تأثیر کلام نرم بر مخاطب
یکی از ویژگی‌های مثبت زبان نرمی و ملایمت آن است که برخی از آن بهره‌مند و برخی دیگر از آن محروم‌اند و این در حالی است که نرم زبانی و ملایمت در گفتار و سخن یکی از نعمت‌های بزرگی است که خدا در اختیار انسان قرار داده.
تأثیر کلام نرم بر مخاطب
مردی به نام اسحاق کندی که در زمانی فیلسوف عراق بود به نوشتن کتابی دست زد که حاوی تناقضهای قرآن باشد. در این کتاب همت گمارد و برای انجام آن تنها در منزل نشست و مشغول به نوشتن گردید. روزی یکی از شاگردان او بر امام حسن عسگری علیه السلام وارد شد. حضرت به وی فرمود: آیا در بین شما یک مرد رشید نیست که استادتان را از کاری که درباره قرآن شروع کرده بازد دارد؟ عرض کرد: ما از شاگردان او هستیم چطور ممکن است دراین مورد یا در دیگر موارد به او اعتراض کنیم؟ امام فرمود آیا حاضری آن را که به تو می‌آموزم در محضر استادت انجام دهی؟ عرض کرد بلی. فرمود، نزد او برو و با وی به لطف و گرمی انس بگیر و در کاری که می‌خواهد انجام دهد یاریش نما و چون مأنوس گشتی بگو برای من سۆالی پیش آمده است اجازه می‌خواهم بگویم و از مثل شما توقع این اجازه هست؟ سپس بگو اگر تکلم کننده به این قرآن نزد شما بیاید و این سوال مطرح گردد که آیا جایز است مراد گوینده قرآن از گفته های خودش غیر آن باشد که شما گمان برده‌اید و برداشت کرده‌اید. او در پاسخ خواهد گفت: این احتمال جایز است زیرا مردی است که می فهمد آنچه را که می شنود. وقتی با سخن تو ملزم گردید به او بگویید شما از کجا مقصد متکلم قرآن را درک نموده اید؟ شاید منظور او غیر از آن چیزی باشد که شما گمان برده‌اید.
آن مرد نزد فیلسوف کندی رفت و طبق دستور امام پس از تلطف و مهر، مطلب را با وی در میان گذارد آنقدر این کلام موثر افتاد که به او گفت: دوباره بگو، دوباره بگو. و پس از اندیشه و تفکر ابراز داشت: اینکه گفتی به اعتبار لغت، محتمل است و از جهت دقت نظر جایز .
این احتمال صحیح و اساسی طبق دستور امام حسن عسگری علیه السلام به نرمی و ملایمت و با حفظ شخصیت فیلسوف القا گردید از این رو در وی اثر مفید گذارد و او را در نوشتن کتاب دودل و مردد ساخت و اگر همین مطلب با تندی و خشونت ادا می‌گردید وی را در عقیده خود مقام می‌نمود و به گفته هایش پافشاری نشان می‌داد.
این زبان کوچک هم می‌تواند تند و خشن در دهان چرخیده و موجبات آزار دیگران را فراهم سازد و زخمی بر دل آنان گردد و هم می تواند با ملایمت و نرمی نه تنها مرحمی بر زخمشان شده بلکه موجبات سعادتشان را نیز فراهم سازد، حال اگر تو باشی و این دو کارکرد متمایز کدامیک را بر می‌گزینی ترجیح می دهی زخم زنی یا مرحم باشی !!!
