سلم مى‌تواند آن باشد كه حتى با وجود عدم سیرى، نیاز بدن همراه با كم خورى كه مطلوب است، تأمین مى‌شود و این مى‌تواند در نتیجه ایثار افراد در اختصاص سهم خود به دیگران باشد.
امروزه نیز ثابت شده است كه صرف غذا با دیگران، همراه با نشاط و گوارایى مى‌شود و این امر، در جذب نیكوى غذا و تعادل گوارش نقش مهمى‌دارد.
بنا به نقل طبرسى، پیامبر اكرم آن چه را خوردنش بر وى حلال بود، همراه اهل و خادم یا همراه كسانى كه حضرت را دعوت به غذا خوردن مى‌كردند، روى زمین یا آن چه دعوت كنندگان بر آن غذا مى‌خوردند، و از آن چه آنان مى‌خوردند تناول مى‌فرمود، مگر آن كه میهمانى بر حضرت وارد مى‌شد كه در این صورت، به همراه میهمان غذا مى‌خورد.
بنابه نقل دیگر طبرسى، هنگامى كه كسى به پیامبراكرم… عرض كرد: ما غذا مى‌خوریم، اما سیر نمى‌شویم! حضرت فرمود:
شاید به صورت متفرق غذا مى‌خورید؛ در حال غذا با هم جمع شوید و نام خداى بر زبان آرید تا موجب بركت براى شما شود.
آن حضرت، گاه غذا را در میان مساكین و نیازمندان و همراه آنان میل مى‌كرد و از بركت حضور حضرت، آنان نیز سیر مى‌شدند، بنا به نقل حمیرى از امام باقر(علیه السلام)، شبى پیامبر اكرم همراه مساكینى كه در مسجد مى‌خوابیدند در كنار منبر، روزه خود را افطار كرد و از غذایى كه در دیگى سنگى نهاده شده بود میل فرمود، و به بركت حضور حضرت، سى نفر از آنان از آن غذا خورده و سیر شدند، سپس آن ظرف نزد همسران حضرت باز گردانده شد و همه آنان نیز سیر شدند. این‌گونه روایات هر چند از یكى از معجزات آن حضرت حكایت دارد، اما پیش ازآن ـ با توجه به آن‌چه گذشت ـ حاكى از اهتمام حضرت بر ایثار و نیز توجه به غذا خوردن در جمع مى‌باشد.
چند نوع غذا ؟
روح ساده‌زیستى در پیامبر اكرم مانع از آن بود كه بر سر سفره غذاى آن حضرت بیش از یك نوع غذا یافت شود. علت این امر در روایت صحیحه كلینى از امام صادق(علیه السلام) بیان شده است. بنا بر این نقل، پیامبراكرم در شام‌گاه پنجشنبه‌اى كه در مسجد قبا حضور داشت، براى افطار، نوشیدنى طلب كرد و اوس‌بن خولى انصارى كاسه بزرگى حاوى شیر مخلوط با عسل آورد. حضرت چون آن را به لب‌هاى مبارك رسانید ناگاه آن را كنار نهاد و فرمود:
فرزند آدم! هیچ ظرفى بدتر از شكم را پر نكرده، براى او تنها چند لقمه كه سبب قوام وجودش شود كافى است. و اگر ناچار ازغذا خوردن شد، پس ثلث [معده] براى غذایش، و ثلث آن براى نوشیدنى‌اش، و ثلث دیگر را براى نفس بگذارد
این، دو نوع نوشیدنى است كه به یكى از آنها نیز مى‌توان بسنده كرد. من آن دو را با هم نمى‌نوشم، اما تحریم نیز نمى‌كنم، لكن من براى تواضع در برابر خداوند چنین مى‌كنم، و هر كس براى خدا تواضع كند خداوند او را بلند مرتبه سازد، و هر كس تكبّر ورزد خداوند او را فرود آورد. و هر آن كس كه در معیشت، راه میانه برگزیند خداوند روزى‌اش دهد، و هر آن كه اهل تبذیر باشد خداوند او را محروم سازد، و هر آن كه فراوان یاد مرگ كند خداوند دوستش دارد.
این روایت چندین پیام دارد:
- قناعت پیامبر اكرم بر یك نوع از نوشیدنى و غذا؛
- این قناعت، بُعد استحباب و ترجیح داشته و ترك آن حرام نیست؛ و این در حقیقت، ناشى از شریعت سهله‌اى است كه پیامبر خود را مروّج و آورنده آن معرفى كرد. و از این رو فرمود: من این دو نوشیدنى را با هم نمى‌نوشم، اما تحریم نیز نمى‌كنم؛
- زهد مثبت در سیره معصومان(علیهم السلام) و اولیاى صالح خداوند عبارت از همین است كه با وجود دسترسى به مواهب دنیوى جز در حد ضرورت، از آنها چشم‌پوشى مى‌كردند؛
- پیامبر اكرم سرّ این اقدام خویش را تواضع در برابر خدا معرفى مى‌كند، و این، جلوه‌اى دیگر ازصفت تواضع است كه عبارت از تواضع در برابر خداست. افراد متكبّر و دنیازده با گردن كشى و روحیة طلب كارانه دربرابر خداوند ظاهر شده و نعمت‌هاى الهى را بى‌توجه به مُنْعِم مصرف مى‌كنند، در حالى كه بندگان حقیقى خداوند با اظهار كوچكى و تواضع در برابر خداوند، خود را مستحق كوچك‌ترین نعمت‌ها نیز ندیده و نسبت به توان بر شكرگزارى براى كمترین نعمت نیز اظهار عجز مى‌كنند و درصدد افزون خواهی‌ِ همراه با ناسپاسى نیستند؛
- توصیه كلى پیامبر اكرم در این حدیث، به اعتدال و میانه‌روى در زندگى، و ترك تبذیر است؛
- و نهایتاً در راستاى اصول و سیره و شیوه تربیتى پیامبر اكرم، مسئله یاد مرگ مطرح مى‌شود كه بهترین وسیله حفظ انسان‌ها از كژى است.
بخش اخلاق و عرفان اسلامی تبیان
منبع: سایت حوزه
