صفت (1)

اهداف یادگیری:

آشنایی با صفت و انواع آن

تبیین ویژگی های هریک از صفات و تطبیق آنها در مثال ها

صفت چیست؟

صفت مقوله ی واژگانی است که هسته ی گروه صفتی واقع می شود. صفت کلمه یا عبارت و یا جمله ای است که با اسم یا جانشینان آن می آید تا ویژگی آن را بیان کندیا مطلبی به مفهوم آن بیفزاید.

صفت از نظر تقدم و تاخر نسبت به موصوف خود بر دو قسم است: صفت پیشین و صفت پسین.

صفت های پیشین عبارتند از: صفت اشاره، صفت پرسشی، صفت تعجبی، صفت مبهم ، صفت عالی.

صفت های پسین عبارتند از: صفت شمارشی ترتیبی و صفت بیانی.

صفت از نظر درجه بندی به سه دسته تقسیم می شود: صفت مطلق و صفت تفضیلی و صفت عالی.

صفت مطلق پایه ی صفت است که با اضافه کردن « تر » و « ترین » به پایان آن، می توان صفت های تفضیلی و عالی ساخت؛ مانند : زیباتر و زیباترین.

صفت اشاره

واژه های « این »، « آن »، « همین »،« همان»، « چنین » و « چنان » که پیش از هسته قرار می گیرند و برای اشاره به اسم به کار می روند، به اعتبار همراهی با موصوف ، صفت خوانده می شوند؛ مانند:

با ما گفته بودند

با شما خواهیم آموخت. ( شاملو، ص 124)

صفت پرسشی

به راستی

صلت کدام قصیده ای

ای غزل؟

ستاره باران جواب کدام سلامی

به آفتاب

از دریچه ی تاریک ( شاملو، ص 435)

صفت تعجبی

واژه های « عجب»، « چه»، « چقدر» و ... اگر با اسم بیایند و مفهوم تعجب، کثرت، شگفتی و شدت تعجب گوینده را در مورد خصوصیتی از موصوف با آهنگ تعجبی بیان دارند، صفت تعجبی اند؛ مانند: چه هوایی! چه گلی!

صفت تفضیلی ( برتر )

صفت برتر صفتی است که موصوف خود را در قیاس با موصوف دیگر توصیف می کند و نتیجه ی مقایسه را بیان می دارد. نشانه ی این صفت « تر » است که به صفت مطلق افزوده می شود. صفت برتر به متمم نیاز دارد و متمم صفت برتر با « از»، « که» و « تا » به صفت برتر افزوده می شود.

گل مریم خوشبوتر از گل بنفشه است.

گاهی متمم صفت تفضیلی ذکر نمی شود و آن را می توان به قرینه شناخت؛ مانند:

همیشه افراد کوشاتر ( از دیگران ) موفق تر ( از دیگران ) هستند.

صفت هایی که تغییر کم و بیشی می پذیرند ، می توانند با پسوند « تر » بیایند و دلالت بر مفهوم بیشتری، یا برتری و تفضیل کنند.

گاهی نمی توان برای صفت تفضیلی متممی را تصور نمود؛ مانند:

با صرف وقت بیشتر می توان موفق تر شد.

واژه های « به. بیش. کم. جلو.عقب. پیش. افزون » و امثال آن گاهی تنها با « از» و بدون « تر» به متمم خود افزوده می شوند. این در صورتی است که این واژه ها نقش مسند را ایفا نمایند؛ مانند: او کم از دوستش نیست.

صفت عالی ( برترین)

صفت عالی صفتی است که نتیجه ی مقایسه ی یک موصوف را با چند عنصر مشابه آن ها بیان می دارد. صفت عالی را در فارسی از صفت تفضیلی و پسوند « ین » می سازند. در متون کهن « ینه » نیز نشانه ی صفت عالی یا برترین است؛ مانند:  « بهین و بهینه »، « کمین و کمینه » و « مهین و مهینه ».

صفت عالی به صورت های زیر به کار می رود:

در این حال صفت پیش از موصوف به کار می رود؛ مانند : بهترین اعمال  ( یعنی ) بهترین از میان اعمال.

صفت پیش از موصوف می آید؛ مانند : بهترین شاعر  ( یعنی ) شاعری که از همه ی شاعران بهتر است.

بهترین شاعران  ( یعنی ) بهترین از میان شاعران.

در این حالت ممکن است صفت عالی پیش از متمم یا پس از آن بیاید؛ مانند: بهترین از شاعران / از شاعران بهترین / بهترین از همه / از همه بهترین ، که همه معنی جمع دارد.

مرکز یادگیری سایت تبیان

تهیه: فاطمه شیرزاده - تنظیم: داودی