حق تلاوت چیست؟

مردم در برابر این آیات الهى چند گروهند:

گروهى تمام اصرارشان بر اداى الفاظ و حروف از مخارج آن است آنها دائما در فكر وقف و وصل و حروف یرملون و شد و مدند و كمترین اهمیتى به محتوى و معنى، تا چه رسد به عمل كردن به آن، نمى‏دهند، به گفته قرآن اینها همانند حیوانى هستند كه كتابهایى بر او حمل شده باشد (كَمَثَلِ الْحِمارِ یَحْمِلُ أَسْفاراً- سوره جمعه آیه 5)

گروهى دیگر از الفاظ فراتر رفته و در معانى دقت مى‏كنند و در ریزه‏كاریها و نكات قرآن مى‏اندیشند و از علوم آن آگاهند اما از عمل خبرى نیست!

ولى گروه سومى هستند كه مۆمنان راستینند، قرآن را به عنوان یك كتاب عمل، و یك برنامه كامل زندگى پذیرفته‏اند، خواندن الفاظ و اندیشه در معانى و درك مفاهیم این كتاب بزرگ را مقدمه‏اى براى عمل مى‏دانند، و لذا هر زمان قرآن مى‏خوانند روح تازه‏اى در كالبد آنها پیدا مى‏شود، تصمیم و اراده تازه، آمادگى و اعمال تازه، و این است حق تلاوت.

الَّذِینَ آتَیْناهُمُ الْكِتابَ یَتْلُونَهُ حَقَّ تِلاوَتِهِ أُولئِكَ یُۆْمِنُونَ بِهِ وَ مَنْ یَكْفُرْ بِهِ فَأُولئِكَ هُمُ الْخاسِرُونَ (121بقره)

كسانى كه به آنها كتاب آسمانى داده‏ایم و آن را چنان كه سزاوارِ تلاوت است تلاوت مى‏كنند، آنان به آن (قرآن یا پیامبر) ایمان مى‏آورند و كسانى كه به آن كافر شوند، آنان همان زیانكارانند.

در برابر یهود و نصارایى كه به سبب لجاجت و سركشى مورد انتقاد قرار گرفتند، گروهى از آنان مورد تمجید و قدردانى خداوند قرار گرفته‏اند. آنان كسانى هستند كه به كتاب‏هاى آسمانى مراجعه كرده و نشانه‏هاى ظهور و بعثت پیامبر اسلام صلى اللَّه علیه و آله را در آن دیده و به او ایمان مى‏آورند.

در تفسیر أطیب البیان آمده است: مراد از «الْكِتابَ» در این آیه، قرآن و مخاطب مسلمانانى هستند كه در قرائت قرآن، حقّ تلاوت را ادا نموده و به پیامبر صلى اللَّه علیه و آله ایمان آورده‏اند. تفسیر المیزان نیز این معنى را احتمال داده است.

روایتى درباره‏ى آداب تلاوت قرآن در تفسیر المیزان نقل شده، كه هشت نكته را مورد توجّه قرار داده است:

1 ترتیل آیات. 2 تفقّه در آیات. 3 عمل به آیات. 4 امید به وعده‏ها. 5 ترس از وعیدها. 6 عبرت از داستان‏ها. 7 انجام اوامر الهى. 8 ترك نواهى.

در پایان روایت نیز امام صادق علیه السلام فرمود:

حقّ تلاوت تنها حفظ آیات، درس حروف، قرائت و تجوید نیست. و بر اساس روایات، كسانى كه حقّ تلاوت قرآن را ادا مى‏كنند، تنها امامان معصوم مى‏باشند. (كافى، ج 1 ص 215)

حق تلاوت چیست؟

این تعبیر، تعبیر پر معنایى است و خط روشنى براى ما در برابر قرآن مجید و كتب آسمانى مشخص مى‏سازد، چرا كه مردم در برابر این آیات الهى چند گروهند:

