5فاکتور برای رفاقت واقعی
خداوند متعال به الفت و دوستی بندگانش با یکدیگر سفارش نموده است که به وسیله آن می توان بسیاری از اسباب فراغت را حاصل و گرفتاری خاطر را زایل نمود و از این است که در سوره انفال در آیه 63 می فرماید: «تو هر گاه آنچه در روی زمین است، همه را صرف می کردی که الفت میان دلهای بندگان من بیندازی نمی توانستی، و لیکن خدا خود الفت افکند میان ایشان.»
بله دوستی کردن یکی از اموری است که بدان فراوان سفارش شده است اما نه دوستی با هرکسی بلکه دوستی نیز برای خود آداب و قوانینی دارد.
حدود دوستى پنج تاست
یزید بن خالد بورى از امام صادق (علیه السلام) نقل مىكند كه فرمود: دوستى حدودى دارد و این حدود در هر كس نباشد، او را دوست كامل مشمار و در هر كس نباشد او را به دوستى نسبت مده: اول اینكه آشكار و نهانش با تو یكى باشد، دوم اینكه آراستگى تو را آراستگى خود و عیب تو را عیب خود بداند، سوم اینكه مال و مقام، حال او را تغییر ندهد، و چهارم اینكه آنچه در توان دارد از تو مضایقه نكند، و پنجم اینكه تو را به هنگام مصیبتها رها نكند. (الخصال / ترجمه جعفرى/ ج1/ 403 )
و حضرت علی (علیه السّلام) فرموده است:دوست خود را دوست دار به اندازهاى كه تجاوز در آن نباشد (او را بر همه اسرار آگاه مساز) شاید روزى از روزها دشمنت گردد (و پشیمان شوى) و دشمنت را دشمن دار از روى میانه روى (پرده درى مكن) شاید روزى از روزها دوستت گردد (و شرمنده و افسرده شوى). (ترجمه و شرح نهج البلاغة (فیض الإسلام)/ج6 )
با سه کس دوستی نکن
امام صادق (علیه السلام) فرموده: براى مسلمان شایسته نیست كه با بد كار، و نادان و دروغگو دوست شود. و فرمودند: از دوستى با نادان بپرهیز، زیرا هر چه از جانب او شاد باشى او به بدى رساندن به تو نزدیكتر است. (هر چه به دوستى او خوشحالتر باشى، خطر زیان رساندن او به واسطه حماقتش به تو نزدیكتر مىباشد). (آداب معاشرت از دیدگاه معصومان علیهم السلام (ترجمه وسائل )/ 33-34 ) و حضرت علی (علیه السلام)فرمودند: همنشین بىخرد مباش، كه كار زشت خود را زیبا جلوه داده، دوست دارد تو همانند او باشى. . (نهج البلاغة / ترجمه دشتى )
رسول خدا (صلوات الله علیه) فرمود: سه چیز است كه دوستى انسانى را با برادر مسلمانش صفا دهد: همیشه با خوشروئى با او برخورد كند، هر گاه در مجلسى بر او بنشیند برایش جا باز كند و به آن نامى كه بیشتر آن را دوست دارد او را بخواند (و صدا كند)
موقعیت شناسی
روزی قنبر یکی از خدمتگذاران حضرت علی (علیه السلام ) به مجلس یکی از مردان متکبر وارد شد. در این هنگام یک شیعه موقع نشناس برای احترام قنبر به پاس مقام شاخص حضرت علی ( علیه السلام ) از جا برخاست. مرد متکبر از این عمل وی خشمگین شد و گفت: آیا در محضر من برای ورود یک آدم خدمتگذار قیام می کنی؟ مرد به جای سکوت جوابی داد که خشم او را تشدید کرد،او گفت:چرابه احترام قنبر قیام نکنم؟ او به قدری شریف است که فرشتگان بالهای خود را در راه وی می گسترانند. این اظهار دوستی نابه جا و بی مورد چنان مرد متکبر را عصبی ساخت که از جای برخاست و قنبر رازد و به او ناسزا گفت. طولی نکشید که آن شیعه موقع نشناس بر اثر مارگزیدگی بستری شد. حضرت علی (علیه السلام ) به عیادتش رفت و از فرصت استفاده نمود و به وی فرمود: اگر می‌خواهی خدا عافیت دهد باید متعهد شوی که از این به بعد نسبت به ما و دوستان ما اظهار علاقه و محبت بی مورد نکنی و در محضر دشمنان موجبات زحمت و آزار ما و یاران ما را فراهم نیاوری.
