آخرین باری که هدیه دادی یا گرفتی رو یادت میاد؟

در آموزه‏های دینی، بیان عیوب دوستان از روی خیرخواهی و به جهت اصلاح، هدیه‏ای تلقی شده است که برادران دینی به یکدیگر اهدا می‏کنند. امام صادق علیه‏السلام می‏فرماید: «اَحَبُّ اِخوانی اِلی مَنْ اَهْدی اِلی عُیوبی؛( روضه بحار، ج 2، ص 250) محبوب‏ترین برادران نزد من کسی است که عیبهایم را به من هدیه دهد (مرا نسبت به آنها آگاه کند)

چه خوب است که این فرهنگ هدیه دادن را تا جایی که ایجاد زحمت و چشم هم چشمی به وجود نیاورد میان خود رواج دهیم.

مصادیق مادی و معنوی هدیه

از مصادیق مادّی هدایا که در روایات و نیز فرهنگ ملّی ما مطرح شده است، می‏توان به این موارد اشاره کرد:

1. خرید و تهیه گوشت، میوه نوبر و لباس نو در اعیاد مذهبی و مخصوصاً روزهای جمعه که ویژه عبادت است.

2. خرید اشیا و وسایلی که با عبادت در ارتباط است، از قبیل مهر،تسبیح، عِطر، جانماز، سجاده، کتب دعا، قرآن کریم، کفن و متعلّقات آن و... که این موارد بیشتر در سفرهای زیارتی برای دوستان و اقوام خریداری می‏شود.

3. خرید و تهیه چیزی که به عنوان سوغات مخصوص هر شهری است.

4. تربت مرقد مطهر سیدالشهدا علیه‏السلام ، آب زمزم و آب سقاخانه حضرت رضا علیه‏السلام که زائران به عنوان تبرّک و برای شفای دردهایشان برای یکدیگر هدیه می‏برند.

5. برخی مصادیق هدیه دادن نیز ریشه در عرف و سنت های عمومی جامعه دارد و خود مردم آن را رسم كرده اند مانند هدیه دادن در مراسم عقد یا پاگشا كردن عروس و داماد و مانند آن. این گونه رسم ها هم تا آنجایی كه دست و پاگیر نباشد و بتوان در آن قصد قربت كرد، خوب است.

آنچه با دقّت در روایات اسلامی مهم به نظر می‏رسد، این نکته است که: باید به کیفیت و آثار تربیتی ـ معنوی هدیه توجّه شود و ارزش مادی و مالی آن نباید مورد توجه باشد، از همین رو مصادیق معنوی هدیه بر مصادیق مادی آن اولویت داده شده است؛ گرچه به اعتبار نیت پاک و خالص، این تفکیک وجهی ندارد.

مهم ترین آثار هدیه دادن

از آنجا که در بحث هدیه، مهمّ آثار تربیتی است؛ شایسته است که در تهیه آن، علاقه و شوق کسانی که هدیه برای آنان خریداری می‏شود، در نظر گرفته شود؛ تا با دیدن آن، هیجان و شور و شوق روحی در دریافت کنندگان هدیه ایجاد شود و موجب ایجاد صمیمیت و همدلی بین آنان گردد.

این صمیمیت از ضروری‏ترین اموری است که در رشد و تکامل روحی و معنوی انسانها نقش دارد و به ویژه در بین اعضای یک خانواده وجود آن احساس می‏شود؛ پس با تهیه هدیه بر طبق خواست و سلیقه آنان، به آنها نشان می‏دهیم که نه تنها در سفر فراموششان نکرده‏ایم بلکه در همه حال به خواست و علاقه آنها توجه داشته‏ایم.

در تهیه هدایا تنوّع و گوناگونی را فراموش نکنیم، گاه لازم است هدیه از اشیایی انتخاب شود که شکل و صورتی زیبا و هنری داشته و از جنبه تفنّنی برخوردار باشد. موضوع فوق از مسائلی است که ما ایرانیان کمتر به آن توجه می‏کنیم و نسبت به آثار روحی ـ تربیتی آن بی‏توجه هستیم. در همین راستا هدیه دادن عطر و بوی خوش، گل و اشیاء زینتی به نزدیکان (همسر و فرزندان) می‏تواند از مصادیق شایسته اهداء هدایا باشد. همچنین، در روایات رد کردن هدیه مکروه دانسته شده است.( حلیة‏المتقین، ص 209)

هدیه یكى از عوامل زدودن كینه و عداوت، ایجاد مهر و محبت و تحكیم پیوند برادرى اسلامى است وفضیلتآن بیش از فضیلت صدقه است.

امام على (علیه السلام) فرمود : من دوست دارم آنچه را كه براى برادر مسلمانم مفید است، بدو هدیه دهم تا صدقه.

هدیه از نظر انگیزه آورنده آن، انواعى دارد. برخى از هدیهها در اسلام سخت نكوهش شده و حتى در بعضى از موارد، آورنده آن مستوجب كیفر الهى است!

بهترین هدیه

اسلام در این زمینه دیدگاه جالب توجهى دارد. با اینكه به هدیههاى مادى براى تأمین نیازهاى زندگى و ایجاد الفت و محبت میان مردم توصیه دارد، ولى هدیه را تنها دركادوهاى مادى منحصر نمىكند، بلكه بهترین و ارزندهترین تحفهها را، هدیهاى مىداند كه نیازى از نیازهاى معنوى و روحى انسان را تأمین كند.