گروهى تمام اصرارشان بر اداى الفاظ و حروف از مخارج آن است آنها دائما در فكر وقف و وصل و حروف یرملون و شد و مدند و كمترین اهمیتى به محتوى و معنى، تا چه رسد به عمل كردن به آن، نمى‏دهند، به گفته قرآن اینها همانند حیوانى هستند كه كتابهایى بر او حمل شده باشد (كَمَثَلِ الْحِمارِ یَحْمِلُ أَسْفاراً- سوره جمعه آیه 5)

گروهى دیگر از الفاظ فراتر رفته و در معانى دقت مى‏كنند و در ریزه‏كاریها و نكات قرآن مى‏اندیشند و از علوم آن آگاهند اما از عمل خبرى نیست!

ولى گروه سومى هستند كه مۆمنان راستینند، قرآن را به عنوان یك كتاب عمل، و یك برنامه كامل زندگى پذیرفته‏اند، خواندن الفاظ و اندیشه در معانى و درك مفاهیم این كتاب بزرگ را مقدمه‏اى براى عمل مى‏دانند، و لذا هر زمان قرآن مى‏خوانند روح تازه‏اى در كالبد آنها پیدا مى‏شود، تصمیم و اراده تازه، آمادگى و اعمال تازه، و این است حق تلاوت.

در حدیثى از امام صادق (علیه السلام) در تفسیر این آیه مى‏خوانیم كه فرمودند: یرتلون آیاته، و یتفقهون به، و یعملون باحكامه، و یرجون وعده، و یخافون وعیده، و یعتبرون بقصصه، و یاتمرون باوامره، و ینتهون بنواهیه، ما هو و اللَّه حفظ آیاته و درس حروفه، و تلاوة سوره و درس اعشاره و اخماسه- حفظوا حروفه، و اضاعوا حدوده، و انما هو تدبر آیاته و العمل باركانه، قال اللَّه تعالى كِتابٌ أَنْزَلْناهُ إِلَیْكَ مُبارَكٌ لِیَدَّبَّرُوا آیاتِهِ:

" منظور این است كه آیات آن را با دقت بخوانند و حقایق آن را درك كنند و به احكام آن عمل بنمایند، به وعده‏هاى آن امیدوار، و از وعیدهاى آن ترسان باشند، از داستانهاى آن عبرت گیرند، به اوامرش گردن نهند و نواهى آن را بپذیرند، به خدا سوگند منظور حفظ كردن آیات و خواندن حروف و تلاوت سوره‏ها و یاد گرفتن اعشار و اخماس (منظور از" اعشار" و" اخماس" تقسیماتى است كه در قرآن مى‏شود مانند تقسیم به سى جزء و یا هر جزء به چهار حزب و امثال آن است) آن نیست- آنها حروف قرآن را حفظ كردند اما حدود آن را ضایع ساختند، منظور تنها این است كه در آیات قرآن بیندیشند و به احكامش عمل كنند، چنان كه خداوند مى‏فرماید: این كتابى است پر بركت كه ما بر تو نازل كردیم تا در آیاتش تدبر كنند" (نقل از ارشاد دیلمى طبق نقل تفسیر المیزان)

پیام‏های آیه:

1ـ رعایت انصاف حتّى در برخورد با مخالفان، لازم است. «الَّذِینَ آتَیْناهُمُ الْكِتابَ یَتْلُونَهُ حَقَّ تِلاوَتِهِ»

2ـ حقّ تلاوت، در تلاوت با صوت زیبا و رعایت نكات تجوید خلاصه نمى‏شود، بلكه ایمان و عمل نیز لازم است. «یَتْلُونَهُ حَقَّ تِلاوَتِهِ أُولئِكَ یُۆْمِنُونَ بِهِ»

3ـ كسى كه در انتخاب مكتب دچار انحراف شود، زیانكار واقعى است. «فَأُولئِكَ هُمُ الْخاسِرُونَ»

منابع:

تفسیر نور ج 1

تفسیر نمونه ج 1

تفسیر اطیب البیان

کافی ج 1