آن مرد موقع نشناس اگر فرد فهیم و عاقلی بود هرگز به چنین عمل ناسنجیده و خامی دست نمی زد، آری دوست نادان مایه رنج و ملال است .
یزید بن خالد بورى از امام صادق (علیه السلام) نقل مىكند كه فرمود: دوستى حدودى دارد و این حدود در هر كس نباشد، او را دوست كامل مشمار و در هر كس نباشد او را به دوستى نسبت مده: اول اینكه آشكار و نهانش با تو یكى باشد، دوم اینكه آراستگى تو را آراستگى خود و عیب تو را عیب خود بداند، سوم اینكه مال و مقام، حال او را تغییر ندهد، و چهارم اینكه آنچه در توان دارد از تو مضایقه نكند، و پنجم اینكه تو را به هنگام مصیبتها رها نكند
دوستی خود را پایدار سازید
اولین چیزی که در پایدار ساختن دوستی اهمیت دارد آگاهی از صدق و صفای طرف مقابل می باشد بدین صورت که دوستی او از روی صمیمیت باشد نه برای سود جویی و مواردی از این قبیل،باید توجه داشت محبتورزیدن، دلیل دوستى و صداقت نیست، زیرا برخى اشخاص با خوى محبت پرورش یافتهاند و همواره با معاشران خود اظهار محبت مىكنند و نیز برخى اشخاص به خاطر منافع مشترك با معاشران خود محبت مىورزند و مثلا هدیه تقدیم مىكنند و مكرر به احوال پرسى او مىروند، برخى در صددند كه با جلب توجه و دوستى دیگران كلاهبردارى كنند. اگر انسان با محبت و مرحمت كسى روبرو شود، نمىتواند به دوستى و صداقت قلبى او مطلع و آگاه شود، مگر موقعى كه طرف مقابل دوستى قلبى خود را اعلام كند و به او اطمینان خاطر ببخشد كه من همیشه یار و غمخوار تو خواهم بود. یعنى باید ادعا و عمل با هم قرین باشد تا مایه اطمینان شود. در این صورت می توان با چند عمل دوستی خود را قوام بخشید:
رسول خدا (صلوات الله علیه) فرمود: سه چیز است كه دوستى انسانى را با برادر مسلمانش صفا دهد: همیشه با خوشروئى با او برخورد كند، هر گاه در مجلسى بر او بنشیند برایش جا باز كند و به آن نامى كه بیشتر آن را دوست دارد او را بخواند (و صدا كند).
و حضرت صادق علیه السّلام فرمود: هر گاه مردى را دوست داشتى او را بدان آگاهش ساز، زیرا كه آن دوستى میان شما را پابرجاتر می كند (أصول الكافی / ترجمه مصطفوى/ ج4 ) و سخن آخر اینکه بهترین دوست در کلام امیر المومنین (علیه السلام ) چیزی جز صبر و حلم نیست.
در هر محیطى حلم و حوصله داشته باش، زیرا حلم بهترین دوست و همنشین است.
خواهى كه شود عاقبت كار حسن
پیوسته رداى صبر بر دوش فكن
بىحلم مزن نفس كه یارى خوبست
و ز طیش به باد مىرود روح و بدن
مریم پناهنده
بخش اخلاق و عرفان اسلامی تبیان
منابع
1) معراج السعاة/ نراقی
2) قصه های تربیتی/ لطیف راشدی
3) دیوان امیرالمومنین (علیه السلام )/ زمانی، میبدی
4) أصول الكافی / ترجمه مصطفوى/ ج4
5) نهج البلاغة / ترجمه دشتى
6) آداب معاشرت از دیدگاه معصومان علیهم السلام (ترجمه وسائل )
7) ترجمه و شرح نهج البلاغة (فیض الإسلام)/ج6
8) الخصال / ترجمه جعفرى/ ج1