حضرت محمد (صلى الله علیه وآله) در این باره فرمود:

هیچ هدیه اى براى برادر مسلمان ارزنده تر از سخن حكیمانهاى كه خداوند به وسیله آن هدایتش را افزون كند و مانع سقوط و هلاكتش گردد، نیست.

مولی علی علیه‏السلام «موعظه» را به عنوان بهترین هدیه ذکر می‏کند و می‏فرماید: «نعمَ الهدیة الموعظة(غررالحکم، ج 2، ص 770)؛ بهترین هدیه، موعظه و پند است.»

این سخن به معناى نفى ارزش هدیه هاى مادى نیست تا بهانهاى براى بخیلان شود و از این پس به جاى زحمت تهیه كادو، موعظه و اندرز براى دیگران به ارمغان ببرند! بلكه رسول خدا (صلى الله علیه وآله)مىخواهد، جامعه اسلامى را به ارزش هدیههاى معنوى كه اغلب مردم به آن توجه ندارند، آگاه كند تا این سنت نیكو، در جامعه اسلامى جایگاه واقعى خود را در جهت سعادت و كمال انسان بیابد.

آداب هدیه

از سیره های عملی رسول مکرم اسلام(صلی الله علیه وآله) دادن هدیه و گرفتن آن از دیگران بوده است. اما بنا بر روایاتی که از حضرتشان رسیده است، این کار نباید توأم با زحمت و مشقت برای خود و دیگران شود؛ زیرا هدف از این کار، ایجاد انس و الفت است و اگر به آداب و شرایط آن توجه نشود به نتیجه مطلوب نمی رسیم.

از رسول گرامی (صلی الله علیه وآله) روایات فراوانی در این مورد نقل شده است که مواردی از آن را بیان می کنیم:

1. از شرافت و بزرگوارى مرد نسبت به برادر مسلمانش این است که هدیه‏اش را قبول کند، و از آنچه دارد به او هدیه دهد، و خود را به خاطر او به مشقّت نیاندازد و سپس فرمود: من کسانی را که در این باره خود را به زحمت می اندازند دوست ندارم.[ طبرسی، علی بن حسن، مشکاة الأنوار، ص 219]

در این روایت پیامبر (صلی الله علیه وآله) هدیه دادن و هدیه گرفتن را از شرافت انسان مسلمان می داند و نکته لطیفی که بدان اشاره شده، آن است که هدیه، نباید با مشقت و زحمت همراه باشد و در انتخاب هدیه باید توان مالی لحاظ شود و در غیر این صورت مصداق "تکلف" می شود که با آنچه از "دیه" مورد نظر است، متفاوت می باشد.

2.امام باقر (علیه السلام) فرمود: رسول خدا (صلی الله علیه وآله)هدیه را مى‏پذیرفت ولى از گرفتن صدقه پرهیز می کرد و مى‏فرمود: به همدیگر هدیه دهید؛ زیرا هدیه دلخوری ها را بر طرف مى‏سازد، و کینه‏ها و دشمنی‌هاى دیرین را از بین می برد.[ همان]

3. امام رضا(علیه السلام)از قول پدر و جدّ بزرگوارش نقل مى‏کند که فرمود: رسول اکرم (صلی الله علیه وآله) هدیه را دوست مى‏داشت، برایش گوارا بود و آن را طلب مى‏نمود، و در مقابل به جبران آن اقدام مى ‏کرد.[ همان]

4.رسول خدا (صلی الله علیه وآله)فرمود: هدیه سه گونه است: یکى در مقابل هدیه ای دیگر، دیگر براى آشتی، و سوم براى رضاى خدا.[ کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج 5، ص 141، ح 1]

5. رسول خدا (صلی الله علیه وآله) فرمود: چنانچه مرا به خوردن پاچه گاو یا گوسفندی، مهمانى کنند البتّه مى‏ پذیرم، و اگر پاچه گاو یا پاچه گوسفندى بمن هدیّه فرستند البته قبول مى‏کنم.[ صدوق، محمد بن علی، من لا یحضره الفقیه، ج 3، ص 299، انتشارات]

ایشان پاچه گوسفند یا گاو را حضرت به عنوان نمونه ذکر کردند و مقصود این است که اگر چیز کم ارزشی به من هدیه دهند قبول می کنم.

6.رسول خدا(صلی الله علیه وآله)فرمود:در بازگرداندن ظرف هاى هدیه‏ها شتاب کنید، زیرا موجب مى‏شود که (طرف مقابل از هدیه دادن پشیمان نشده و )بار دیگر برایتان هدیه آورد.[ همان، ص 300]

7. امام رضا (علیه السلام)از اجداد خویش از رسول خدا (صلی الله علیه وآله) روایت کرده است که فرمود: خوب چیزى است هدیه؛ زیرا آن کلید حوائج است.[ صدوق، محمد بن علی، عیون أخبار الرضا(علیه السلام)، ج 2، ص 74، ح 342]

از روایاتی که در باره هدیه ذکر کردیم، می توان نتیجه گرفت گر چه این عمل از اهمیت والایی بر خوردار است، و حضرت رسول(صلی الله علیه وآله)سفارش به آن نموده اند؛ اما توجه به خصوصیات و آداب و شرایطی که برای آن ذکر شده است ضروری است ؛ زیرا هدف اصلی هدیه، ایجاد انس و محبت و از بین رفتن کدورت ها و... می باشد.

منابع :

سایت حوزه

سایت فارس

شیعه نیوز