بفرماییـد شهاب‌سنگ!

مصاحبه اختصاصی تبیان با مهندس پیمان اکبرنیا

حتما ذهن شما هم مثل ما و بسیار دیگری از مردم در برگیرنده سوالات و ابهامات متعددی است که به دنبال برطرف کردن آنها هستید. به همین جهت به سراغ مهندس پیمان اکبرنیا فارغ التحصیل مهندسی مكانیک از دانشگاه صنعتی شریف و دارنده مدال طلا و نقره المپیاد کشوری نجوم رفتیم . وی هم اینک مدیریت مرکز گفتگوی نجوم آوااستار را به عهده دارد و  عضو تحریریه و دبیر وب‌گاه ماهنامه نجوم است.

تبیان: اکثر مردم خبر را از رسانه های مختلف شنیده اند اما به طور خلاصه بفرمایید دقیقا چه اتفاقی افتاده؟

**اگر بخواهم خلاصه بگویم اینطور است: جسمی سرگردان در فضا با سرعت زیادی وارد جو زمین شده است و با توجه به مسیری که داشته، در کشور روسیه منفجر شده که این انفجار باعث مجروح شدن نزدیک به 1000 نفر شده است. خوشبختانه تا این لحظه که من با شما صحبت می کنم این حادثه کشته ای نداشته است.

لازم به ذکر است که شهاب‌سنگ به جسمی آسمانی (سیارک یا خرده سنگ‌ها) گفته می‌شود که بتواند از جو بگذرد و به سطح زمین برسد. اما شهاب به رد نورانی گفته می‌شود که در آسمان دیده می‌شود. این رد نور حاصل از انرژی جنبشی جسم آسمانی است که در جو آزاد شده و موجب یونیزه شدن و تابش مولکول‌های هوا می‌شود. اصولا اجرام کوچک کاملا در جو زمین می‌سوزند و فقط اجرام بزرگ می‌توانند به سطح زمین برسند.

تبیان: این شهاب سنگ در اثر برخورد به سطح زمین منفجر شده یا قبل از برخورد به سطح، در هوا منفجر شد؟ قدرت انفجار آن را چقدر براورد کرده اند؟

**این شهاب‌سنگ بر فراز سطح زمین و در ارتفاع 5 تا 15 کیلومتری منفجر شده است و فقط قطعاتی از آن به سطح زمین برخورد کرده‌اند. طبق محاسبات دانشمندان قدرت چنین انفجاری معادل قدرت انفجار 30 بمب هسته‌ای شبیه بمب هیروشیما بوده است! البته خوشبختانه جو زمین مقدار زیادی از این انرژی را جذب کرده و مانع آسیب زیادتر شده است.

تبیان: در خبرها شنیده ایم که چند شهر روسیه خسارت دیده اند. مگر یک شهاب سنگ برفراز یک نقطه از زمین منفجر نشده است، پس چرا چند شهر را مورد آسیب قرار داده؟

**به دلیل ارتفاع زیاد انفجار و قدرت آن، موج حاصل از آن به چند شهر اطراف رسیده است و بسیاری از ساختمان‌ها آسیب دیده‌اند. البته اکثر این آسیب‌دیدگی‌ها به صورت شکستن پنجره و تخریب‌های جزئی بوده است. همین شکستن شیشه‌ها عامل جراحت بسیاری از مردم بوده است.

تبیان: پس از این لحظه به بعد هر زمان که شهاب بارانی در راه باشد باید به پناهگاه ها پناه ببریم!!؟

**نه اصلا اینطور نیست! این پدیده کاملا متفاوت با شهاب‌باران است. در شهاب باران یا بارش شهابی، زمین از میان ذرات ریز به جای مانده از دم یک دنباله‌دار می‌گذرد. این ذرات معمولا بسیار کوچک هستند و با ورود به جو زمین کاملا می‌سوزند و یک پدیده‌ی آسمانی زیبا را شکل می‌دهند. این رویدادها کاملا قابل پیش‌بینی و بدون خطر هستند و شب‌های زیادی در سال اتفاق می‌افتند. در هر سال در چندین شب، شهاب‌باران اتفاق می‌افتد و تا به حال برای هیچکس مشکلی ایجاد نشده است پس فرار نکنید و از دیدن بارش‌های شهابی لذت ببرید!

تبیان: آیا نمی شد شهاب سنگی در این ابعاد را قبل از اصابت با زمین ردگیری و منهدم کرد؟

**جرم این شهابسنگ حدود 10000 تن و اندازه آن در حد یک اتوبوس بود. تشخیص تمام اجرام با این اندازه، پیش از برخورد با زمین در حال حاضر تقریبا ناممکن است و تا کنون تنها شهاب‌سنگ‌های بزرگ با اندازه‌های چند صد متر و بیشتر شناسایی شده‌اند. بنابر این برای شناسایی تمام اجرام با اندازه‌ چند ده متر، باید دولت‌های جهان بودجه بسیار بیشتری برای پایش فضا و شناسایی تمام سیارک‌های خطرناک اختصاص دهند. اکنون فقط سیارک‌های بزرگ کاملا شناسایی شده‌اند و بسیاری از اجرام کوچکتر در حد این شهابسنگ ناشناخته هستند.

