تبیان، دستیار زندگی
برخی از محققین اشاره می كنند، وجود آیات منسوخ، سیر تدریجی و مراحل قانون گذاری یك حكم شرعی را نشان می دهد كه این مسئله از ارزش آموزشی بالایی برخودار است.
عکس نویسنده
عکس نویسنده
نویسنده : امین ادریسی
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

چرا آیات نسخ شده از قرآن مجید حذف نمی شوند؟


در میان آیات الهی ،آیات فراوانی هستند كه معركه آرای مفسرین و محققین در زمینه علوم قرآن هستند و هر یك در صدد اثبات و رد نسخ در این آیات هستند، اما آنچه در قران مجید صراحتا اشاره به مسئله ناسخ و منسوخ دارد، آیه 106 از سوره بقره است .

قرآن

یكی از عقائد مهمی كه شیعه با توجه به آیات و روایات متعدد،قرن ها به آن پایبند بوده و در صدد فهم هرچه بیشتر آن بوده است ،این مسئله است كه قرآن كریم علاوه بر ظاهر جملات و كلماتی كه در آن، به كار رفته است، دارای مفاهیمی عمیق تر و پنهان تری هستند كه از جمله روایات مهمی كه این مطلب را به اثبات می رساند روایتی است كه در این زمینه از امیر مومنان علی (علیه السلام) نقل شده است كه فرمودند :

(عن امیرالمۆمنین (علیه السلام) قال: ما من آیه الاّ و لها أربعه معان، ظاهر و باطن و حدّ و مطلع، فالظّاهر التّلاوه، و الباطن الفهم، و الحدّ هو احكام الحلال الحرام و المطلع هو مراد الله من العبد بها: از امیرالمۆمنین علی (علیه السلام) نقل شده كه فرمود: هیچ آیه‌ای در قرآن نیست، مگر این كه چهار معنا دارد: 1. ظاهر 2. باطن 3. حدّ 4. مطلع. ظاهر قرآن همان تلاوت است و باطن آن فهم، حدّ احكام حلال و حرام [و حدود الله] است و «مطلع» همان چیزی است كه خداوند آن را از بنده‌اش می‌خواهد)( تفسیر الصّافی،1/31)

كه برای فهم و تامل در این معانی پنهان نیازمند علوم و معارفی هستیم كه از جمله آنها علم تفسیر است كه یك مفسر برای به دست آوردن تخصص در زمینه تفسیر آیات الهی نیازمند علوم مختلف و متعددی است كه از برخی از آنها عبارت است از :علم كلام،فلسفه،عرفان ،صرف و نحو ،برخی از علوم انسانی.

در كنار همه این علوم  كه مقدمه تفسیر و فهم زوایای مختلف آیات الهی است، راغب اصفهانی در مقدمه تفسیر خود به علم دیگری نیز اشاره می كند كه از آن به (علم الموهبه) تعبیر می كند و در توضیح آن می فرماید:یكی از علومی كه یك مغسر به آن نیازمند است علم الموهبه است بدین معنا كه فهم و درك زوایای مختلف آیات قرآن را باید به فردی هدیه كنند و در اختیارش قرار دهند .

این مطلب مقدمه ای بود تا به یكی دیگر از علومی كه یك مفسر برای فهم و درك عمیق تر آیات الهی به آن نیازمند است،بپردازیم و آن آگاهی از مسئله ناسخ و منسوخ است، چرا كه تا یك مفسر به همه ابعاد این مسئله آگاهی نداشته باشد، نمی تواند تفسیری شایسته و در خور قرآن مجید ارائه دهد.

برخی از محققین اشاره می كنند، وجود آیات منسوخ، سیر تدریجی و مراحل قانون گذاری یك حكم شرعی را نشان می دهد كه این مسئله از ارزش آموزشی بالایی برخودار است

آیا به مسئله نسخ در قرآن مجید اشاره شده است؟

در میان آیات الهی ،آیات فراوانی هستند كه معركه آرای مفسرین و محققین در زمینه علوم قرآن هستند و هر یك در صدد اثبات و رد نسخ در این آیات هستند، اما آنچه در قران مجید صراحتا اشاره به مسئله ناسخ و منسوخ دارد، آیه 106 از سوره بقره است كه خداوند متعال در این آیه در مورد اهمیت مسئله ناسخ و منسوخ و همچنین پاسخ به سوالاتی كه در این مسئله در اذهان خطور می كند ،می فرماید:

(ما نَنْسَخْ مِنْ آیَةٍ أَوْ نُنْسِها نَأْتِ بِخَیْرٍ مِنْها أَوْ مِثْلِها أَ لَمْ تَعْلَمْ أَنَّ اللَّهَ عَلى‏ كُلِّ شَیْ‏ءٍ قَدیر: هر حكمى را نسخ كنیم، یا آن را به [دست‏] فراموشى بسپاریم، بهتر از آن، یا مانندش را مى‏آوریم؛ مگر ندانستى كه خدا بر هر كارى تواناست؟)(البقرة :  106)