هدایت در گرو نرمی و ملایمت است
«فَقُولا لَهُ قَوْلاً لَیِّناً لَعَلَّهُ یَتَذَكَّرُ أَوْ یَخْشى» (طه/ 44) ؛ در این آیه خداوند هارون و موسی را به نرمی و ملایمت سخن گفتن در برابر فرعون سفارش می‌نماید. این درس قرآن برای همه بشر است که در مقام هدایت تندی و درشتی نکنند. بسیاری را دیده‌ایم که هدایت و راهنمایی کردن آنها چون با تندی و درشتی همراه بوده نه تنها اثر مطلوب نداشته بلکه نتیجه معکوس نیز به همراه داشته و این بیشتر نزد پیرزن‌ها و پیرمردها مشهود است، آنان که ادعای درعلم دین دارند با مشاهده کوچکترین خطایی در جوانان آنان را به گونه ای ارشاد می‌کنند که ارشاد نکردنشان سودمندتر است. اگر قیامت از آنان سوال شود چه کسی به شما گفته بود اینگونه ارشاد و امر به معروف و نهی از منکر کنید چه جوابی خواهند داد؟
داستان یک ارشاد صحیح
روزی امام حسن علیه السلام و امام حسین علیه السلام هنگام رفتن مشاهده کردند پیرمردی اشتباه وضو می‌گیرد نزد او رفته و به او گفتند شما مسن تر از ما هستید ببینید که کدام یک از ما بهتر وضو می‌گیرد. وقتی وضو گرفتند پیرمرد اشتباهی مشاهده نکرد و گفت متوجه اشتباه خود شدم شما هر دو بسیار خوب وضو گرفتید و می‌خواستید مرا آگاه کنید؛ و از این برخورد آنها بسیار سپاسگزاری کرد.
در قرآن نیز خوانده‌ایم اگر پیامبر اکرم صلی الله علیه با تندی و خشونت با مردم برخورد می‌کردند مردم از گرد او پراکنده می‌شدند و نرمی سخن و ملایمت در گفتار است که مایه جذب افراد می‌شود. فضیل بن عثمان گوید: شنیدم امام صادق علیه السلام مىفرمود: هر كه در كارش نرمى داشته باشد مىرسد به آنچه از مردم مىخواهد. از امام صادق علیه السلام نقل شده كه رسول خدا (صلی الله علیه) فرمود:رفتار نرم میمنت است، و خشونت شوم است.
اگر پیامبر اکرم صلی الله علیه با تندی و خشونت با مردم برخورد می‌کردند مردم از گرد او پراکنده می‌شدند و نرمی سخن و ملایمت در گفتار است که مایه جذب افراد می شود
امام باقر علیه السلام فرمود: خداوند رفیق و خوش رفتار است و نرمى و رفاقت را دوست مىدارد، و بر نرمى چنان بخشد كه بر سختى و خشونت نبخشد. نیز رسول خدا (صلی الله علیه ) فرمود: دو نفر با هم مصاحب و دوست نمىشوند مگرآنكه به دوستش نرمى و ملایمت مىكند نزد خدا دوستتر و بااجرتر مىباشد.و از فرمایشات امام صادق و یا امام باقر علیهما السلام است كه: خداوند رفیق و نرم رفتار است و رفق و نرم رفتارى را دوست مىدارد. (جهاد النفس وسائل الشیعة / ترجمه صحت/ 137)
انسان كه بصورت همه چون یكدیگرند
باید كه به عین مهر در هم نگرند
نام پدر و مادر صورى نبرند
كین قوم ز یك مادر و از یك پدراند
سخن آخر اینکه این زبان کوچک هم می‌تواند تند و خشن در دهان چرخیده و موجبات آزار دیگران را فراهم سازد و زخمی بر دل آنان گردد و هم می تواند با ملایمت و نرمی نه تنها مرحمی بر زخمشان شده بلکه موجبات سعادتشان را نیز فراهم سازد، حال اگر تو باشی و این دو کارکرد متمایز کدامیک را بر می‌گزینی ترجیح می دهی زخم زنی یا مرحم باشی !!!
مریم پناهنده
بخش اخلاق و عرفان اسلامی تبیان
منابع:
1) قصه های تربیتی / لطیف راشدی
2)اخلاق اسلامی در نهج البلاغه/ آیت الله مکارم شیرازی
3) دیوان امیر المومنین علیه السلام/ میبدی، زمانی
4)جهاد النفس وسائل الشیعة / ترجمه صحت