یادمان باشد که منظومه شمسی بسیار وسیع است و میلیون‌ها سنگ در این فضای بزرگ پخش شده‌اند. اگر بتوانیم اجرام و سنگ‌های خطرناک را شناسایی کنیم برایمان کفایت می کند. جو زمین از پس سنگ‌های کوچک بر می‌آید و نگرانی از بابت آنها نداریم.

تبیان: برخی می گویند ممکن است روسیه این سنگ آسمانی را در هوا منفجر کرده باشد. چند درصد احتمال دارد که این حرف درست باشد؟ (در صورتی که در تصاویر منتشر شده چیزی از برخورد یک موشک با این سنگ مشخص نیست.)

**طبق مشاهدات و صحبت‌های مقامات مسئول، چنین اتفاقی نیفتاده است. سرعت این سنگ آسمانی نیز در حد 50 تا 60 هزارکیلومتر بر ساعت بوده است که تشخیص سریع و ردگیری آن با موشک را از نظر تکنولوژیکی بسیار دشوار می‌کند.

تبیان: آیا اصابت یک تکه سنگ آسمانی با زمین می تواند اثرات مخرب خاصی داشته باشد؟ مانند انتشار گازهای سمی یا تشعشعات مواد ناشناخته خطرناک؟

**معمولا شهاب‌سنگ‌ها ترکیبات خطرناکی ندارند و از سنگ و فلز و سایر مواد معمول در منظومه شمسی تشکیل شده‌اند. بنابراین چنین خطری، نمی‌تواند خطر اصلی باشد. خطر اصلی، احتمال برخورد غافلگیرانه یک جسم بزرگ با زمین است که قدرت برخورد یا انفجار آن می‌تواند در خشکی باعث آسیب شدید به مناطق مسکونی و در اقیانوس باعث ایجاد سونامی و امواج خطرناک شود.

تبیان: آیا این پدیده رایج و معمولی به حساب می آید یا واقعا ما شاهد یک اتفاق نادر بوده‌ایم؟

**برخورد چنین اجرام بزرگی با زمین تقریبا نادر است. در ابتدای پیدایش زمین این برخوردها بسیار زیاد بوده‌اند اما در حال حاضر با کم شدن تعداد اجسام سرگردان منظومه شمسی، تعداد برخوردها بسیار کاهش پیدا کرده است.

تبیان: قبلا هم از این دست برخوردها که منجر به وارد آمدن خسارات مستقیم به انسان باشد روی داده است؟

**چیزی که در تاریخ ثبت شده باشد و باعث آسیب رسیدن به این تعداد انسان باشد خیر ولی شهابسنگی در اوایل قرن قبل بر فراز کشور روسیه در منطقه تونگوسکا منفجر شدکه آن انفجار بسیار شدید بود و تا کیلومترها باعث نابودی جنگل‌ها شد اما خوشبختانه آن منطقه مسکونی نبود. اگر زمان آن برخورد چند ساعت جابه‌جا می‌شد در اثر چرخش زمین به دور خود شهری مانند لندن در مسیر شهابسنگ قرار می‌گرفت که می‌توانست فاجعه انسانی بزرگی ایجاد کند.

در موارد دیگر برخوردهای شهابسنگ‌های کوچک با خودروها و یا منازل هم سابقه داشته است اما تا کنون تلفات جانی در بر نداشته است.

تبیان: تکه های باقی مانده از این قطعه سنگ چه دستاوردهای علمی و تحقیقاتی می تواند داشته باشد؟

**بررسی تکه‌های شهابسنگ‌های آسمانی ‌می‌تواند اطلاعات خوبی در مورد گذشته منظومه شمسی در اختیار ما قرار دهد چون این اجرام، از ابتدای پیدایش منظومه شمسی تا کنون تقریبا بدون تغییر باقی مانده‌اند و اطلاعات خوبی از روزهای آغازین این منظومه در اختیار دانشمندان قرار می‌دهند. همچنین بررسی چنین وقایعی می‌تواند به ما کمک کند در آینده، روش‌هایی برای پیشگیری و مقابله با برخورد و خسارات احتمالی چنین فجایعی ابداع کنیم.

تبیان: آیا احتمال دارد سرانجامی که برای دایناسورها در اثر برخورد شهاب سنگ های غول پیکر با زمین روی داد روزی برای نسل بشر هم رخ دهد؟

البته هنوز به صورت قطعی تایید نشده است که تنها عامل انقراض دایناسورها  برخورد شهابسنگ ها بوده است اما اصولا نگرانی ما از برخورد شهاب‌سنگ‌ها در حد انقراض نیست زیرا در حال حاضر، اجرام بزرگ منظومه شمسی که با برخوردشان کل زمین می‌تواند تحت تاثیر قرار گیرد شناخته شده‌اند و نگرانی ما از اجرام کوچکی است که می‌توانند باعث آسیب منطقه‌ای شوند. پس نگران انقراض انسان‌ها به دست شهابسنگ‌ها نباشیم. خطرهای مهمتری مثل جنگ‌های جهانی، گرمایش زمین و کمبود منابع طبیعی در اثر افزایش جمعیت، نسل انسان را تهدید می‌کند که کلید حل این مشکلات و رفع نگرانی‌ها نیز در دست خود انسان‌هاست.