در ارتباط با این آیه شریفه ،سوالات متعددی مطرح می شود كه در این نوشتار به اختصار به برخی از آنها پاسخ داده می شود:

نزول

سوال اول: چه فائده ای بر نسخ مترتب می شود؟

پاسخ: با توجه به اینكه انسان یك موجود اجتماعی است و همواره در طول تاریخ در شرائط خاص اجتماعی ،سیاسی،فرهنگی،و اقتصادی قرار گرفته است و با توجه به تغییر این شرائط ،نیازمند دستوراتی است كه با شرائط حال او مناسب باشد و مسئله نسخ به بهترین شكل ممكن می تواند لزوم تغییر برنامه ها و قوانین در شرائط مختلف را فراهم كند ،چرا كه احكام الهی تابع مصلحت ها و مفسده ها است و چنانچه در مقاله قبل در توضیح آیه 14 سوره جاثیه اشاره شد،گاهی مصلحت اقتضا می كند كه به سبب عدم قدرت كافی ،دستور به صبر و شكیبایی داده شود و گاهی مصلحت به سبب داشتن نیرو و توان در جهاد و مبارزه و پرهیز از هر گونه شكست و ذلت است.

سوال دوم : چرا آیات نسخ شده از قرآن مجید حذف نمی شوند؟

این سوال نیز یكی از سوالات رایجی است كه در موضوع ناسخ و منسوخ پرسیده می شود كه اگر آیه ای نسخ شده است چرا آن را از قران مجید حذف نمی كنید ؟

پاسخ: اگر ما هدف از نزول آیات الهی را تنها قرار دادن یك حكم شرعی قلمداد كنیم سوال شما سوال به جا و مناسبی است ،اما باید توجه داشت كه آیات الهی اهداف دیگری را نیز دنبال می كنند كه از جمله آنها توجه به مسئله اعجاز قران در ابعاد مختلف و از جمله اعجاز بیانی آیات الهی است كه این اعجاز بیانی ابعاد گسترده ای دارد كه از جمله آنها:

1)چگونگی گزینش كلمات

2)سبك و شیوه بیان

3)نظم شگقت انگیز آیات الهی

برای تغییرات در احكام فوائد متعددی را می توان تصور كرد كه به برخی از آنها به صورت اختصار اشاره شد و چنانچه اشاره شد این تغییرات با حكمت خداوند متعال به هیچ وجه منافات ندارد چرا كه اولا احام تابع مصلحت ها و مفسده هاست و دوما خود خداوند موقتی بودن این احكام را می داند اما به دلائلی زمان پایان یافتن آن را به افراد بیان نمی كند

همچنین چنانچه برخی از محققین اشاره می كنند، وجود آیات منسوخ، سیر تدریجی و مراحل قانون گذاری یك حكم شرعی را نشان می دهد كه این مسئله از ارزش آموزشی بالایی برخودار است.

یكی دیگر از آیاتی كه به مسئله ناسخ و منسوخ در قرآن مجید اشاره دارد، آیه 101 از سوره مباركه نحل است كه خداوند متعال به تهمت هایی كه با تغییر  و نسخ برخی از احكام  و جایگزینی احكام جدید در زمان نزول قرآن مجید به پیامبر اكرم زده می شد ،اشاره می كند و می فرماید:

(وَ إِذا بَدَّلْنا آیَةً مَكانَ آیَةٍ وَ اللَّهُ أَعْلَمُ بِما یُنَزِّلُ قالُوا إِنَّما أَنْتَ مُفْتَرٍ بَلْ أَكْثَرُهُمْ لا یَعْلَمُونَ : و چون حكمى را به جاى حكم دیگر بیاوریم -و خدا به آنچه به تدریج نازل مى‏كند داناتر است- مى‏گویند: «جز این نیست كه تو دروغ‏بافى.» [نه،] بلكه بیشتر آنان نمى‏دانند.)(نحل:101)

مشركان و كافران این تغییرات را بهانه ای برای استهزاء و در نتیجه تبلیغات سوء علیه آئین پیامبر قرار می دادند ،اما خداوند متعال این اتهامات را معلول نادانی و جهالت این افراد بیان می كند ،چرا كه نسخ برخی از احكام و جایگزینی احكام جدید لازمه یك جامعه رو به رشد است تا زمانی فرا برسد كه نسخه كامل و نهایی برای آیندگان از سوی خداوند متعال نازل شود.

خلاصه كلام آنكه چنانچه اشاره شد برای تغییرات در احكام فوائد متعددی را می توان تصور كرد كه به برخی از آنها به صورت اختصار اشاره شد و چنانچه اشاره شد این تغییرات با حكمت خداوند متعال به هیچ وجه منافات ندارد چرا كه :اولا احام تابع مصلحت ها و مفسده هاست و دوما خود خداوند موقتی بودن این احكام را می داند اما به دلائلی زمان پایان یافتن آن را به افراد بیان نمی كند.

امین ادریسی  

بخش قرآن تبیان